લિખિતંગ લાવણ્યા
રઈશ મનીઆર
પ્રકરણ 17
તમને પપ્પાજી સાથે એકલા છોડી અનુરવે બહાર નીકળતાં જ પૂછ્યું, “મમ્મી, કાકુજી આ કામેશ કહારનું નામ બોલતા હતા એટલે એ તો એ જ ને જેની હત્યા..”મેં માથું હકારમાં હલાવ્યું.
અનુરવને સવાલ થયો, “મમ્મી, એ કામેશ કહારના ઘરવાળા કદી તને કે મને ધમકી આપવા કે બદલો લેવા ન આવ્યા?”“ના!”
“જે પ્રકારનું કામેશ કહારનું ફેમિલી અને સોશિયલ બેકગ્રાઉંડ છે એ જોતાં..”
“તું આજે આવું વિચારે છે તો મને થાય છે કે એવું થઈ શક્યુ હોત, પણ ત્યારે તો મારા મનમાં એ વિચાર પણ નહોતો આવ્યો. એકવાર પોલિસ સ્ટેશનમાં કામેશ કહારની વિધવાને જોઈને મને થયું, આ પણ મારા જેવી જ છે ને! કોણે કોને શું કામ માર્યો, એ ભૂલી જઈએ તો, બે સ્ત્રીઓ એકલી બચેલી હતી, બન્નેએ બાળક ઉછેરવાનું હતું. મેં એકાએક નિર્ણય કર્યો, અમારે દુકાન લેવી હતી એના માટે મેં જે રકમ એકઠી કરેલી, એ રકમમાંથી અડધી રકમ મેં કામેશ કહારની વિધવા પત્ની અને બાળકના હાથમાં મૂકી દીધેલી. જેથી હું તારા પપ્પાની ભૂલનું પ્રાયશ્ચિત કરી શકું!”
આંખમાં ભીની ચમક સાથે અનુરવ બોલ્યો, “વેલ ડન! પણ કાકુજી અને ચન્દાબાને આ નહીં ગમ્યું હોય! નહીં?”
“મેં એમને જણાવ્યું નહોતું. કેમ કે એમની વિચારવાની રીત અલગ છે. પણ તોય એમનો ઉપકાર છે આપણા પર. કાકુજીએ આપણને ઠીકઠીક રીતે રાખ્યા. બહુ લોકોએ મારી પણ ભંભેરણી કરીને મારા મનમાં કડવાશ ભરવાની કોશિશ કરી, તેમ બહુ લોકોએ એમની પણ ભંભેરણી કરી હશે. હું પતિ વગરની હતી તો કાકીજી સંતાન વગરના હતા. એમની સ્થિતિ હું સમજી શકતી હતી.”
“મમ્મી, એકવીસ એકવીસ વરસથી હું જોતો આવ્યો છું ચંદાબાએ મનમાં કિન્નાખોરી રાખી પણ તેં મનમાં જરાય કડવાશ રાખી નથી.”“ચલ મોટો હોશિયાર તને ક્યાંથી ખબર!”“મમ્મી, તેં એકેયવાર મને માર્યો નથી. કદી લોભ કે લાલચ શીખવ્યા નથી, જ્યારે જ્યારે સોહમે મારી સાથે ચીટીંગ કર્યું ત્યારે તેં મને રૂમમાં લઈ જઈ શાંત પાડ્યો. મને કહ્યું કે બેટા તારી સાથે ચીટીંગ થયું છે એ મને ખબર છે, તને દુ:ખ પહોંચે છે એ પણ મને ખબર છે પણ બેટા મન મોટું કરી દે! મમ્મી તેં કદી કડવાશ રાખી નથી. યૂ આર ગ્રેટ!””એ કડવાશ રાખીને હું જાઉં ક્યાં? મારે એક બાળકના જીવનમાં મીઠાશ ભરવાની હતી. તેથી જ મેં મારી જાતને કડવાશથી દૂર રાખી. હું તો બસ એક સ્વાર્થી મમ્મી હતી. જરાય ગ્રેટ નહીં!”
