આગળ નાં ભાગ માં જણાવેલ મુજબ કાર્ય શાલ પર સ્ત્રીઓને થતી જાતીય સતામણી અને આપણા બંધારણ માં આપવામાં આવેલ તેના ઉપાયો જેની ચર્ચા આ ભાગ માં કરવામાં આવશે
જાતીય સતામણીનું નિવારણ.—
(1)
કોઈપણ મહિલાને કોઈપણ કાર્યસ્થળ પર જાતીય સતામણીનો ભોગ બનવું જોઈએ નહીં.
(2)
નીચેના સંજોગો, અન્ય સંજોગોમાં, જો તે થાય છે, અથવા તે જાતીય સતામણીના કોઈપણ કૃત્ય અથવા વર્તણૂકના સંબંધમાં અથવા તેના સંબંધમાં હાજર છે, તો તે જાતીય સતામણી સમાન હોઈ શકે છે:-
(i)
તેણીના રોજગારમાં પ્રેફરન્શિયલ ટ્રીટમેન્ટનું ગર્ભિત અથવા સ્પષ્ટ વચન; અથવા
(ii)
તેણીના રોજગારમાં હાનિકારક સારવારની ગર્ભિત અથવા સ્પષ્ટ ધમકી; અથવા
(iii)
તેણીની વર્તમાન અથવા ભાવિ રોજગાર સ્થિતિ વિશે ગર્ભિત અથવા સ્પષ્ટ ધમકી; અથવા
(iv)
તેના કામમાં દખલગીરી કરવી અથવા તેના માટે ડરાવવા અથવા અપમાનજનક અથવા પ્રતિકૂળ કાર્ય વાતાવરણ બનાવવું; અથવા
(v)
અપમાનજનક સારવાર તેના સ્વાસ્થ્ય અથવા સલામતીને અસર કરે તેવી શક્યતા છે.
પ્રકરણ II
આંતરિક ફરિયાદ સમિતિનું બંધારણ
4. આંતરિક ફરિયાદ સમિતિનું બંધારણ.—
(1)
કાર્યસ્થળના દરેક એમ્પ્લોયર, લેખિતમાં આદેશ દ્વારા, "આંતરિક ફરિયાદ સમિતિ" તરીકે ઓળખાતી સમિતિની રચના કરશે:
પૂરી પાડવામાં આવેલ છે કે જ્યાં કાર્યસ્થળની કચેરીઓ અથવા વહીવટી એકમો વિવિધ સ્થળોએ અથવા વિભાગીય અથવા પેટા વિભાગીય સ્તરે સ્થિત છે, ત્યાં તમામ વહીવટી એકમો અથવા કચેરીઓ પર આંતરિક સમિતિની રચના કરવામાં આવશે.
(2)
આંતરિક સમિતિઓમાં એમ્પ્લોયર દ્વારા નામાંકિત કરવા માટે નીચેના સભ્યોનો સમાવેશ થાય છે, એટલે કે: -
(a)
પ્રિસાઇડિંગ ઓફિસર જે કર્મચારીઓમાંથી કાર્યસ્થળે વરિષ્ઠ સ્તરે નોકરી કરતી મહિલા હશે:
જો કોઈ વરિષ્ઠ સ્તરની મહિલા કર્મચારી ઉપલબ્ધ ન હોય તો, પેટા-કલમ (1) માં ઉલ્લેખિત કાર્યસ્થળના અન્ય કચેરીઓ અથવા વહીવટી એકમોમાંથી પ્રિસાઇડિંગ ઓફિસરને નામાંકિત કરવામાં આવશે:
જો કાર્યસ્થળની અન્ય કચેરીઓ અથવા વહીવટી એકમોમાં વરિષ્ઠ સ્તરની મહિલા કર્મચારી ન હોય તો, પ્રિસાઇડિંગ ઓફિસરને તે જ એમ્પ્લોયર અથવા અન્ય વિભાગ અથવા સંસ્થાના અન્ય કોઈપણ કાર્યસ્થળમાંથી નામાંકિત કરવામાં આવશે;
(b)
કર્મચારીઓમાંથી ઓછામાં ઓછા બે સભ્યો મહિલાઓના હેતુ માટે પ્રતિબદ્ધ હોય અથવા જેમને સામાજિક કાર્યનો અનુભવ હોય અથવા કાનૂની જ્ઞાન હોય;
(c)
બિન-સરકારી સંસ્થાઓ અથવા મહિલાઓના કારણ માટે પ્રતિબદ્ધ સંગઠનોમાંથી એક સભ્ય અથવા જાતીય સતામણી સંબંધિત મુદ્દાઓથી પરિચિત વ્યક્તિ:
પૂરી પાડવામાં આવેલ છે કે આ રીતે નામાંકિત કરાયેલા કુલ સભ્યોમાંથી ઓછામાં ઓછા અડધા સભ્યો મહિલાઓ હશે.
