Satya na Prayogo Part-2 - Chapter - 29 in Gujarati Fiction Stories by Mahatma Gandhi books and stories PDF | સત્યના પ્રયોગો - ભાગ-2 - 29

Featured Books
Categories
Share

સત્યના પ્રયોગો - ભાગ-2 - 29

‘સત્યના પ્રયોગો’

અથવા

આત્મકથા


© COPYRIGHTS

This book is copyrighted content of the concerned author as well as Matrubharti.

Matrubharti has exclusive digital publishing rights of this book.

Any illegal copies in physical or digital format are strictly prohibited.

Matrubharti can challenge such illegal distribution / copies / usage in court.


૨૯. ‘જલદી પાછા ફરો’

મદ્રાસથી કલકત્તા ગયો. કલકત્તામાં મને મુશ્કેલીઓનો પાર ન રહ્યો. ત્યાં ‘ગ્રેટ ઇસ્ટર્ન’

હોટેલમાં ઊતર્યો. કોઇને ઓળખું નહીં. હોટેલમાં ‘ડેલી ટેલિગ્રાફ’ ના પ્રતિનિધિ મિ. એલર થૉર્પની ઓળખ થઇ. તે રહેતા હતા બંગાળ ક્‌લબમાં. ત્યાં મને તેમણે નોતર્યો. તે વખતે તેમને ખબર નહોતી કે કે હોટલના દિવાનખાનામાં કોઇ હિંદીને ન લઇ જઇ શકાય. પાછળથી તેમણે આ પ્રતિબંધ વિશે જાણ્યું. તેથી તે મને પોતાની કોટડીમાં લઇ ગયા. હિંદીઓ તરફના સ્થાનિક અંગ્રેજોના આ અણગમાનો તેમને ખેદ થયો. મને દીવાનખાનામાં ન લઇ જવા સારુ માફી

માગી.

‘બંગાળના દેવ’ સુરેન્દ્રનાથ બૅનરજીને તો મળવાનું હતું જ. તેમને મળ્યો. હું મળ્યોત્યારે તેમના આસપાસ બીજા મળનારાઓ હતા. તેમણે કહ્યું, ‘તમારા કામમા લોકો રસ નહીં લે એવો

મને ભય છે. તમે તો જુઓ છો કે અહીં જ કંઇ થોડી વિટંબણાઓ નથી. છતાં તમારે તો બને તે કરવું જ. આ કામમાં તમારે મહારાજાઓની મદદ જોઇશે. બ્રિટિશ ઇન્ડિયા ઍસોસિયેશનના

પ્રતિનિધિઓને મળજો. રાજા સર પ્યારીમોહન મુકરજી અને મહારાજા ટાગોરને મળજો. બન્ને ઉદાર વૃત્તિના છે ને જાહેર કામમાં ઠીક ભાગ લે છે.’ હું આ ગૃહસ્થોને મળ્યો. ત્યાં મારી ચાંચ

નં બૂડી. બન્નેએ કહ્યું. ‘કલકત્તામાં જાહેર સભા કરવી સહેલું કામ નથી. પણ કરવી જ હોય

તો ઘણો આધાર સુરેન્દ્રનાથ બૅનરજી ઉપર છે.’

મારી મુશ્કેલીઓ વધતી જતી હતી. ‘અમૃત બઝાર પત્રિકા’ની ઑફિસે ગયો. ત્યાં પણ જે ગૃહસ્થો મને મળ્યા તેમણે માની લીધેલું કે હું કોઇ ભમતારામ હોવો જોઇએ. ‘બંગવાસી’ એ તો હદ વાળી. મને એક કલાક સુધો તો બેસાડી જ મૂક્યો. બીજાઓની સાથે અધિપતિસાહેબ વાતો કરતા જાય; તેઓ જતા જાય, પણ પોતે મારી તરફ પણ ન જુએ. એક કલાક રાહ જોઅને

મેં મારો પ્રશ્ન છેડયો ત્યારે તેમણે કહ્યું, ‘તમે જોતા નથી અમને કેટલું કામ પડયું છે ? તમારા જેવા તો ઘણા અમારે ત્યાં ચાલ્યા આવે છે. તમે વિદાય થાઓ તેમાં જ સારું છે. અમારે તમારી વાત સાંભળવી નથી.’ મને ઘડીભર દુઃખ તો થયું, પણ હું અધિપતિનુ દૃષ્ટિબિન્દું સમજ્યો.

