લિખિતંગ લાવણ્યા
લઘુનવલ
રઈશ મનીઆર
પ્રકરણ ચાર
અનુરવ ઘણીવાર મને પૂછે છે, “સુરમ્યા, તુ નોવેલ લખવા તો માંગે છે પણ એ તો કહે, કે તારામાં નવલકથાકારનો કયો ગુણ છે?”
તમને થશે કે અનુરવ મારી મશ્કરી કરે છે. પણ એવું નહીં હોય. એ કદાચ મને ઇંટ્રોસ્પેક્શન કરાવવા માંગતો હોય. (ઈંટ્રોસ્પેક્શનને ગુજરાતીમાં ‘આંતર-તપાસ’ કહેવાય? હવે દરેક વસ્તુ માટે આપણી પાસે બે ચોઈસ છે, ગુજરાતી અને અંગ્રેજી. ડબલ ફેસિલીટી. જો કે થોડા ટાઈમ પછી ગુજરાતી લેંગવેજમાં મોસ્ટલી વર્ડ્સ અંગ્રેજી રહેશે અને ગ્રામર ગુજરાતી.)
મૂળ વાત પર આવું. મને લાગે છે કે સારા નવલકથાકાર બનવા માટેની એક લાયકાત તો મારામાં છે. હું પોતે વાચક તરીકે બહુ જલદી બોર થઈ જાઉં છું. (ચાલુ નવલકથાએ લેખકને કહું છું, પતાવ ને યાર, ટૂંકમાં) એટલે હું નવલકથાકાર બનીશ ત્યારે મારા વાચકને કદી (વધુ) બોર નહીં કરું.
લાવણ્યાની ડાયરીમાં હવે જો એક પાનાની અંદર અંદર લાવણ્યા અને તરંગની ડાયરેક્ટ વાતચીત નહીં આવે તો હું એ ડાયરી મૂકી દઈશ, એવા નિર્ધાર સાથે મેં ડાયરી ખોલી.
*
આજે જેઠ-જેઠાણી અને સસરા એક સામાજિક પ્રસંગમાં ગયા છે. મેં કહ્યું કે તરંગ સાથે આવશે તો હું પ્રસંગમાં આવીશ. આછું હસીને જેઠાણી ગયા, “લાવણ્યા, વહેલામોડા એકલા મહાલવાની આદત પાડવી પડશે.”
દિવસ પસાર થઈ ગયો. કોઈને નવાઈ લાગે પણ મને એકલા રહીને સમય પસાર કરતાં બહુ તકલીફ થતી નથી. એકલી એકલી વિચાર્યા કરું. વિચારથી જ મન અશાંત પણ થાય અને વિચારથી જ મન શાંત પણ થાય. મનમાં થોડી ઉથલપાથલ તો રહેવાની, પણ બહુ બહાવરા ન થઈએ તો વાંધો ન આવે.
બપોર વીતી અને સાંજ હજુ પડવાની બાકી હતી ત્યાં તમે આવ્યા. “હું તમારી જ રાહ જોતી હતી.” “મારી રાહ જોવાની નહીં” એટલું કહીને તમે ઝડપથી મેડી ચડી રૂમ તરફ જઈ કબાટ ફંફોસવા લાગ્યા.
હું પાછળ પાછળ આવી, “રસોઈ તૈયાર છે.”
મારી સામે જોયા વગર, પણ, તમે જવાબ તો આપ્યો, “જમીને આવ્યો બહાર”
“તો શું લાવું તમારા માટે?” નજીક પડેલી પાણીની બોટલ ધરતા મેં કહ્યું.
“કંઈ નહીં, મારા માટે કોઈએ કંઈ કરવાની જરૂર નથી. સમજી?” તમે ઊભા થઈને ક્યાંક બીજે જવા લાગ્યા.
“બેસો તો ખરા, આજે પપ્પાજી કે જેઠજી ઘરમાં નથી.”
“મને ખબર છે, તને એમ છે કે ભરી બપોરે હું તારું મોઢું જોવા આવ્યો છું?”
