લિખિતંગ લાવણ્યા
રઈશ મનીઆર
પ્રકરણ 11
મમ્મી બૂમ પાડી રહી હતી, “સુરમ્યા, નાહી લે!”
મેં કહ્યું, “મોડેથી આવું છું.”
એણે કહ્યું, “તો નાસ્તો કરી લે..”
મેં કહ્યું, “ભૂખ નથી!”
પછી એ દરવાજે આવીને રડી ગઈ, “કમ સે કમ બેમાંથી એક નાહી લે અને નાસ્તો કરી લે, તો અડધો ઢસરડો તો પૂરો થાય!”
આ વાક્યમાં કંઈ નવું નહોતું. પણ મને ખ્યાલ આવ્યો કે પપ્પા પણ ઝઘડા અને ઉજાગરાના કારણે નહાવા કે નાસ્તો કરવાના મૂડમાં નહોતા. અને મમ્મીને મન આ બધું રુટિન કામની યાદી જેવું હતું. જેમાં સમયસર એક પછી એક કામ પતી ટિક થવી જ જોઈએ, નહીં તો એ ટોપલો એના મગજ પર જ રહે.
મારી પાસે બે ઓપ્શન હતા. મમ્મીની વાત માની લેવી અને પથારીમાંથી ઊભા થઈ જવું અથવા એની સાથે એના જેવા જ બરાડા પાડી ઝઘડી લેવું.
પહેલો ઓપ્શન લઉં તો મમ્મીને હું વહાલી લાગું. નહાતી વખતે બહારથી “શેમ્પૂ કરજે દીકરા!” એમ કહે. પછી વાળ હોળી આપે અને જબરદસ્તીથી ચીકણું તેલ લગાડે. તેલ ચોપડતી જાય અને એની પિયરિયા કેટલા સારા અને સાસરિયા કેટલા ખરાબ એની કેસેટ ચાલુ કરે. અને પપ્પા માટે ગમે તેમ બોલે. મારા વાળ એના હાથમાં હોય એટલે ભાગીને ક્યાં જાઉં? આ ઓપ્શન મને મંજૂર નહોતો.
એટલે મેં બરાડો પાડ્યો. અમે બન્નેએ જુદા જુદા પ્રાણીઓના નામથી એકબીજાને સંબોધ્યા.
આખરે “પેટમાં હતી ત્યારે જ કેમ ન મરી ગઈ, મારે માથે છાણાં થાપવા જીવતી રહી!?” એમ કહીને મમ્મી ટળી.
“યે જીના ભી કોઈ જીના હૈ લલ્લુ!” મિસ્ટર નટવરલાલના બચ્ચનનો ફેવરીટ ડાયલોગ મોટેથી બોલવાથી મને થોડી શાંતિ થઈ અને ખરેખર કશેકથી ગાયનું છાણ લાવી મમ્મીના માથે છાણાં થાપવાની કલ્પના કરી ખૂબ હસી. એટલું હસી કે હસતાં હસતાં રડી પડી. અને ફરી લાવણ્યાની ડાયરી હાથમાં લીધી.
*
તમે મને પૂછ્યું, “લાવણ્યા, ફરી ક્યારે મળવા આવશે?”
એ પરથી બે વાત નક્કી થઈ. એક કે હવે દિવસો કપાતાં વાર નથી લાગવાની. અને બીજું કે હવે આ ખુશીના સમાચાર ઘરે આપવાનો સમય થઈ ગયો હતો.
પણ એ એટલું સહેલું નહોતું.
એ સોમવારે કેસ ન ચાલ્યો. વાત બીજા સોમવાર પર ગઈ.
જેમજેમ તમારા ચુકાદાનો દિવસ નજીક આવવા લાગ્યો તેમતેમ પપ્પાજીની બેચેની વધતી ચાલી. એવામાં પપ્પાજી આ પ્રેગ્નેંસીના સમાચારનું શું રિએક્શન આપશે, એ હું કલ્પી નહોતી શકતી.
એક સવારે ઉમંગભાઈ અને ચંદાબા એમની માનતા પ્રમાણે મહાદેવના મંદિરે ગયા હતા ત્યારે પપ્પાજીએ સામેથી વાત છેડી, “હવે એક બે અઠવાડિયા છે.”
મેં એમને ચા આપી. એમની આંખો તગતગ થતી જોઈ મારી આંખોમાં પણ પાણી આવ્યું.