ઉમંગભાઈ અને ચંદાબા વગરના ઘરમાં, એ બે કલાક દરમ્યાન, તમારી સાથે જે રીતે પપ્પાજીના મોં પર હાસ્ય જોયું, એ એકવીસ વરસમાં પહેલીવાર જોવા મળ્યું હતું.
પેરેલિસીસની અસર હોવા છતાં પપ્પાજીએ નક્કી કર્યું, “હું તરંગ સાથે ગામના પાદર સુધી એક આંટો મારીશ. ચાલતાં ચાલતાં.” કદાચ જીવનમાં પહેલી વાર શરમ કે સંકોચ મૂકી એમણે દીકરા સાથે ચાલવું હતું. તેય સરેઆમ.
પપ્પાજી તો બાળપણમાં તમારી આંગળી પકડીને તમને ચલાવવાની તક ચૂકી ગયા. પણ તમને તક મળી પપ્પાજીનો હાથ પકડીને ઘડપણમાં એમને ફેરવવાની.
અમે બન્ને તમને એકમેકનો હાથ પકડીને જતા જોઈ રહ્યા. કેમ કે, આ સુખ હાથવગું હોય છે, ત્યારે હૈયાવગું નથી હોતું. અને હાથમાંથી હાથ સરી જાય પછી હાથને ખાલીપો ડંખે છે અને હૃદયને ભાર!
થોડીવાર રહી અનુરવ બોલ્યો, “આપણે આપણા ઘરમાં માત્ર પપ્પાની વ્યવસ્થા કરી છે, પણ મને લાગે છે કે હવે દાદાજીને પણ આપણી સાથે રાખવા જોઈએ. દાદાજી મારા રૂમમાં રહેશે!”
ત્યાં જ ઉમંગ અને ચન્દાબા થાકેલા પગલે ઘરે આવ્યા.
સોફા પર બેઠા. મેં એમને પાણી લાવી આપ્યું, અને ચાનું પૂછ્યું. અનુરવે પૂછ્યું, “કેમ કાકુજી, આટલું મોડું થયું પોલિસ સ્ટેશન? સોહમ ક્યાં છે?”
“વાત એમ છે કે..” કહી ઉમંગભાઈ જવાબ આપે એ પહેલા ચન્દાબા તરત બોલ્યા, ”બે રાત એના ફ્રેન્ડના ત્યાં સૂવા કહે છે. કહે છે કે સોમવારે સવારે અગિયાર વાગ્યા પછી જ આવીશ!”
ઉમંગભાઈ ઉકળી ઊઠ્યા, “કેટલું જૂઠું બોલશે? ક્યાં સુધી છાવરશે તારા લાલને! અરે કહી કેમ નથી દેતી કે તારા લાલે સમાધાનની વાત ચાલતી હતી ત્યારે પોલિસ સ્ટેશનમાં જ કામેશ કહારના દીકરાને ચપ્પુ મારી દીધું!”
પરિવારમાં ફરી સન્નાટો છવાઈ ગયો. એકવીસ વરસ પહેલાની ઘટનાની સ્મૃતિ કંપારી જન્માવી ગઈ.
ત્યાં જ ઉમંગભાઈએ કહ્યું, “ના ના પેલો મરી નથી ગયો, નસીબ સંજોગે! પણ.. હવે હવાલાતની હવા ખાશે સોહમ! મોટામાં મોટા વકીલને લઈ ગયો પણ શનિવારની સાંજ થઈ ગઈ. એટલે સોમવારે સવારે જ જામીન મળશે! બે રાત લોકઅપમાં રહેશે દીવાન ખાનદાનનો વારસદાર!”
ચન્દાબાની આંખો તગતગ હતી, “હાય હાય મારા તો કરમ ફૂટી ગયા. સોહમ તો સાવ સુંવાળો છે, કેમ કરીને ત્યાં બે રાત કાઢશે! તમે કંઈ કરોને, આ બધા નામ ને દામ શું કામના જો પૈસાદારના દીકરાએ નાની એવડી ભૂલ માટે બે રાત જેલમાં કાઢવી પડે!”