મને થયું કે તમને રોકવાનો મતલબ નથી. બપોર તો બગડી, લાવ, સાંજ સુધારવાની ટ્રાય કરું.
“સાંજે તો જમવા આવશો ને?”
“હું ઘરે જમતો જ નથી.”
“તમને શું ભાવે? હું સાંજે એ બનાવીશ..”
તમે પહેલી વાર થોડો લાંબો જવાબ આપ્યો, “એ ય નામ શું છે તારું?
હું કંઈ ન બોલી. તમને નામ તો યાદ હતું. તમે જ આગળ ચલાવ્યું.
“હં, લાવણ્યા કે તુ જે હોય તે.. બોલ, શું બનાવશે તુ મારે માટે? ભાજી-પાલો? અરે મને તો મુન્નીબાઈની ભુરજી ભાવે, અને બે બોઈલ ને એક કાચાનો ખીમો ભાવે! એ બનાવશે તું?
મને મૂંઝાતી જોઈ તમે આગળ વધતાં બોલ્યા, “કેમ નથી આવડતું? મુન્નીબાઈની ઈંડાની લારી પર શીખવા આવશે?”
મને ખ્યાલ આવી ગયો કે તમે જાણીજોઈને મારા મનમાં નફરત ઊભી થાય એમ વર્તી રહ્યા છો. જેથી હું તમારી કાળજી લેવાની કોશિશ ન કરું. કેમ કે કોઈ કાળજી કરે એની તમને આદત જ નથી.
તમારા જેવા ‘આડે માર્ગે’ ગયેલા યુવાનની કાળજી કેવી રીતે કરાય એ ય મને આવડવું જોઈએ ને! તો ય હું વાતાવરણની ગરમી અનુસાર ઠંડક કરી શકે એવું જે સૂઝ્યું તે બોલી, “ફ્રીઝમાં આઈસક્રીમ પડ્યો છે, લઈ આવું?”
તમે ડેલીની બહાર નીકળી ચૂક્યા હતા, પાછા વળ્યા. અને મુખરેખાઓ થઈ શકે એટલી તંગ કરીને બોલ્યા, “જો, છોકરી, તને ખબર ન હોય તો જાણી લે, મારી મરજી વિરુદ્ધ મારા તારી સાથે લગ્ન કરાવવામાં આવ્યા છે. તું આ પરિવારની વહુ થઈને આવી છે. વહુ બનીને રહે. તું મારી પ્રેમિકા નથી. એવો પ્રયાસ પણ નહીં કરતી.”
તમે તો જાણે ફાઈનલ જજમેંટ આપી દીધું. ચારેક વાક્યમાં તો મારા મનની આખી ઈમારત હચમચી ગઈ. હવે સારું સારું બોલવાનો અર્થ નહોતો. છતાં મારે વાત પૂરી નહોતી કરવી.
એટલે હું હિંમત એક્ઠી કરીને બોલી, “લગ્ન તો મેં પણ મારી મરજીથી કર્યા નથી.”
તમે આ વાક્યની ધારણા નહોતી રાખી. હવે આગળનું વાક્ય સાંભળવા વગર તમે નહીં જાઓ એની મને ખાતરી હતી. તમને સાંભળો છો એની ખાતરી થતાં હુ ય સહેજ મક્કમ થઈ બોલી.
“અત્યારે ભાગો છો, એના કરતાં તો લગ્નની ચોરીમાંથી જ ભાગી જવું હતું ને! અને ત્યારે ચૂપચાપ બેઠા, તો અત્યારે ય બેસો.”
ખબર નહીં, ક્યાંથી મારામાં હિંમત આવી ગઈ, તે મેં તમને હાથ પકડીને ઢોલિયા પર બેસાડી દીધા. તમને બેસાડ્યા પછી ય તમારા હાથ છોડ્યા નહીં.