એ આગળ બોલતાં બોલતાં ભાવવશ થઈ ગયા, “બધી સાંકળો ખખડાવી ખખડાવી મારા આ હાથ જૂઠા પડી ગયા છે. મને એમ હતું કે એને છોડાવી લઈશું, આગળ બહુવાર છોડાવ્યો છે. આ દીવાન પરિવારને એવો ફાંકો હતો કે સૂરજપૂરમાં રોજ સવારે સૂરજ એમની ડેલીએ સલામી ભરવા આવે છે પણ આ ડોસો આજે લાચાર છે. લાવણ્યા વહુ! તારા આંસુ સૂકવી શકે એવો કોઈ સૂરજ એ ઉગાડી શકે તેમ નથી.”
હું શું કહું એમને? મેં કહ્યું, “પપ્પાજી, વાંક તમારો નથી. તમે તો એમને છોડાવવાની કોશિશ કરી જ રહ્યા છો. ઉલટું મારા પતિથી થઈ ગયેલી એક ભૂલ માટે તમારે બધે પાઘડી ઉતારવી પડે છે. અમારે કારણે, અમારા કારણે જ આખા પરિવારની બદનામી થઈ.”
હું ‘તરંગને કારણે’ બોલવાને બદલે ‘અમારે કારણે’ બોલી એ સાંભળી દાદા ચોંક્યા.
“અરે વહુ. તું ક્યાં તારી જાતને સંડોવે છે આ કરમકઠણાઈમાં? કઈ પળે મને એવી દુર્બુદ્ધિ સૂઝી કે મારા દીકરાનો ભવ સુધારવાની લ્હાયમાં હું તારો ભવ હોમી બેઠો.”
“તમારો ઈરાદો સારો જ હતો, પપ્પાજી..” મને એમની મનોસ્થિતિ પૂરેપૂરી તો સમજાતી નહોતી તોય હું એમને સમજવાની કોશિશ કરી રહી હતી.
એમનો ચહેરો કહી રહ્યો હતો કે એમણે ઘણું કહેવું હશે. પણ કોઈક લગામ મૂકીને એ ચૂપ થઈ ગયા. થોડો વિરામ લઈ સ્વસ્થ થઈ એ બોલ્યા, “વહુ, બેટા, હવે.. હવે તારી સામે આખી જિંદગી પડેલી છે.”
એ અટકીને બોલ્યા, “તારે ગામ જવું હોય તો..”
“ના.. ગામ નથી જવું મારે. એક દિવસ ગામ ગઈ એમાં તો જીવનનું સઘળું સુખ છિનવાઈ ગયું. હું અહીં હોત, તો મેં એમને વારી લીધા હોત. એમના હાથ લોહીથી ખરડાવા ન દીધા હોત.”
અમે બન્ને થોડું રડ્યા. એકબીજાના આંસુ લૂછી શકાય, એવું તો સસરા- વહુના સંબંધમાં ન આવે પણ ઉમંગભાઈ અને ચંદાબા આવે ત્યાં સુધી અમે પોતાના આંસુ લૂછવાનીય ચિંતા ન કરી.
એ જ દિવસે બપોરે પપ્પાજી તમને મળવા જેલ પહોંચ્યા. આગલા અઠવાડિયે પણ એ જ ગયા હતા. આ વખતે મારે જ આવવું હતું, પણ કદાચ ચુકાદો નજીક હોવાથી આ જેલમાં તમારું આ છેલ્લું અઠવાડિયું હોય અને પછી પપ્પાજીથી ઉંમર અને તબિયતને કારણે કદાચ ડિસ્ટ્રિક્ટ સેન્ટ્રલ જેલ સુધી તમને મળવા વારેઘડીએ ન પણ જવાય.
ત્યાંથી આવીને એ થોડા ખુશ હતા. મને કહે, “વહુ, તું એની સાથે એવી શું વાત કરીને આવી કે એણે છેલ્લા 15 દિવસથી શરાબ છોડી દીધો!”
તમે શરાબ પીવાનું શરૂ કર્યું એ સમાચાર એમણે નહોતા આપ્યા, પણ શરાબ છૂટ્યાના સમાચાર એ મને આપ્યા વિના ન રહી શક્યા. હવે મારે પણ તમને મળવું હતું, જલદી. પણ મારી તબિયત બગડી.