ઉમંગભાઇ કંઈ મોટા અવાજે બોલવા ગયા પણ અચાનક એમણે છાતી પર હાથ મૂક્યો.
પછી દબાયેલા અવાજે લગભગ ઝીણી ચીસ પાડતાં હોય એ રીતે બોલ્યા, “અરે તારો એ નાલાયક જેલમાં બે રાત કાઢશે એમાં તારો જીવ કપાઈ ગયો! અને જો આ બાઈ, જો વીસ વીસ વરસથી એનો વર જેલમાં રહ્યો, છતાં જો કેવો દીકરાને મોટો કર્યો, ને એક આ તારો કપાતર!”
આટલું બોલતાં તો એમના હોઠે ફીણ આવી ગયું.
મેં તરત અમંગળ એંધાણ પારખી અનુરવને કહ્યું, “બેટા, ડોક્ટરને ફોન કર ને જલદી એમ્બ્યુલંસ બોલાવો!”લાઈટ નહોતી, મેં ઉમંગભાઈને પંખો નાખવાનું શરૂ કર્યું. અને ચંદાબાને જીભ નીચે મૂક્વાની ગોળી લાવવા કહ્યું. ”ના, કશાની જરૂર નથી હવે. વહાણ છૂટવાની વેળા આવી ગઈ!”
પતિ અને પુત્રના બેવડા ગમમાં ચંદાબા હાંફળાફાંફળા, બેબાકળા અને સુધબુધ વગરના થઈ ગયા હતા. અનુરવ બાજુની ગલીમાંથી ફેમિલી ડોક્ટરને બોલાવી લાવ્યો, એમણે હાર્ટ શેપની ગોળી ઉમંગભાઈના મોંમા મૂકી. અને પ્રેસર માપવાનું શરૂ કર્યું.
એમને ઈશારાથી બોલવાની ના પાડી છતાં ઉમંગભાઈ ભારે કષ્ટ સાથે બોલતા રહયા, “આખું બાળપણ હું પપ્પા સાથે ઝઘડતો રહ્યો કે તમે તરંગને છાવરો છો, એને બગાડો છો, એ તો ભડની છાતીના હતા, પણ આજે મારા સોહમને છાવરી છાવરી મારું હાર્ટ બેસી ગયું.”
અનુરવ બોલ્યો, “હું પપ્પા અને દાદાજીને શોધી લાવું છું.”
ઉમંગભાઈ બોલ્યા, “બધા અહીં રહો. આવ અનુરવ તું પણ આવ.. બેટા, તારા પપ્પાને કહેજે કે..”
ચંદાબા અકળાયા, “ડોક્ટર પ્રેસર માપે છે જરાવાર છાના રહો ને!”
અનુરવ બોલ્યો, “હા કાકુજી, આરામ કરો, હમણાં એમ્બ્યુલંસ આવી જશે!”
“જો પેલો યમરાજનો પાડો ઊભો! એક મિનિટ! ડોક્ટર તમે થોભી જાઓ, આ વાત કહી દઈશ પછી પ્રેસર ઉતરી જશે... કાયમ માટે..”
ઉમંગભાઈ શું કહેવા જઈ રહ્યા હતા?
“મરણ ટાણે જૂઠું નહીં બોલું અનુરવ બેટા! તારા બાપે કામેશ કહારનું ખૂન નથી કર્યું, એ ખૂન મારા હાથે થયું હતું. તરંગે તો મને બચાવવા આરોપ પોતાને માથે...”
એમ્બ્યુલન્સ આવી. પણ મોડી પડી, એ પહેલા યમરાજનો પાડો આવીને જનારને ઉઠાવી ગયો.
કાકુજીની બારમાની વિધિ પતી ત્યાં સુધી હું કે અનુરવ કશું બોલ્યા નહીં. અમે મા-દીકરો હતપ્રભ થઈ ગયા હતા, એ જાણીને કે ઉમંગભાઈને બચાવવા તમે તમારી યુવાનીના એકવીસ વરસનું બલિદાન આપ્યું!
