दीपावल्याः सहस्रदीपाः भवतः जीवनं सुखेन, ...
ભારતવર્ષના તમામ ઉત્સવોમાં દીપાવલીનું સામાજિક અને ધાર્મિક બંને રીતે ખૂબ જ વિશેષ મહત્વ છે. દીપાવલીને 'દીપોત્સવ' તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, જેનો અર્થ છે પ્રકાશનો ઉત્સવ. ઉપનિષદોમાં કહ્યું છે, “તમસો મા જ્યોતિર્ગમય” એટલે કે “અંધકારમાંથી પ્રકાશ તરફ જાવ.” આ પાવન અવસર સિક્ખ, બૌદ્ધ અને જૈન ધર્મના લોકો પણ ઉજવે છે. જૈન ધર્મમાં આ દિવસ ભગવાન મહાવીરના મોક્ષ દિવસ તરીકે મનાવવામાં આવે છે, જ્યારે સિક્ખ સમુદાય માટે આ ‘બંધી છોડ દિવસ’ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.
કહેવામાં આવે છે કે આ દિવસે અયોધ્યાના રાજા શ્રીરામ ચૌદ વર્ષના વનવાસ પછી ઘરે પરત ફર્યા હતા. અયોધ્યાવાસીઓ પોતાના પ્રિય રાજાના આગમનથી ખૂબ જ આનંદિત હતા. તેમની ઉજવણીમાં અને શ્રીરામના સ્વાગતમાં અયોધ્યાની ધરતી ઘીના દીવડાઓથી ઝગમગી ઉઠી. કાર્તિક મહિનાની અમાવસ્યાની રાત્રિ, જે સામાન્ય રીતે અંધકારમય હોય છે, તે દીપકની શોભાથી તેજસ્વી બની હતી. આ ઘટના એ જ કારણ છે કે આજે સુધી દરેક ભારતીય વર્ષમાં આ પર્વને આનંદ અને ઉત્સાહથી ઉજવે છે.
સામાન્ય રીતે આ પર્વ ઑક્ટોબર અથવા નવેમ્બરમાં આવે છે. દિવાળીના આ પર્વમાં દીપક જ્વલાવવાનો અને સુખ-શાંતિનો સંદેશા આપવાનો ખૂબ જ મહિમા છે. ભારતવાસીઓ માને છે કે સત્યની હંમેશા વિજય થાય છે અને અસત્યનો નાશ થાય છે, આ દિવાળીનો પાવન સંદેશ છે: "અસતૉ મા સદ્ગમય", "તમસો મા જ્યોતિર્ગમય".
દીપાવલીનું આ ઉત્સવ પાંચ દિવસ સુધી ચાલે છે, જેમાં દરેક દિવસનું પોતાનું આગવું મહત્વ છે અને તે પરંપરાગત વિધિ-વિધાનોનો અનુસરણ કરીને ઉજવવામાં આવે છે. આ પર્વની શરૂઆત ધનતેરસથી થાય છે, જે દિવસે લોકો નવી બરતન, ચાંદી કે સોના જેવી કિંમતી વસ્તુઓ ખરીદે છે, જેને શુભ માનવામાં આવે છે. આ પછી આવે છે રૂપ ચતુર્દશી (છોટી દિવાળી), જેના દિવસે દીપાવલી માટે તૈયારીઓ કરવામાં આવે છે. લોકો ઘરોને સાફસફાઈ કરી સજાવવા લાગે છે અને પરિચિતોને મળવા જતાં હોય છે.
દીપાવલીના ત્રીજા દિવસે મુખ્ય પર્વ ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે લોકોએ ઘરોમાં શ્રદ્ધા અને આદર સાથે દેવી લક્ષ્મીની પૂજા કરે છે, અને શુભકામનાઓ સાથે મીઠાઈઓ અને ભેટો આપીને એકબીજાને શુભેચ્છાઓ પાઠવે છે. આ ઉજવણીમાં, લોકો પટાકડા ફોડે છે અને પરિવાર સાથે સમય વિતાવે છે. ચોથા દિવસે ગોવર્ધન પૂજા કરવામાં આવે છે અને પર્વનો અંતિમ દિવસ ભાઈબીજ સાથે પૂર્ણ થાય છે. આ દિવસે બહેન ભાઈના મસ્તક પર તિલક ધરે છે અને ભાઈ-બહેન પરસ્પર સુખ-સંપત્તિની પ્રાર્થના કરે છે.
