आश्चर्यं मधु दानभोगरहितं नष्टं चिरात् सञ्चितम्
निर्वेदादिति पाणिपादयुगलं घर्षन्त्यहो मक्षिकाः ॥
અર્થ: નવાઈની વાત એ છે કે મધમાખીઓ માત્ર લાંબા સમય સુધી મધનો સંગ્રહ કરે છે, ન તો તેનું દાન કરે છે કે ન તો તેનું સેવન કરે છે!
એક ગ્રાહક કરિયાણાની દુકાને આવ્યો અને દુકાનદારને કહ્યું - ભાઈ, મને 10 કિલો બદામ આપો.
દુકાનદારે 10 કિલો વજન કરવાનું શરૂ કર્યું.
એટલામાં તેમની દુકાનની સામે એક કિંમતી કાર ઉભી રહી અને તેમાંથી ઉતરીને એક સૂટ-બૂટવાળો માણસ દુકાન પર આવ્યો, અને બોલ્યો - ભાઈ, 1 કિલો બદામ તોલી ધ્યો.
દુકાનદારે પહેલા ગ્રાહકને 10 કિલો બદામ આપી, પછી બીજા ગ્રાહકને 1 કિલો આપી...
જ્યારે 10 કિલો વાળો ગ્રાહક નીકળી ગયો, ત્યારે કારમાં બેઠેલા ગ્રાહકે જિજ્ઞાસાથી દુકાનદારને પૂછ્યું - આ ગ્રાહક જે હમણાં જ ગયો છે, આ કોઈ મોટો માણસ છે કે તેમના ઘરે કોઈ કાર્યક્રમ છે, કારણ કે તેઓ 10 કિલો લઈ ગયા છે.
દુકાનદારે હસતાં હસતાં કહ્યું - અરે ના ભાઈ, તે સરકારી વિભાગમાં પટાવાળા છે, પણ ગયા વર્ષે તેણે એક વિધવા સાથે લગ્ન કર્યા જેના પતિએ તેના માટે લાખો રૂપિયા છોડી દીધા હતા, ત્યારથી તે તેના પૈસા ખર્ચી રહ્યો છે. આ સજ્જન 10 કિલો બદામ દર મહિને લઇ જાય છે.
આ સાંભળીને તે ગ્રાહકે પણ 1 ને બદલે 10 કિલો બદામ લીધી.
જ્યારે તે 10 કિલો બદામ લઈને ઘરે પહોંચ્યો તો તેની પત્ની ચોંકી ગઈ અને કહ્યું- “ તુ કોઈ બીજાનો સામાન લઇ આવ્યો કે શું ? આપણા ઘરમાં 10 કિલો બદામની શું જરૂર છે..?
ભાઈએ જવાબ આપ્યો - પગલી, મારા મૃત્યુ પછી કોઈ પટાવાળાએ મારા જ પૈસાથી 10 કિલો બદામ ખાય.. તેના કરતા મારે જીવતા જીવ હું પોતે ના ખાઉં? .."
આમ માણસને જ્ઞાન થયું ભોગવવું જોઈએ કે ભેગું કરવું જોઈએ.
આ વાતમાં એક મોટા જીવનદર્શનનો અહેસાસ થાય છે – કે જીવનમાં ઘણાં પ્રયાસો કરીને પૈસા ભેગા કરવાના, લાભ મેળવવાના અને તમામ સુવિધાઓ મેળવનાના આપણે યત્ન કરીએ છીએ, પણ જો તે જ પૈસા અને સંપત્તિનો લાભ સ્વયં ઉપયોગમાં ના લાવીએ તો તેનું સત્ય મૂલ્ય શું રહેલું?
હાસ્યભરી વાતમાં પણ ઊંડો સત્ય છુપાયેલો છે, જે આપણને સમજાવે છે કે જીવિત જીવનમાં જો આપણે પોતાને અથવા આપણા સ્વજનોને આડોશી સુખી નથી કરી શકતા, તો પછી આ સંપત્તિ, આ ભેગા કરેલી વસ્તુઓ અને આ જહોજલાલીનો વાસ્તવમાં અર્થ શું છે?