બારમા પછી અનુરવે ચંદાબાની હાજરીમાં જ વાત છેડી, “દાદાજી, જે કંઈ થયું એ થયું. પપ્પાને કે અમને એ એકવીસ વરસ પાછા નથી મળવાના. અમારા એકવીસ વરસ બહુ ખરાબ ગયા છે, એવું પણ નથી. એટલે આમ કંઈ કરવાનું રહેતું નથી, પણ મારા પપ્પાના ‘ઓનર રિસ્ટોરેશન’ માટે, એમનું સન્માન પાછું મેળવવા માટે હું સુપ્રિમ કોર્ટમાં કેસ દાખલ કરાવીશ. તમે જુબાની આપશો?”
“પણ તંરગભાઈ તો હવે છૂટી ગયા છે! હવે મૂકોને પૂળો!” ચંદાબા બોલ્યા.
પણ ઉમંગભાઈના ગુજરી ગયા પછી હવે પપ્પાજીને સત્ય છુપાવવાનું કોઈ કારણ નહોતું.
“ના, રવિ બરાબર કહે છે, મરતાં પહેલાં મારે પણ મારું પાપ ધોવું છે, ને ત્યાં ઈશ્વરની અદાલતમાં હું ને તારા કાકુજી તારા પપ્પાની માફી માંગતા માંગતા ચોર્યાસી લાખ ફેરા ભટકશું ને તોય અમને બાપ દીકરાને મુક્તિ નહીં મળે!”
દાદાજી ઉલટભેર બોલ્યા, “કેસ ચાલે એ દરમ્યાન મને કંઈ થઈ જાય તો આપણો કામવાળો મંગુ આખી વાતનો સાક્ષી છે!”
ચન્દાબા તરત બોલ્યા, “આવો કોઈ કેસ ચાલવાનો હોય તો અમારાથી આ ગામમાં ન રહેવાય!”
તમારી ઈચ્છા કોઈ કેસ ચલાવવાની નહોતી, અને હું તમારી ઈચ્છાને જ માથે ચડાવતી પણ આ વખતે અનુરવની જિદ સામે મેં નમતું જોખ્યું. અને મારી ઈચ્છા સામે તમે નમતું જોખ્યું.
કેસ શરૂ થાય એ પહેલા જ બદનામીના ડરથી દાઝેલા ચંદાબા અને સોહમ ગામ છોડી રવાના થયા. પપ્પાજીએ અડધી મિલકત એમને આપીને રવાના કર્યા.
સુપ્રિમ કોર્ટમાં અપીલ થઈ. કેસ રિઓપન થયો. જુબાની ચાલી. દલીલોય પૂરી થઈ. હવે ફેંસલો થોડા દિવસમાં આવી જશે. પપ્પાજી એ ચુકાદો સાંભળવા થોડા મહિના જીવ્યા હોત તો સારું થાત. પણ તોય, એમના છેલ્લા દિવસો સંતોષની ભાવનાથી આ ફ્લેટમાં જ, અનુરવની રૂમમાં પસાર થયા.
પપ્પાજી, મંગુ અને તમારી જુબાનીને આધારે આખી ઘટના ખરેખર જે રીતે બની હતી, એ ચાર પાનામાં લખી નાખી. અને આ ડાયરીમાં જોડી દીધી.
આ આખી ઘટના બની ત્યારે ઉમંગભાઈને બદલે તરંગને માથે ગુનો નખાય એવો સંજોગો ઊભા કરનાર ચંદાબાને માફ કરીને એમની સાથે સંબંધ રખાય એટલું મોટું હૈયું તો મારું નહોતું. પણ એ આ ડાયરીમાં ઉલ્લેખરૂપે રહ્યા. બાકી દિલની ડાયરી અને અક્કલની અલમારીમાંથી એમને ડિલિટ કર્યા.
તોય ઊડતી ઊડતી વાતરૂપે જાણવા મળ્યું કે સોહમ લાખો રુપિયા ખર્ચી ઈલ્લીગલી મેક્સિકો થઈ અમેરિકા ગયો. ત્યાં બોર્ડર પર ઘૂસણખોરી કરતાં યુ.એસ પોલિસની ગોળી વાગી. પગ કપાવવો પડ્યો અને જેલમાં ગયો.