બે પળ હું તમારી આંખોમાં જોઈ રહી. એ આંખોમાં ક્યાંય કશું પરિચિત, અડકી શકાય એવું, પોતાનું કરી શકાય એવું શોધી રહી હતી, ત્યાં જ તમારો અવાજ સંભળાયો,
“જો તું મરજીથી ન આવી હોય, તારા દાદાએ તને મજબૂરીમાં આ મવાલી સાથે પરણાવી હોય, અને તને આ ઘરની માત્ર વહુ બનવાની લાલચ ન હોય તો બહેતર છે કે તું ભાગી જા!”
હું તમારી સામે જોઈ રહી. મને ખબર હતી કે તમારી સાથે ખુલ્લાદિલે વાત કરવાની આવી તક ફરી જલદી નહીં મળે. તેથી અજાણતાં જ મારાથી વાતને ઝડપથી રોમેંટિક વળાંક અપાઈ ગયો.
“વહુ તો બની જ ગઈ છું. હવે એ કહી દો કે તમારી પ્રેમિકા બનવા માટે શું કરવું પડે?”
ફાવટ નહોતી કે અનુભવ નહોતો, તો ય મેં હાથ તમારા ગળે વીંટાળવાનો પ્રયાસ કર્યો.
તમે ઝાટકો મારીને ઊભા થઈ ગયા, “કેટલીવાર કહેવાનું કે હું સાવ મવાલી છું અને પ્રેમબ્રેમ જેવી વસ્તુ પર મને વિશ્વાસ નથી.”
હું મનોમન વિચારવા લાગી, એ તો જેઠાણી અને પપ્પાજી પણ કહેતા હતા કે તમે મવાલીગીરીની તમામ હદ વટાવી દીધી છે, પણ સામે બેઠેલી યુવાન રૂપાળી પત્ની સાથે મળેલા એકાંતને કામચલાઉરૂપે પણ માણી લેવા જેવી મવાલીગીરી તમારામાં નહોતી, એટલું તો મેં નોંધ્યું.
તેથી આ હડસેલાનું અપમાન મને અપમાન જેવું ન લાગ્યું, અને હું પૂછી બેઠી, “ પ્રેમેબ્રેમ જેવી વસ્તુ પર તમને વિશ્વાસ નથી, તો શેના પર છે?”
અત્યાર સુધી તમે વિચાર્યા વગર મનમાં આવે તે જવાબ આપતાં હતાં પહેલીવાર તમે સહેજ વિચારીને જવાબ આપ્યો.
“ખબર નહીં. પ્રેમ એટલે શું તે ખબર નથી. હા, મુન્નીબાઈની વચલી દીકરી સિગારેટ સળગાવીને હાથમાં આપે છે તે સારું લાગે છે.”
તો તમારો પ્રેમનો અનુભવ આવો હતો. તમારી સાથે ‘પ્રેમલીલા’ ભજવવી હોય, એમાં નાયિકાનું કેરેક્ટર જોઈતું હોય તો મંચસામગ્રી તરીકે ઈંડા અને સિગરેટનો ઉપયોગ સ્વીકારવો પડે એ વિચારી હું જરા ઠંડી પડી. રોમાન્સનો ઉભરો બાદ કરીને તમને સારા શબ્દોમાં મનની વાત જણાવી, “હું મારા અને તમારા વડીલો પર, સમાજ પર, લગ્નની આ વ્યવસ્થા પર અને ઈશ્વર પર શ્રદ્ધા રાખીને હું આ ઉંબરે આવી છું.” ડાયરી લખવાની ટેવને કારણે આવા ડાહ્યાડાહ્યા વાક્યો મારી બોલચાલમાં ય આવી જતાં. ઘણીવાર લાગે છે કે મારી ડાયરી એ ખરેખર ‘ડાહ્યરી’ છે. ડાહીડમરીની દમ વગરની ડાહ્યરી!
પણ મને ધીમેધીમે ખ્યાલ આવ્યો કે તમને ચીડવવા હોય તો જ વડીલ, ઈશ્વર કે સમાજ જેવા શબ્દો બોલવા. તમે ચીડાયા અને ‘સેતુ બંધાશે’ એવી જરાતરા આશા હતી તે તૂટી પડી.