‘બંગવાસી’ ની ખ્યાતિ તો સાંભળી હતીં. અધિપતિને ત્યાં માણસો આવતા-જતા હતા તે હું જોઇ

શક્યો હતો. તેઓ બધા તેમને ઓળખનારા. તેમનું છાપું તો ભરપૂર રહેતું હતું. દક્ષિણ આફ્રિકાનું તે વેળા તો નામ પણ માંડ જણાયેલું. નિતનવા માણસો પોતાનાં દુઃખ ઠલવવા ચાલ્યા જ આવે. તેમને તો પોતાનું દુઃખ મોટામાં મોટો સવોલ હોય. અધિપતિની પાસે તો એવાં દુખિયાં થોકબંધ હોય. બધાંનું એ બાપડો શું કરંંં ? વળી દુઃખને મન છાપાના અધિપતિની સત્તા એટલે મોટી વાત હોય. અધિપતિ પોતે તો જાણતો હોય કે તેની સત્તા તેની કચેરીના દરવાજીનો ઉંબર પણ ન ઓળંગતી હોય.

હું હાર્યો નહીં. બીજા અધિપતિઓને મળવાનું ચાલુ રાખ્યું. મારા રિવાજ મુજબ અંગ્રેજોને પણ મળ્યો. ‘સ્ટેટ્‌સમૅન’ અને ‘ઇંગ્લિશમૅન’ બંને દક્ષિણ આફ્રિકાના સવાલનું મહત્વ જાણતાં હતાં. તેમણે લાંબી મુલાકાતો છાપી. ‘ઇંગ્લિશમૅન’ના મિ. સૉંડર્સે મને અપનાવ્યો.

તેમની ઑફિસ મારે મારુ ખુલ્લી, તેમનું છાપું મારે સારુ ખુલ્લું. પોતાના અગ્રલેખમાં સુધારોવધારો કરવાની પણ મને છૂટ આપી. અમારી વચ્ચે સ્નેહ બંધાયો એમ કહું તો અતિશયોક્તિ નથી. તેમણે જે મદદ થઇ શકે તે કરવાનું મને વચન આપ્યું. હું પાછો દક્ષિણ આફ્રિકા જાઉં પછી પણ પોતાને પત્ર લખવા મને કહ્યું, ને પોતે પોતાથી બનતું કરશે એવું વચન આપ્યું. મેં જોયું કે આ વચન તેમણે અક્ષરશઃ પાળ્યું, ન તેમની તબિયત ખરાબ થઇ ત્યાં લગી તેમણ મારી સાથે પત્રવ્યવહાર જારી રાખ્યો. મારી જિંદગીમાં આવા અણધાર્યા મીઠા સંબંધો અનેક બંધાયા છે. મિ. સૉંડર્સને મારામાં જે ગમ્યું તે અતિશયોક્તિનો અભાવ અને સત્યપરાયણતા હતાં. તેમણે મારી ઊલટતપાસ કરવામાં કચાશ નહોતી રાખી. તેમાં તેમણે જોયું કે દક્ષિણ આફ્રિકાના ગોરાઓના પક્ષને નિષ્પક્ષપાતપણે મૂકવામાં ને તેની તુલના કરવામાં મેં

ન્યુનતા નહોતી રાખી.

મારો અનુભવ મને કહે છે કે સામા પક્ષને ન્યાય આપી આપણે ન્યાય વહેલો મેળવીએ છીએ.

આમ મને અણધારી મદદ મળવાથીં કલકત્તામાં પણ જાહેર સભા ભરવાની આશા બંધાઇ. તેવામાં ડરબનથી તાર મળ્યો : ‘પાર્લમેન્ટ જાનેવારીમાં મળશે. જલદી પાછા ફરો.’

આથી એક કાગળ છાપાંઓમાં લખી તુરત ઊપડી જવાની અગત્ય જણાવી મેં કરલત્તા છોડ્યું, ને પહેલી સ્ટીમરે જવાની ગોઠવણ કરવા દાદા અબદુલ્લાના મુંબઇના એજન્ટને તાર કર્યો.

દાદા અબદુલ્લાએ પોતે ‘કુરલેન્ડ’ સ્ટીમર વેચાતી લીધી હતી. તેમાં મને તથા માર કુટુંબને મફત

લઇ જવાનો આગ્રહ ધર્યો. મેં ઉપકાર સહિત તે સ્વીકાર્યો અને હું ડિસેમ્બરના આરંભમાં

‘કુરલેન્ડ’ માં મારી ધર્મપત્ની, બે દીકરા ને મારા સ્વર્ગસ્થ બનેવીના એકના એક દીકરાને લઇને દક્ષિણ આફ્રિકા તરફ બીજી વાર રવાના થયો. આ સ્ટીમરની સાથે જ બીજી સ્ટીમર ‘નાદરી’

પણ ડરબન રવાના થયો. તેના એજન્ટ દાદા અબદુલ્લા હતા. બંને સ્ટીમરમાં મળી આઠસેંક હિંદી ઉતારુઓ હશે. તેમાંનો અરધ ઉપરાંત ભાગ ટ્રાન્સવાલ જનારો હતો.