કહેવું પડે છે કે આપણે ઘણીવાર આવક, કરિયાણા અને કામને જીવનનો એકમાત્ર ધ્યેય માની બેસીશું, જ્યાં જીવનના મોટે ભાગનો સમય પૈસા કમાવામાં, જમા કરવાંમાં અને હંમેશા વધુ મેળવવાની દોડમાં જ વીતાવીએ છીએ. આ દોડમાં ખૂબ મોટો એક પાયા ચૂકાઈ જાય છે - જીવનના એ દરેક પળનો આનંદ માણવાનો, જ્યાં આપણા પોતાને માટે કંઈક સારા સમયે અને સંતોષમાં વ્યતિત કરવા મળે.
સાચી રીતે કહીએ તો, 'જીવતા જીવ ભોગવવું' એ જીવનના આનંદને ઊંડાણપૂર્વક સમજાવવાનું એક સુંદર મંત્ર છે. એ કહેવા માત્ર માટે નથી કે "જીવે છે તે જ ખાવા, પ્યાસે છે તે જ પીવા." આ મંત્ર એ છે કે જે જીવન આપણને પ્રાપ્ત થયું છે, તેનો પુરેપુરો લાભ લેવા માટે, આપણો જીવ આનંદમાં રહે.
આવી જ રીતે, આ ઉદાહરણથી એક મજબૂત બોધ મળે છે કે "પૈસો ભેગો કરવાનો" અને "તેનો યોગ્ય ઉપયોગ કરવો" એ બે જુદા મંચ છે.
લોભ મનનું પાપ છે, જે સદંતર શાંતિને નષ્ટ કરે છે.
લોભી મનુષ્યને મળેલું પણ ઓછું લાગે છે, અને તે વધુની આશામાં કદી સંતોષ પામતો નથી.
લોભ એ વાઘ છે જે માનવતાને અને ધૈર્યને ખાઈ જાય છે.
લોભ એ એવી આગ છે, જેમાં બળીને માણસ અંતમાં ખાલી હાથ રહી જાય છે.
જે મનુષ્ય લોભ પર વિજય મેળવે છે, તે જ સાચી રીતે આનંદ પામે છે.
લોભ હંમેશા દુઃખ તરફ લઈ જાય છે, જ્યારે સંતોષ અમૂલ્ય શાંતિ લાવે છે.
લોભ એ માનવીના નાશનું મૂળ કારણ છે.
લોભ હૃદયને કઠોર અને નિર્મમ બનાવી દે છે.
માણસ જેટલો લોભ કરે છે, એટલો તે પોતાના સુખ અને શાંતિથી દૂર જાય છે.
લોભને જે ત્યજી શક્યો, તે સત્યમાં માલામાલ થયો.
આ સુવાક્યો લોભના નકારાત્મક પ્રભાવને સમજવા માટે અને સંતોષમાં જીવન જીવવા માટે ઉદ્દેશ્યપ્રેરિત બોધ આપે છે.
लोभ के ऊपर के कुछ संस्कृत श्लोक ये रहे:
त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मन: | काम: क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत्त्रयं त्यजेत् ||
लोभः सदा विचिन्त्यो लब्धेभ्यः सर्वतो भयं दृष्टम् |कार्यSकार्यविचारो लोभविमूढस्य नाSस्त्येव
लोभात् क्रोधः प्रभवति, लोभात् कामः प्रजायते । लोभान्मोहश्च नाशश्च, लोभः पापस्य कारणम् ॥
लोभमूलानि पापानि संकटानि तथैव च। लोभात्प्रवर्तते वैरं अतिलोभात्विनश्यति॥
लोभात्क्रोधः प्रभवति लोभात्कामः प्रजायते । लोभान्मोहश्च नाशश्च लोभः पापस्य कारणम् ।। ...
लोभेन बुद्धिश्चलति लोभो जनयते तृषाम् । तृषार्तो दुःखमाप्नोति परत्रेह च मानवः ।। ...
लोभमूलानि पापानि संकटानि तथैव च । ...