“આ ભારે ભારે વાત છોડ ને મારું દિલ જીતવું જ હોય ને તો તારાં ઘરેણા મને આપી દે. ઉધારી ખૂબ વધી ગઈ છે.”
“ઘરેણાં તો જેઠાણીજીને આપી દીધા.” હું સાચું જ બોલી હતી, છતાં તમે કહ્યું, “જૂઠી!..”
તમારી નજર મારી સોનાની બંગડીઓ પર પડી. “લાવ આ બંગડી ઉતારી આપ”
તમે મારા હાથ પકડ્યા. બંગડીઓ કાઢી. લઈને ગયા.
હવે ખ્યાલ આવ્યો કે ઉધારી ચૂકવવાની હશે તેથી તમે ઘરેણાં શોધવા માટે ઉતાવળે કબાટ ફંફોસતા હતા. તમને ઉતાવળ હતી અને હું તમારો સમય માંગતી હતી.
મેં સાંભળ્યું હતું કે લગ્ન પછી પતિ પત્નીની મીઠી નોંક ઝોંકમાં કાચની બંગડીઓ નંદવાય, લોહી પણ નીકળે. પણ અહીં તો તમે, મારા પતિ, સોનાની બંગડી સેરવી ગયા. એવી સિફતથી કે લોહી પણ ન નીકળ્યું.
*
સાંજે આવતાવેંત જેઠાણીની પારખુ નજર મારા સૂના હાથ પર પડી.
“લ્યો, આપણે અડધો દિવસ બહાર શું ગયા, તરંગભાઈ જુગાર માટે ઘરની બંગડી લઈને ગયા. એમણે માંગી અને આમણે આપી પણ દીધી!”
ચુનીલાલ દીવાન અને ઉમંગભાઈ બન્ને મને ખિજાયા, “ખબરદાર જો બીજીવાર એને એક પાઈ પણ આપી છે તો!”
હું મેડીએ જઈ અંદર રડવા લાગી. જો કે હું બહુ મોટેથી કે બહુ લાંબો સમય રડી શકતી નથી.
મોજડીના અવાજથી ખબર પડી કે પરસાળમાં પપ્પાજી ચિંતામાં આંટા મારી રહ્યા હતા, ઉમંગભાઈ ટેબલ પર તાલ વગર આંગળીઓ ઠોકી રહ્યા હતા.
બે ઘડીના મૌન પછી બાપદીકરાની વાતચીત મારે કાને પડી. “તરંગ જુગાર માટે વહુ પાસે બંગડી લઈ જાય એ વાત મગજમાં નથી ઉતરતી!”
ઉમંગભાઈએ બાતમી આપી, “પપ્પા, એણે પેલા ટપોરી કામેશ કહાર પાસે ઉધારી કરી છે, ખબર નહીં ટુકડે ટુકડે કેટલા લીધા હશે, પણ કામેશ કહે છે કે ચાર લાખ લેવાના થાય છે. હવે કામેશના ગુન્ડા એની પાછળ પડ્યા છે. એકાદ વાર તો હાથાપાઈ પણ થઈ ગઈ છે. આ કંઈ પહેલીવારનું છે?” ઉમંગભાઈ કડવાશથી બોલ્યા.
પપ્પાજી બોલ્યા, “ઘરમાં વહુ આવી છે, હવે આવું બધુ ન શોભે, પતાવટ કરી દે, કોઈપણ રીતે!
ઉમંગભાઈ બોલ્યા, “મેં કામેશને સંદેશો મોકલ્યો કે દોઢ બેમાં પતાવી દે, એ નથી માનતો..”
હવે પપ્પાજીનો અવાજ આવ્યો, “તો અસ્લમભાઈને વચ્ચે પાડો ને! એની ધાકથી માની જશે”
“અસ્લમભાઈને પણ પ્રેસરની બિમારી છે એટલે હવે એ પતાવટના કેસ હાથ પર લેવાની પાડે છે. આપણે જાતે જ કામેશ સાથે મિટીંગ કરવી પડશે.”