ચંદાબાનો કોઇ પત્તો નથી. પત્તો હોત તો હું એમને આશ્વાસન આપવા ગઈ હોત? ખબર નથી.
જાણે કેટલીય સળંગ રાતો વીત્યા પછી સવાર પડી. પૂર્વની બારીમાંથી નિયમિત સૂરજ ઊગવાનો શરૂ થયો. આપણને બન્નેને સાથે જોઈને હવે તો બેડરૂમના તુલસીના કૂંડામાં પાંદડા રોજ ખિલખિલાટ કરે છે. આંસુના ખારા ટીપાંમાં પરોઢનું ઝાકળ ધીરેધીરે મીઠાશ ઘોળી રહ્યું છે. જીવનનો આ આછેરો મીઠો સ્વાદ.. ખૂબ લાંબા બેસ્વાદ દિવસો પછી આવ્યો છે.
તમારા ચહેરા પર શાંત સ્મિત ફરફરતું થયું છે અને હું અરીસો બની એને ઝીલી રહી છું.
હવે તો આપણો રોજનો ક્રમ બહુ સીધો સાદો છે, તમે સ્કૂલના છોકરાઓને ક્રિકેટનું કોચિંગ કરાવીને આવો એટલે હું ચા બનાવી તમારી રાહ જોતી હોઉં છું.
શાળામાં ક્રિકેટ કોચ તરીકે તમે મોટી નામના કરી છે. તમારી સ્કૂલની ક્રિકેટ ટીમ અંડરનાઈન્ટીનની નેશનલ ફાઈનલમાં પહોંચી છે.
હવે માત્ર જીવું છું. પળેપળ. ઝાઝું વિચારતી નથી. એટલે હવે ડાયરીય લખવાની નથી. સુપ્રિમ કોર્ટનો ચુકાદો આવી જાય એટલે બંધ.
*
ડાયરીના આગળના પાનાં ઓબ્વિયસલી કોરાં હતાં. વાંચવામાં હું એટલી ઓતપ્રોત થઈ ગઈ હતી કે થોડીવાર એ કોરા પાનાં પણ વાંચતી રહી. આ ‘ઓતપ્રોત’ શબ્દ મને ક્યાંથી આવડ્યો? એ વિચારતી હતી ત્યાં જ ડોરબેલ વાગતાં હું ઝબકી.
જોયું તો સામે કોઈ ઊભું હતું. કોણ હતું એ? ચહેરો જાણીતો કેમ લાગતો હતો? અનુરવ કોઈ નાટકમાં છેતાલીસ વરસના પાત્રનો રોલ કરે અને વાળ સહેજ ધોળા કરે તો કેવો દેખાય? બસ એવા દેખાવવાળા આ અંકલ ટ્રેક્સૂટમાં હતા. એમના હાથમાં ટ્રોફી હતી. મને પૂછે, “સુરમ્યા?”
પછી કહેવા લાગ્યા, “હું દાદર ચડીને આવ્યો, અનુરવ અને લાવણ્યા લિફ્ટમાં આવે છે.”
એ 1991નું જગત જોઈને જેલમાં ગયા હશે, ત્યારે બહુમાળી મકાનોય ઝાઝા નહોતા અને લિફ્ટ પણ ઝાઝી નહોતી. એકવીસ વરસ પછી બહાર આવ્યા હતા. પોતાના જીવનની ગતિ ઉન્નત કરવા માટે એમને લિફ્ટની જરૂર નહોતી. શરીર અને મનને જાતમહેનતથી ઊંચે ચડવાની ટેવ પાડી નાખી હતી એમણે. ચુસ્તીસ્કૂર્તીથી સભર એવા એ ચાર દાદર વહેલા ચડી ગયા અને પાછળ લિફ્ટમાંથી અનુરવ અને લાવણ્યા આવ્યા. પપ્પાને ભેટતી એમ એમને ભેટું કે પગે પડું? હું પગે પડી.