(3)
પ્રિસાઇડિંગ ઑફિસર અને આંતરિક સમિતિના દરેક સભ્ય એમ્પ્લોયર દ્વારા નિર્દિષ્ટ કરવામાં આવેલ તેમની નોમિનેશનની તારીખથી ત્રણ વર્ષથી વધુ ન હોય તેવા સમયગાળા માટે હોદ્દો સંભાળશે.
(4)
બિન-સરકારી સંસ્થાઓ અથવા એસોસિએશનોમાંથી નિયુક્ત કરાયેલા સભ્યને નિયોક્તા દ્વારા, નિર્ધારિત કરવામાં આવે તે પ્રમાણે, આંતરિક સમિતિની કાર્યવાહી હાથ ધરવા માટે આવી ફી અથવા ભથ્થાઓ ચૂકવવામાં આવશે.
(5)
જ્યાં પ્રિસાઇડિંગ ઓફિસર અથવા આંતરિક સમિતિના કોઈપણ સભ્ય, -
(a)
કલમ 16 ની જોગવાઈઓનું ઉલ્લંઘન કરે છે; અથવા
(b)
ગુના માટે દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યો હોય અથવા તેની સામે હાલ અમલમાં રહેલા કોઈપણ કાયદા હેઠળ ગુનાની તપાસ બાકી હોય; અથવા
(c)
તે કોઈપણ શિસ્તની કાર્યવાહીમાં દોષી સાબિત થયો છે અથવા તેની સામે શિસ્તની કાર્યવાહી બાકી છે; અથવા
(d)
તેમના પદનો એટલો દુરુપયોગ કર્યો છે કે તેઓ ઓફિસમાં તેમનું ચાલુ રાખવાને જાહેર હિત માટે પ્રતિકૂળ બનાવે છે,
આવા પ્રિસાઇડિંગ ઓફિસર અથવા સભ્યને, જેમ બને તેમ, સમિતિમાંથી દૂર કરવામાં આવશે અને આ રીતે સર્જાયેલી ખાલી જગ્યા અથવા કોઈપણ આકસ્મિક ખાલી જગ્યા આ કલમની જોગવાઈઓ અનુસાર નવેસરથી નોમિનેશન દ્વારા ભરવામાં આવશે.
પ્રકરણ III
સ્થાનિક ફરિયાદ સમિતિનું બંધારણ
5. જિલ્લા અધિકારીની સૂચના.-
આ અધિનિયમ હેઠળ સત્તાનો ઉપયોગ કરવા અથવા કાર્યો નિભાવવા માટે યોગ્ય સરકાર દરેક જિલ્લા માટે જિલ્લા અધિકારી તરીકે જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ અથવા અધિક જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ અથવા કલેક્ટર અથવા નાયબ કલેક્ટરને સૂચિત કરી શકે છે.