त्रिविधां नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मनः ।
सुमहान्त्यपि शास्त्राणि धारयन्तो बहुश्रुताः ।
छेत्तारः संशयानां च क्लिश्यन्ते लोभमोहिताः ।। 26 ।।
लोभात्क्रोधः प्रभवति लोभात्कामः प्रजायते ।
लोभान्मोहश्च नाशश्च लोभः पापस्य कारणम् ।। 27 ।।
(नारायणपण्डितसंगृहीत हितोपदेश)
અનેકો શાસ્ત્રોનો જ્ઞાતા તથા શ્રોત્ર, પ્રશ્નો અને શંકાઓના સમાધાનમાં નિષ્ણાત પંડિત પણ જો લોભ અને લાલચના વશ બને છે, તો તે કષ્ટની સ્થિતિમાં પહોંચી જાય છે. લોભથી ક્રોધ ઉત્પન્ન થાય છે, લોભથી વધારે પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છા ઉદ્ભવે છે, લોભથી મનુષ્ય મોહ અથવા ભ્રમમાં ફસાઈ જાય છે, અને આ લોભ એ વિનાશ તરફ દોરી જાય છે; વાસ્તવમાં લોભ પાપનું મૂળ કારણ છે.
लोभेन बुद्धिश्चलति लोभो जनयते तृषाम् ।
तृषार्तो दुःखमाप्नोति परत्रेह च मानवः ॥
અર્થ: લોભથી બુદ્ધિ વિખૂટી જાય છે, લોભ સરળતાથી દૂર થતી ઇચ્છાને જન્મ આપે છે. જે વ્યક્તિ આ ઇચ્છા (તૃષ્ટા)થી પીડિત થાય છે, તે દુઃખનો ભાગીદાર બને છે, આ જગતમાં અને પરલોકમાં પણ.
લોભ અને તૃષ્ટા માનવ જીવનમાં અસંખ્ય મુશ્કેલીઓ અને દુઃખો લાવે છે. જ્યારે મનુષ્ય લોભના શિકાર બને છે, ત્યારે તે પોતાની બુદ્ધિ અને શાંતિ ગુમાવી દે છે, જેના પરિણામે તેની ઇચ્છાઓ સતત વધતી જાય છે, અને તે અંતે દુઃખ અને પીડા સહન કરવા માટે ઉત્સુક બની રહે છે.
लोभात्क्रोधः प्रभवति लोभात्कामः प्रजायते ।
लोभान्मोहश्च नाशश्च लोभः पापस्य कारणम् ।।
(हितोपदेश, मित्रलाभ, २७)
અર્થ: લોભથી ક્રોધની લાગણી ઉત્પન્ન થાય છે, લોભથી કામના અથવા ઇચ્છા જાગૃત થાય છે, અને લોભથી જ વ્યક્તિ મોહિત થાય છે, એટલે કે તે પોતાની બુદ્ધિ ગુમાવી દે છે, જે તેના વિનાશનું કારણ બને છે. વાસ્તવમાં, લોભ બધા પાપનું મૂળ કારણ છે.
લોભ એક અદૃશ્ય શિકાર છે, જે મનુષ્યને પોતાના હિતથી દૂર કરે છે અને દુખ અને પીડાના માર્ગે ધકેલી દે છે. જ્યારે મનુષ્ય લોભમાં છલકાતો રહે છે, ત્યારે તે પોતાની સમજદારીને ગુમાવી બેસે છે અને જીવનમાં એ ઊંડા અંધકારમાં અટકી જાવે છે. આથી, લોભને ઓળખવું અને તેને ટાળવું બહુ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
लोभेन बुद्धिश्चलति लोभो जनयते तृषाम् ।
तृषार्तो दुःखमाप्नोति परत्रेह च मानवः ।।
(हितोपदेश, मित्रलाभ, १४२)
અર્થ: લોભથી બુદ્ધિ વિખૂટી જાય છે, લોભ સરળતાથી સંતોષ ન પામનારી તૃષ્ટાને જન્મ આપે છે. જે વ્યક્તિ આ તૃષ્ટાથી પીડિત થાય છે, તે દુઃખનો ભાગીદાર બને છે, આ જગતમાં અને પરલોકમાં પણ.
લોભ અને તૃષ્ટા કેવા અહિતકારી મનોવૃત્તિઓ છે, જે માણસને સતત અસંતોષની ભાવનામાં રાખે છે. જ્યારે કોઈ મનુષ્ય લોભમાં ફસાઈ જાય છે, ત્યારે તે પોતાની જરૂરિયાતો અને સત્યતા ભૂલી જાય છે, જેને કારણે તેની જીવનની ગુણવત્તા ઘટી જાય છે અને તે દુઃખી બની જાય છે. આથી, લોભને સમજવું અને તેનો નાશ કરવો અગત્યનો છે.