રવિવાર અમે સાથે વીતાવ્યો. સોમવારે સવારે નાસ્તો કરતાં મેં કહ્યું, “આ ઘરને અને ખાસ તો આ થેપલાને હું મિસ કરીશ.” હું મારા ઘરે જવા નીકળી ત્યારે લાવણ્યાએ થોડા થેપલાં બાંધી આપ્યા. આખેઆખું ઘર તો બાંધીને ન લઈ જવાય. પણ મમ્મી સાથે કઈ રીતે ડીલ કરવું એનું થોડું ભાથું એમની પાસેથી મેં ચોરીછૂપીથી બાંધી લીધું હતું.
હું મારા ઘરેથી કંટાળીને અનુરવના ઘરે આવવા માટે નીકળી હતી ત્યારે થોડો ગુસ્સો મને મારી જાત પર પણ હતો કેમ કે ઘણા વખતથી મને પોતાને જ અંદરઅંદર એવું લાગતું હતું કે મારા સ્વભાવમાંય મમ્મીનો વારસો છે અને કદાચ અનુરવની હાલત પણ મારા પપ્પા જેવી જ થવાની..
આજે અહીં મીની વેકેશન ભોગવીને મારા ઘરે પરત જઈ રહી છું તો શાંત છું, ખુશ છું. કોણ જાણે કેમ મને એવું લાગે છે કે ભલે હું થોડી થોડી મમ્મી જેવી હોઉં, હું થોડી થોડી લાવણ્યા જેવી પણ છું. મારી અંદર રહેલી બન્ને શક્યતામાંથી કોને પોષણ આપવું એ હવે હું બરાબર સમજી ગઈ છું. એટલે જ અનુરવ સાથેનો મારો સંસાર સુરમ્ય હશે અને લાવણ્યમય પણ.
આ બધી વાતોને જોડીને નવલકથા લખવાનું બહુ મન હતું, પણ યૂ સી! હું બીઝી થઈ ગઈ. સુપ્રિમ કોર્ટનો ચુકાદો આવે એના બીજા દિવસે અમારું એંગેજમેંટ નક્કી થયું. અમારી ફેમિલીની ટ્રેડીશન પ્રમાણે થોડા ખોટા ખરચા અને અનુરવની ફેમિલીની ટ્રેડીશન પ્રમાણે થોડું ડોનેશન-ચેરિટી આ બધી દોડધામ સાથે એંગેજમેંટનો આગલો દિવસ આવી પહોંચ્યો.
ચુકાદો આવ્યો. ‘બાઈજ્જત બરી થવું’ એ કેટલી મોટી વાત છે એ આ ત્રણ જણાને ભેટતાં જોઈને ખબર પડી. ક્યાંય સુધી ત્રણે જણા ભેટીને ગોળગોળ ફરતા રહ્યા. એમને ખુશીથી ઘૂમતા જોઈ બે ઘડી જાણે ગ્રહો નક્ષત્રો તારાઓ પણ અટકી ગયા. હવે હુંય એ ઉજાણીમાં જોડાઈ. મારા પપ્પાને ભેટતી એમ જ અનુરવના પપ્પાને ભેટી.
મેં અને અનુરવે કાવતરું કરીને અમારી એંગેજમેંટની પાર્ટીને એમની સિલ્વર જ્યુબિલીની સરપ્રાઈઝ પાર્ટી બનાવી દીધી. ત્યારે જ લાવણ્યાને ખ્યાલ આવ્યો કે 2016માંથી 1991 બાદ કરીએ તો પચ્ચીસ થાય.
હવે અમારા લગ્નની તૈયારી ચાલે છે.
પપ્પા કહે છે, “સુરમ્યા, તને અને અનુરવને હનીમૂન માટે વર્લ્ડની મોસ્ટ એક્સપેંસીવ અને મોસ્ટ ફેસિનેટિંગ ક્રુઝ કરાવીશ.”
મેં કહ્યું, “નો વે, હું અને અનુરવ તો અમારા જેલસુધારણાના પ્રોજેક્ટ પર કામ કરવાના છીએ. તમે, અને મમ્મી, અનુરવના મમ્મીપપ્પા સાથે જજો ક્રુઝ પર!
(સમાપ્ત)