6. સ્થાનિક ફરિયાદ સમિતિનું બંધારણ અને અધિકારક્ષેત્ર.—
(1)
પ્રત્યેક જિલ્લા અધિકારીએ સંબંધિત જિલ્લામાં એક સમિતિની રચના કરવી જોઈએ, જેને "સ્થાનિક ફરિયાદ સમિતિ" તરીકે ઓળખવામાં આવે તેવી સંસ્થાઓમાંથી જાતીય સતામણીની ફરિયાદો મેળવવા માટે જ્યાં આંતરિક ફરિયાદ સમિતિ હોય.
દસ કરતા ઓછા કામદારો હોવાને કારણે અથવા જો ફરિયાદ ખુદ એમ્પ્લોયર સામે હોય તો તેની રચના કરવામાં આવી નથી.
(2)
જિલ્લા અધિકારીએ દરેક બ્લોક, તાલુકા અને તાલુકામાં ગ્રામીણ અથવા આદિવાસી વિસ્તાર અને શહેરી વિસ્તારમાં વોર્ડ અથવા નગરપાલિકામાં એક નોડલ અધિકારી નિયુક્ત કરશે, જે ફરિયાદો મેળવવા અને તેને સાત દિવસના સમયગાળામાં સંબંધિત સ્થાનિક ફરિયાદ સમિતિને મોકલશે.
(3)
સ્થાનિક ફરિયાદ સમિતિનું કાર્યક્ષેત્ર તે જિલ્લાના વિસ્તારો સુધી વિસ્તરશે જ્યાં તેની રચના કરવામાં આવી છે.
7. સ્થાનિક ફરિયાદ સમિતિની રચના, કાર્યકાળ અને અન્ય નિયમો અને શરતો.—
(1)
સ્થાનિક ફરિયાદ સમિતિમાં નીચેના સભ્યોનો સમાવેશ થાય છે જેને જિલ્લા અધિકારી દ્વારા નામાંકિત કરવામાં આવે છે, જેમ કે: -
(a)
સામાજિક કાર્ય ક્ષેત્રે પ્રતિષ્ઠિત મહિલાઓમાંથી નામાંકિત થનાર અને મહિલાઓના હેતુ માટે પ્રતિબદ્ધ એક અધ્યક્ષ;
(b)
જિલ્લામાં બ્લોક, તાલુકા અથવા તાલુકા અથવા વોર્ડ અથવા નગરપાલિકામાં કામ કરતી મહિલાઓમાંથી એક સભ્યની નિમણૂક કરવી;
(c)
બે સભ્યો, જેમાંથી ઓછામાં ઓછી એક મહિલા હોવી જોઈએ, આવી બિન-સરકારી સંસ્થાઓ અથવા મહિલાઓના હેતુ માટે પ્રતિબદ્ધ સંગઠનોમાંથી અથવા જાતીય સતામણી સંબંધિત મુદ્દાઓથી પરિચિત વ્યક્તિ, જે સૂચવવામાં આવી શકે છે તેમાંથી નામાંકિત કરવામાં આવશે:
પૂરી પાડવામાં આવેલ છે કે ઓછામાં ઓછા એક નામાંકિત, પ્રાધાન્યમાં, કાયદાની પૃષ્ઠભૂમિ અથવા કાનૂની જ્ઞાન ધરાવતા હોવા જોઈએ:
વધુમાં જો કે, નોમિનીમાંથી ઓછામાં ઓછી એક અનુસૂચિત જાતિ અથવા અનુસૂચિત જનજાતિ અથવા અન્ય પછાત વર્ગો અથવા કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા સમયાંતરે સૂચિત કરાયેલ લઘુમતી સમુદાયની મહિલા હોવી જોઈએ;
(d)
જિલ્લામાં સામાજિક કલ્યાણ અથવા મહિલા અને બાળ વિકાસ સાથે કામ કરતા સંબંધિત અધિકારી, સભ્ય પદેથી રહેશે.