પ્રેગ્નેંસીના પહેલા ચાર મહિના મને ન વોમિટ થઈ, ન ચક્કર! જાણે કે સમાચાર છુપાવવાના હતા તેથી કુદરતે થોડો સાથ આપ્યો. હવે સમાચાર કહેવાનો સમય આવ્યો અને સમાચાર મારા મોંથી કહેવાતા નહોતા ત્યારેય કુદરતે સાથ આપ્યો.
થોડા દિવસથી આયર્નની ગોળી લેવાનું ભૂલી જતી હતી, તેથી એક સવારે અશક્તિને કારણે મેં ગડથોલિયું ખાધું, ખાસ વાગ્યું નહોતું, પણ ઘૂંટણ છોલાયો. ડ્રેસિંગ કરાવવા ફેમિલી ડોક્ટરને ત્યાં ગયા.
એમણે કહ્યું, “લોહી ઓછું છે.”
સાથે આવેલા ચંદાબાએ કહ્યું, “દવા લખી આપો.”
ફેમિલી ડોક્ટરે કહ્યું, “લેડી ડોક્ટરને બતાવીને દવા લખાવો તો સારું.”
જે લેડી ડોક્ટરને બારણેથી ચંદાબા કાયમ “રડતા જતાં ને મૂઆના ખબર લઈને આવતાં” એ જ ગામના એકમાત્ર લેડી ડોક્ટરને ત્યાં એ મને લઈને ગયા. મને અને લેડી ડોક્ટરને બન્નેને જે સમાચાર ખબર જ હતા, એ સમાચાર આજે ચંદાબાને ખબર પડ્યા.
સમાચાર ખુશીના હતા. પણ અમૃતની ધારા જે પાત્રમાં પડે એ પાત્ર જો મલિન હોય તો કદાચ અમૃત પણ ખુદના ગુણ ગુમાવી બેસે. એ જ રીતે ચંદાબાના ચિત્ત પર પડીને આ સમાચાર એની અંદર રહેલો ઉલ્લાસ ગુમાવી બેઠા. હવે આ સમાચાર ચંદાબાના માધ્યમથી આ જ તાણભર્યા સ્વરૂપે ઘરમાં અને સમાજમાં પહોંચવાના હતા. પણ ચતુર ચંદાબાના ચકરાવે ચડેલા ચિત્તે આ સમાચારની ચકચાર કરતાં પહેલા એને ધરબી દેવાની શક્યતા વિચારી જોઈ.
મને બહાર મોકલીને ચંદાબાએ એમની ભાષા વાપરીને કહું તો “પડાવી નાખવાની” વાત લેડી ડોક્ટરને કરી હશે, પણ લેડી ડોક્ટર આ ‘પડાવવાની વાત’નો શું જવાબ આપશે એ મને ખબર હતી. લેડી ડોક્ટરની કેબિનમાંથી બહાર નીકળતા ચંદાબાનું ‘પડેલું મોં’ જોઈને મને ખ્યાલ આવી જ ગયો કે ડોક્ટરે એમને શું કહ્યું હશે.
ઘરે સન્નાટો છવાઈ ગયો. ઉમંગભાઈ અને ચંદાબા વચ્ચે મોડી રાતે ચડભડ થઈ એ સંભળાયું. સવારે મેડી ઉપર ઊનના મોજા અને સ્વેટર ગૂંથતાં ગૂંથતા સાંભળ્યું કે ઉમંગભાઈ અને પપ્પાજી વચ્ચેય થોડી ઉગ્ર વાતચીત થઈ, ઘરના લોકોને આવી બેચેની શું કામ થવી જોઈએ? ખુશીના સમાચાર આવ્યા હતાં, છતાં ઘરમાં કોઈ ખુશી ન હતી. મને મજાકમાં કહેવાનું મન થતું, “અરે good ન્યૂઝ હૈ, ભાઈ, ‘ગુડ’ તો બાંટો!”
પછી મને ખ્યાલ આવ્યો કે મુદ્દો ‘ગુડ બાંટવા’નો નહીં, મિલકતના બંટવારાનો હોઈ શકે. ક્યાંક એમને એમ તો ન લાગતું હોય ને કે હું બાળકને એટલા માટે જનમ આપવા માંગુ છું કે જેથી એ ચુનીલાલ દીવાનના પરિવારની સંપત્તિનો માલિક બને અને હું એ એકમાત્ર વારસની મા થઈ રાજ કરું!