પપ્પાજી તરત બોલ્યા, “ના, એ ગુન્ડાનો પગ આપણે ત્યાં નહીં જોઈએ..” ઉમંગભાઈ બોલ્યા, “તો શું આપણે એના એરિયામાં જઈશું? “ભલે પેઢી પર નહીં, અહીં ઘરે બોલાવ, પણ તું નહીં હું મળીશ”
“ના પપ્પા તમે પેઢી પર જ રહેજો, હું જ ઘરે આ મેટર પતાવીશ.”
“સંભાળીને! મેટર વાતચીતની હશે ત્યાં સુધી વાણિયા ફાવે, મારામારી પર જાય તો..” પપ્પાજી શાંતિપ્રિય હતા. ”એ કામેશ કહાર કે સૂરજપુર પંથકના બીજા કોઈ ટપોરીની તાકાત નથી કે દીવાન ચુનીલાલના ડેલા સામે આંખ ઊંચી કરે..” ઉમંગભાઈનું લોહી જરા ગરમ હતું.
*
વિચારોમાં ને વિચારોમાં આંખ લાગી ગઈ. તમારી ટેવ મુજબ રાતે તમે મોડા આવ્યા. અને હું નહાવા ગઈ એટલી વારમાં નીકળી ગયા. હવે આખો દિવસ મારી રાહ જોવાની હતી. આખો દિવસ કે પછી આખી જિંદગી?
મારે નિર્ણય કરવાનો હતો. જેણે હાથથી બંગડી સેરવી લીધી એ હોઠથી હંસી પણ સેરવી લેશે? મારા દાદાને આ બધી ખબર હશે? કે ખાલી મોટું ઘર જોઈને દીકરી આપી દીધી? મારે દાદાને ફોન કરવો જોઈએ?
હું કંઈ ટેલિપથીમાં માનતી નથી, પણ એ જ ઘડીએ દાદાનો ફોન આવ્યો. એમને લગ્ન થયા પછી જ કોઈએ તમારા વિશે, તમારી કુટેવો વિશે વિગતવાર વાત કહી. “બેટા ઉતાવળમાં તારા લગ્ન કુપાત્ર સાથે કરવાની ભૂલ થઈ ગઈ, ઘરે પાછી આવી જા!”
મને સારું લાગ્યું, કે એટલિસ્ટ ઘરે પાછા જવાનો દરવાજો ખુલ્લો હતો.
તો ય મેં કહ્યું, “પણ તમારું દેવું..”
“જે થશે એ જોયું જશે! જે ઘરમાં કપૂત હોય એને હવેલી દઈ દેવાય, દીકરી ન દેવાય”
હું બે જ દિવસમાં જ પિયર પાછી જઈશ તો? લોકોની તો મને બહુ પરવા નહોતી, પણ દાદા? એ લોકોને શું મોં બતાવશે?
એ જ પળે મનમાં વિચાર આવ્યો કે આ જ ઘરમાં રહેવાનો નિશ્ચય દાદાને જણાવી દઉં. પછી થયું કે આ ઘરમાં ટકી જ શકાશે એની ખાતરી તો નથી જ. પણ આજે ને આજે પાછા જવું પડે, એવી સ્થિતિ ય નથી.
મેં હસીને કહ્યું, “દાદા, તમે વિચારો છો એટલી ખરાબ હાલત નથી. મારી ફિકર ન કરશો!”
નાની હતી. ઘરમાં એકલી હતી ત્યારે પઝલથી ટાઈમ પાસ કરતી. બહુ મજા પડતી પઝલ સોલ્વ કરવાની.
હું હસી, હવે ટાઈમ પાસ કરવાનો છે. અને સામે પઝલ તો છે જ. માત્ર એમાં મજા શોધવાની બાકી છે.
(ક્રમશ:)