(2)
સ્થાનિક સમિતિના અધ્યક્ષ અને દરેક સભ્ય એવા સમયગાળા માટે હોદ્દો ધરાવશે, ત્રણ વર્ષથી વધુ નહીં, તેમની નિમણૂકની તારીખ જિલ્લા અધિકારી દ્વારા નિર્દિષ્ટ કરવામાં આવશે.
(3)
જ્યાં સ્થાનિક ફરિયાદ સમિતિના અધ્યક્ષ અથવા કોઈપણ સભ્ય -
(a)
કલમ 16 ની જોગવાઈઓનું ઉલ્લંઘન કરે છે; અથવા
(b)
ગુના માટે દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યો હોય અથવા તેની સામે હાલ અમલમાં રહેલા કોઈપણ કાયદા હેઠળ ગુનાની તપાસ બાકી હોય; અથવા
(c)
કોઈપણ શિસ્તની કાર્યવાહીમાં દોષિત જણાયો હોય અથવા તેની સામે શિસ્તની કાર્યવાહી બાકી હોય; અથવા
(d)
તેમના પદનો એટલો દુરુપયોગ કર્યો છે કે તેઓ ઓફિસમાં તેમનું ચાલુ રાખવાને જાહેર હિત માટે પ્રતિકૂળ બનાવે છે,
આવા અધ્યક્ષ અથવા સભ્યને, જેમ બને તેમ, સમિતિમાંથી દૂર કરવામાં આવશે અને આ રીતે સર્જાયેલી ખાલી જગ્યા અથવા કોઈપણ આકસ્મિક ખાલી જગ્યા આ કલમની જોગવાઈઓ અનુસાર નવેસરથી નોમિનેશન દ્વારા ભરવામાં આવશે.
(4)
પેટા-કલમ (1) ની કલમો (b) અને (d) હેઠળ નામાંકિત કરાયેલા સભ્યો સિવાયના સ્થાનિક સમિતિના અધ્યક્ષ અને સભ્યો સ્થાનિક સમિતિની કાર્યવાહી કરવા માટે નિર્ધારિત કરવામાં આવી શકે તેવી ફી અથવા ભથ્થા મેળવવા માટે હકદાર રહેશે.
8. અનુદાન અને ઓડિટ.—
(1)
કેન્દ્ર સરકાર, આ નિમિત્તે કાયદા દ્વારા સંસદ દ્વારા કરવામાં આવેલ યોગ્ય વિનિયોગ પછી, રાજ્ય સરકારને કેન્દ્ર સરકારને યોગ્ય લાગે તેટલી રકમની અનુદાન આપી શકે છે, જેનો ઉપયોગ પેટામાં ઉલ્લેખિત ફી અથવા ભથ્થાઓની ચુકવણી માટે કરવામાં આવે છે. કલમ 7 ની કલમ (4).
(2)
રાજ્ય સરકાર એક એજન્સીની સ્થાપના કરી શકે છે અને પેટા-કલમ (1) હેઠળ આપવામાં આવેલી અનુદાન તે એજન્સીને ટ્રાન્સફર કરી શકે છે.
(3)
એજન્સીએ વિભાગ 7 ની પેટા-કલમ (4) માં ઉલ્લેખિત ફી અથવા ભથ્થાઓની ચુકવણી માટે જરૂરી હોય તેવી રકમ જિલ્લા અધિકારીને ચૂકવવી પડશે.
(4)
પેટા-કલમ (2) માં ઉલ્લેખિત એજન્સીના હિસાબોની જાળવણી અને ઓડિટ એવી રીતે કરવામાં આવશે કે, રાજ્યના એકાઉન્ટન્ટ જનરલ સાથે પરામર્શ કરીને, નિર્ધારિત કરવામાં આવશે અને એજન્સીના ખાતાઓની કસ્ટડી ધરાવનાર વ્યક્તિ રાજ્ય સરકારને, આવી તારીખ પહેલાં, નિર્ધારિત કરવામાં આવે તે પહેલાં, તેની ઓડિટ કરાયેલ હિસાબોની નકલ અને તેના પરના ઓડિટર્સનો અહેવાલ આપો.