મેં મનમાં જ મરક મરક હસીને વિચાર્યું, ચંદાબાને આ શંકા વધારે, ઉમંગભાઈને ઓછી, પપ્પાજીને નહીંવત અને તમને બિલકુલ નહીં હોય.
પણ જેઓ પોતાના દીકરાને બાર લાખ આપવા અખાડા કરતા હતા, એ પારકી દીકરીને કરોડો આપવાની કલ્પના માત્રથી ધ્રુજી જાય એ સ્વાભાવિક હતું.
મને ખબર હતી કે આ મોરચો ક્યાંથી શરૂ થશે.
સંતો અને સમાજના હિતચિંતક લેખકો કહે છે કે પરિવારે સવારે નાસ્તાના સમયે અને ડીનરના સમયે હંસીખુશીની વાતો કરવી. મને એ સંતોને પૂછવાનું મન થયું, તો પછી વિવાદો માટે કયો સમય ફાળવવો?
જોકે, ચંદાબાએ આવું કંઈ વાંચ્યુ કે સાંભળ્યું નહોતું એટલે એક દિવસ સવારના શુભ મહૂરતમાં નાસ્તો પીરસતાં ચંદાબા બોલ્યા, “પપ્પાજી કંઈ કહેવા માંગે છે.”
એમ કહીને એમણે પપ્પાજીને બોલવાની ફરજ પાડી અને મને સાંભળવાની.
પપ્પાજી અચકાતાં અચકાતાં બોલ્યા, “વહુ બેટા, અમે એમ વિચારીએ છીએ કે તારા દાદાજીની તબિયત જોતાં તારે ત્યાં રહેવું જોઈએ.”
ઉમંગભાઈ બોલ્યા, “હા, તમે ઈચ્છો તો કાયમ માટે ત્યાં રહી શકો છો!” મને થયું હવે ભરણપોષણનું ય બોલશે.
પણ ઉમંગભાઈ બોલ્યા, “દાદાજીને કાળજીની જરૂર છે.”
હું બોલી, “ત્યાં કમલા વગેરે છે.” અને પછી મારી વાતને વજન આપવા મન કઠ્ઠણ કરીને, સ્ત્રીઓ કદી બોલવા ન માંગે એવું વાક્ય ઉમેર્યું, “દાદાજી હવે કેટલા વરસ?”
આટલીવારમાં ચંદાબા ઉમંગભાઈ પર અકળાઈ ગયા, “સીધેસીધું કેમ કહેતા નથી?”
એટલે મને જરા સીધેસીધો કટાક્ષ કરવાનું મન થયું, “કાયમ દાદા સાથે જ રહેવું જોઈએ, એ વિચાર તો લગ્ન વખતે જ આવેલો. પણ ત્યારે ગોર મહારાજ સંસ્કૃતમાં બોલેલા કે દીકરીનું સ્થાન તો એના પતિગૃહે જ હોય!” પણ હું ચૂપ રહી.
ચંદાબાના તેવર જોઈ ઉમંગભાઈએ કહ્યું, “તો તું જ કહી દે ને!”
ચંદાબા ઉમંગભાઈ પર અકળાયેલા હતા, પણ મારી સાથે તો, એકદમ યૂ ટર્ન લઈ, છલકાતાં વહાલથી શબ્દો ગોઠવીગોઠવી બોલ્યા, “આ તો.. તરંગભાઈ જેલમાં ગયા ત્યારથી જ, અમે તો નક્કી કરેલું કે અમે તો તમને કાયદેસર છૂટાછેડા અપાવી આ ઘરેથી ધામધૂમથી વિદાય કરશું. પણ..”
ઉમંગભાઈ બોલ્યા, “પણ શું, હજુય કરી શકાય! વહુની ઉંમર જ શું છે!”
ચંદાબાએ દોર સાચવ્યો, “તમે ય સમજતાં નથી, વહુને થોડી જ ખબર હતી કે એક મહિનાના સંગાથમાં આમ બાળકની પળોજણ પેટે બંધાઈ જશે.”
એક ક્ષણ ચૂપકીદી છવાઈ ગઈ.
“હવે આ હાલતમાં વહુ નવો સંસાર શરૂ કરવા માંગે તોય કેવી રીતે કરી શકે?” ચંદાબા એકેએક વાક્ય મારા અનુમાન પ્રમાણેનું જ બોલી રહ્યા હતા.
“એક તો બિચારી નાદાન અને વર જેલમાં, એટલે ભારે પગે છે એનીય સમજ મોડી પડી.”