ઘણા ઘરોએ આ પર્વે લક્ષ્મી અને ગણેશજીની પૂજા કરવાનો પરંપરાગત રિવાજ છે. હિંદુ માન્યતા મુજબ લક્ષ્મી દેવી અમાવસ્યાની રાત્રિએ પૃથ્વી પર આવતા વૈભવ અને સંપત્તિનું આશીર્વાદ આપતા ફરતા હોય છે. ગણેશજી વિના દરેક પૂજા અધૂરી ગણાય છે, તેથી લક્ષ્મીજીની સાથે વિઘ્નહર્તા ગણેશજીની પૂજાનું પણ વિશેષ મહત્વ છે.
દીપાવલીના દિવસે દીપદાનનો પણ વિશેષ મહિમા છે. માન્યતા છે કે મંદિર, ઘરો, નદી, બગીચા, ગૌશાળા વગેરે સ્થળોએ દીપક પ્રજ્વલિત કરવાથી શુભ ફળ મળે છે. આ દિવસે શ્રદ્ધાપૂર્વક લક્ષ્મી માતાની પૂજા કરવાથી ઘરમાં ક્યારેય આર્થિક સંકટ ન આવે એવી માન્યતા છે.
આ પર્વ ભારતીય સંસ્કૃતિના ઊજળા અને આનંદમય પોષણને પ્રતિબિંબિત કરે છે.
दीपज्योतिः परंब्रह्म दीपज्योतिर्जनार्दनः।
दीपो हरतु मे पापं दीपज्योतिर्नमोऽस्तु ते॥
{दीपक की रोशनी सर्वोच्च ब्रह्म का प्रतिनिधित्व करती है, दीपक की रोशनी जनार्दन (ब्रह्मांड का स्वामी) का प्रतिनिधित्व करती है। (प्रार्थना है कि) इस दीपक का प्रकाश हमारे पापों का हरण करें। मैं इस प्रकाश (जीवनदाता) को अभिवादन करता हूँ।}
सिद्धिबुद्धिप्रदे देवि भुक्तिमुक्तिप्रदायिनि।
मन्त्रपूते सदा देवि महालक्ष्मि नमोस्तु ते ॥
{सिद्धि, बुद्धि, भोग और मोक्ष देने वाली हे मन्त्रपूत भगवति महालक्ष्मि! आपको सदैव प्रणाम।}
हिरण्यवर्णां हरिणीं सुवर्णरजतस्रजाम्।
चन्द्रां हिरण्मयीं लक्ष्मीं जातवेदो म आवह ॥
{हे जातवेदा (सर्वज्ञ) अग्निदेव ! सुवर्ण जैसी रंग वाली, किञ्चित हरितवर्ण विशिष्टा, सोने और चाँदी के हार पेहनने वाली, चन्द्रवत् प्रसन्नकान्ति, स्वर्णमयी लक्ष्मीदेवी को मेरे लिये आवाहन करो।}
दीपोत्सवस्य कोटिशः शुभाशयाः।
दीपावल्याः हार्दं शुभकामनाः।
· दीपावल्याः सहस्रदीपाः भवतः जीवनं सुखेन, ...
· दीपानां प्रकाशेन सर्वं तमः प्रणश्यतु।
· प्रकाशपर्व दीपावली सर्वदा तव सुखदायकं भवतु।
· भवद्भ्य: दीपोत्सवस्य अनन्ता: शुभकामना:। ...
· दीपस्य प्रकाशः न केवलं भवतः ...
· सिद्धिबुद्धिप्रदे देवि भुक्तिमुक्तिप्रदायिनि।
દિવાળી પર્વનો આ આનંદપ્રકાશ તમારા જીવનને સુખથી ભરપૂર કરી દે…
દીપોના પ્રકાશથી દરેક અંધકાર દૂર થઈ જાય।
આ પ્રકાશ પર્વ દિવાળી હંમેશાં તમારે માટે સુખમય બની રહે।
તમને અને તમારા પરિવારને દીપોત્સવની અનેક શુભેચ્છાઓ!
દીપનો આ પ્રકાશ માત્ર તમારો નથી...
હે દેવી, તું સિદ્ધિ અને બુદ્ધિ આપનારી, અને ભુક્તિ મુક્તિ આપનારી છે,