પ્રકરણ IV
ફરિયાદ
9. જાતીય સતામણીની ફરિયાદ.—
(1)
કોઈપણ પીડિત મહિલા, કામના સ્થળે જાતીય સતામણીની ફરિયાદ, જો આમ બનેલી હોય તો આંતરિક સમિતિને અથવા સ્થાનિક સમિતિને કરી શકે છે, જો તેની રચના ન થઈ હોય તો, ઘટનાની તારીખથી ત્રણ મહિનાની અંદર અને છેલ્લી ઘટનાની તારીખથી ત્રણ મહિનાના સમયગાળામાં શ્રેણીબદ્ધ ઘટનાઓનો કેસ:
જો આવી ફરિયાદ લેખિતમાં કરી શકાતી નથી, તો પ્રિસાઇડિંગ ઓફિસર અથવા આંતરિક સમિતિના કોઈપણ સભ્ય અથવા અધ્યક્ષ અથવા સ્થાનિક સમિતિના કોઈપણ સભ્ય, જેમ બને તેમ, ફરિયાદ કરવા માટે મહિલાને તમામ વ્યાજબી સહાય પૂરી પાડશે. લેખિતમાં:
વધુમાં, જો તે સંતુષ્ટ હોય કે સંજોગો એવા હતા કે જેના કારણે મહિલાને અટકાવવામાં આવી હતી, તો આંતરિક સમિતિ અથવા, સ્થાનિક સમિતિ, લેખિતમાં નોંધવાના કારણો માટે, સમય મર્યાદા ત્રણ મહિનાથી વધુ નહીં લંબાવી શકે છે. આ સમયગાળામાં ફરિયાદ દાખલ કરવાથી.
(2)
જ્યાં પીડિત મહિલા તેણીની શારીરિક અથવા માનસિક અસમર્થતા અથવા મૃત્યુને કારણે અથવા અન્યથા ફરિયાદ કરી શકતી નથી, તો તેના કાયદેસરના વારસદાર અથવા સૂચિત કરી શકાય તેવી અન્ય વ્યક્તિ આ કલમ હેઠળ ફરિયાદ કરી શકે છે.
10. સમાધાન.—
(1)
આંતરિક સમિતિ અથવા, જેમ બને તેમ, સ્થાનિક સમિતિ, કલમ 11 હેઠળ તપાસ શરૂ કરતા પહેલા અને પીડિત મહિલાની વિનંતી પર તેની અને પ્રતિવાદી વચ્ચે સમાધાન દ્વારા મામલાનું સમાધાન કરવા પગલાં લઈ શકે છે:
પૂરી પાડવામાં આવેલ છે કે સમાધાનના આધારે કોઈ નાણાકીય સમાધાન કરવામાં આવશે નહીં.
(2)
જ્યાં પેટા-કલમ (1) હેઠળ સમાધાન થયું હોય ત્યાં, આંતરિક સમિતિ અથવા સ્થાનિક સમિતિ, જેમ બને તેમ, આવી સમાધાનની નોંધ કરશે અને તેને એમ્પ્લોયર અથવા જિલ્લા અધિકારીને આગળ મોકલશે. ભલામણમાં ઉલ્લેખિત છે.
(3)
આંતરિક સમિતિ અથવા સ્થાનિક સમિતિ, જેમ બને તેમ, પેટા-કલમ (2) હેઠળ નોંધાયેલા સમાધાનની નકલો પીડિત મહિલા અને પ્રતિવાદીને પ્રદાન કરશે.
(4)
જ્યાં પેટા-કલમ (1) હેઠળ સમાધાન થયું હોય, ત્યાં આંતરિક સમિતિ અથવા સ્થાનિક સમિતિ દ્વારા કોઈ વધુ તપાસ હાથ ધરવામાં આવશે નહીં, જેમ કે કેસ હોઈ શકે.