હું મનમાં બોલી, “એ તો તમને મોડી પડી!”
“હવે આજકાલના ડોક્ટરો તો ના જ પાડે, ચાર મહિના વીતી ગયા એટલે હવે તો બાળક રાખવું જ પડે!”
મને થયું, વાહ, આ લોકોએ આપણા બાળકને સ્વીકારી લીધું. પરિવારે પુત્ર કે પુત્રીને અવતરવાની પરમિશન આપી દીધી!
પણ ચંદાબાએ આગળ ચલાવ્યું, “આ ડોક્ટરો ગમે તે કહે, જૂના જમાનાની ડોશીઓ તો હજુય નિકાલ કરી આપે!”
મારા શરીરમાં કમકમાટી ફેલાઈ ગઈ. મારે માટે આ કલ્પના બહારનું હતું. પણ ચંદાબાએ તરત વાત વાળી લીધી, “પણ આપણે એવી જીવહત્યા નથી કરવી.”
મારો શ્વાસ માંડ હેઠો બેઠો.
‘એના કરતાં તો..” એમ કહીને અટકીને આગળ ચંદાબા અને ઉમંગભાઈ જે બોલ્યા, ત્યારે જ ખબર પડી કે ચંદાબાએ સવારની પહોરમાં જેના માટે મોરચો માંડ્યો હતો એ સીધી વાત શું હતી.
“એના કરતાં તો.. મને એમ વિચાર આવે છે કે લાવણ્યાએ આગળ સાત પગલાં માંડવા હોય, પણ બાળકની ચિંતા રહે એટલે બિચારી પગલું ભરતાં મૂંઝાય.”
અબુધની જેમ મેં કહ્યું, “ના રે, ખોળામાં પગલીનો પાડનાર હોય તો મારે બીજા કોઈ પગલાં માંડવાની જરૂર જ શું છે?”
હવે ઉમંગભાઈએ વાત હાથમાં લીધી, “ના.. ના એટલે કે ચન્દા એમ કહેવા માંગે છે કે તમારી ઉમર અને તમારા અરમાન જોઈને વિચાર એવો આવે છે કે જો તમારે જુદો સંસાર માંડવો હોય કે આ બાળકને ઉછેરવાની પળોજણમાંથી મુક્ત થવું હોય તો એક રસ્તો છે.”
ચંદાબા પતિની વાતમાં સૂર પુરાવવા માટે બહુ જોરથી માથું ધુણાવી રહ્યા હતા.
ઉમંગભાઈએ પપ્પાજી પર દાવ નાખ્યો, “પપ્પા.. તમે જ કહો ને!”
હવે પપ્પાજી બોલ્યા, “વાત એમ છે કે તમારા આવનાર બાળકને દત્તક લેવા ઉમંગ અને ચંદાબા તૈયાર છે. કાયદેસર રીતે એ લોકો આવનાર બાળકના મમ્મી પપ્પા બનશે. એ બાળક આખી સંપત્તિનો એકલો વારસદાર બનશે! એટલે એની ચિંતા તમને રહેશે નહીં.”
અટકેલી વાતનો પ્રસવ થઈ ગયો એટલે ઉમંગભાઈ ઉત્સાહમાં આવી ગયા, “અને તમે બિલકુલ એક નિસંતાન સ્ત્રીની જેમ જ નવા લગ્ન કરી શકશો. અને એ લગ્ન કરાવવાની જવાબદારી પણ અમારી!”
ચન્દાબાએ તો મારા ખભે વાત્સલ્યભર્યો હાથ મૂકી દીધો, “હા લાવણ્યા! તું તારું ભવિષ્યનો વિચાર કર અને આ બચ્ચા-કચ્ચાની પળોજણ મને સોંપી દે!”
બચ્ચાકચ્ચાની પળોજણ પોતે લઈ સુંદર ભવિષ્યનો રસ્તો દેખાડનાર આ યુગલને શું સણસણતું ચોપડાવવું, એ માટે મેં બે સેકંડ વિચાર્યું. કંઈ ઉતાવળે બોલાઈ ન જાય એ માટે ચાનો કપ હોઠે માંડી દીધો. ત્રણે એ રીતે મારી સામે જોઈ રહ્યા હતા કે જાણે હું ક્યારે હા પાડું અને ક્યારે એ લોકો ગોળ વહેંચે!
(ક્રમશ:)