11. ફરિયાદની તપાસ.-
(1)
કલમ 10 ની જોગવાઈઓને આધીન, આંતરિક સમિતિ અથવા સ્થાનિક સમિતિ, જેમ બને તેમ, જ્યાં પ્રતિવાદી કર્મચારી હોય, તેને લાગુ પડતા સેવા નિયમોની જોગવાઈઓ અનુસાર ફરિયાદની તપાસ કરવા માટે આગળ વધશે. પ્રતિસાદ આપનાર અને જ્યાં આવા કોઈ નિયમો અસ્તિત્વમાં નથી, એવી રીતે સૂચવવામાં આવે અથવા ઘરેલું કામદારના કિસ્સામાં, સ્થાનિક સમિતિ, જો પ્રથમ દૃષ્ટિએ કેસ અસ્તિત્વમાં હોય, તો ફરિયાદને આગળ ધપાવશે. પોલીસને, ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમ 509 (1860 નો 45) હેઠળ કેસ નોંધવા માટે સાત દિવસના સમયગાળામાં, અને જ્યાં લાગુ હોય ત્યાં આ સંહિતાની અન્ય કોઈપણ સંબંધિત જોગવાઈઓ:
પૂરી પાડવામાં આવેલ છે કે જ્યાં પીડિત મહિલા આંતરિક સમિતિ અથવા સ્થાનિક સમિતિને, જેમ બને તેમ, જાણ કરે છે કે કલમ 10 ની પેટા-કલમ (2) હેઠળ સમાધાનની કોઈપણ શરતો અથવા શરતનું પ્રતિવાદી દ્વારા પાલન કરવામાં આવ્યું નથી, આંતરિક સમિતિ અથવા સ્થાનિક સમિતિ ફરિયાદની તપાસ કરવા માટે આગળ વધશે અથવા, જેમ બને તેમ, ફરિયાદ પોલીસને મોકલશે:
વધુમાં પૂરી પાડવામાં આવેલ છે કે જ્યાં બંને પક્ષો કર્મચારી છે, ત્યાં તપાસ દરમિયાન પક્ષકારોને સાંભળવાની તક આપવામાં આવશે અને તારણોની નકલ બંને પક્ષોને ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવશે જેથી તેઓ તારણો સામે રજૂઆત કરી શકે. સમિતિ
(2)
ભારતીય દંડ સંહિતા (1860 ના 45) ની કલમ 509 માં સમાવિષ્ટ કંઈપણ હોવા છતાં, કોર્ટ, જ્યારે પ્રતિવાદીને ગુના માટે દોષિત ઠેરવવામાં આવે છે, ત્યારે પ્રતિવાદી દ્વારા પીડિત મહિલાને યોગ્ય લાગે તેટલી રકમની ચુકવણી કરવાનો આદેશ આપી શકે છે. કલમ 15 ની જોગવાઈઓને ધ્યાનમાં રાખીને.
(3)
પેટા-કલમ (1) હેઠળ તપાસ કરવાના હેતુસર, આંતરિક સમિતિ અથવા સ્થાનિક સમિતિને, જેમ બને તેમ, સિવિલ કોર્ટમાં આપવામાં આવેલી સમાન સત્તાઓ સિવિલ પ્રોસિજર કોડ, 1908 (5) હશે. 1908) જ્યારે નીચેની બાબતોના સંદર્ભમાં દાવો અજમાવતો હોય, એટલે કે:-
(a)
કોઈપણ વ્યક્તિની હાજરી બોલાવવી અને તેને લાગુ કરવી અને શપથ પર તેની તપાસ કરવી;
(b)
દસ્તાવેજોની શોધ અને ઉત્પાદનની આવશ્યકતા; અને
(c)
અન્ય કોઈપણ બાબત જે સૂચવવામાં આવી શકે છે.
(4)
પેટા-કલમ (1) હેઠળની તપાસ નેવું દિવસના સમયગાળામાં પૂર્ણ કરવામાં આવશે.