यो ध्रुवाणि परित्यज्य अध्रुवाणि निषेवते ।
ध्रुवाणि तस्य नश्यन्ते अध्रुवं नष्टमेव हि ।।
(हितोपदेश, मित्रलाभ, २१५)
અર્થ: જે વ્યક્તિ નિશ્ચિત, એટલે કે જે બાબત સ્પષ્ટ છે તેની અનાદર કરીને અનિશ્ચિત વસ્તુના પીછો કરે છે, તે નિશ્ચિતપણે દુઃખી થશે. તે નિશ્ચિત વસ્તુને પણ ગુમાવી દેતું છે, અને અનિશ્ચિત વસ્તુમાં પહેલા જ કોઈ વિશ્વાસ નથી રહેતો. આ વાંધા ઠગાઈના કિસ્સાઓમાં ભરવાડાવેલા લોકો માટે સંપૂર્ણ રીતે લાગુ પડે છે. જે તેમના રોકાણને નિશ્ચિત રીતે તેમના પોતાનું માનવા લાયક હોય છે, તે જ્યારે વિચાર વિના તેનો જમા રકમ પર દાંપે લગાવે છે, ત્યારે તે તેને ગુમાવી બેસે છે, અને બદલેમાં ઇચ્છિત પરિણામ મેળવતા નથી.
આ ઉદ્ધરણમાં નોંધપાત્ર સત્ય છુપાયેલું છે કે જો આપણે સંશયાસ્પદ અથવા અશ્ચિત બાબતોના પીછા કરીએ છીએ, તો આપણે શું ગુમાવીએ છીએ તે સમજવું જોઈએ. કેટલીકવાર, આપણા પાસે જે ભંડોળ છે તે જ સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે, અને તે ભૂલવું કે તેને જોખમમાં મૂકવું આપણને મોટા નુકસાન તરફ લઈ જાય છે.
अतिलोभो न कर्तव्यो लोभं नैव परित्यजेत्।
अतिलोभाभिभूतस्य चक्रं भ्रमति मस्तके॥
पञ्चतन्त्रम्
આદમીને અતિ લોભી નથી હોવું જોઈએ; અને બધી ઇચ્છાઓનો ત્યાગ પણ નથી કરવો જોઈએ. અતિ લોભી વ્યક્તિની માનસિકતા નિષ્ફળતાની દિશામાં દોરી જાય છે.
લોભ જો સંપૂર્ણ છે, તો તે મનુષ્યને શાંતિથી દૂર કરે છે અને જીવનના મૌલિક મૂલ્યોને બગડે છે. એક તટસ્થ અને સ્વસ્થ ઇચ્છા હોવી જોઈએ, જે માનવને પ્રેરણા આપે અને વિકાસમાં સહાય કરે. જયારે માણસની ઇચ્છાઓ સંતોષી શકે એવી હોય છે, ત્યારે તે જીવનમાં વધુ સંતોષ અને ખુશી અનુભવે છે.
તેથી, વ્યવહારિક ઇચ્છાઓ રાખવી અને સમતોલ રહેવું મહત્વપૂર્ણ છે, જેથી જીવનમાં આનંદ અને સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી શકાય.
लोभ-मूलानि पापानि, रस-मूलानि व्याधयः ।
इष्ट-मूलानि शोकानि, त्रीणि त्यक्त्वा सुखी भव ॥
આ શ્લોકમાં જણાવાયું છે કે લોભ, ઇચ્છા અને દુખ એ જીવનમાં ખોટા માર્ગ તરફ દોરી જાય છે. જ્યારે માણસ લોભમાં જીવે છે, ત્યારે તે પાપોના માર્ગે જતો રહે છે. ઇચ્છાઓની દવા જેવી જરૂરિયાતમાં, વ્યાધિઓ ઉત્પન્ન થાય છે, અને આ તમામ માણસના મસ્તિસ્કને ભ્રમિત કરે છે.
તેથી, લોભ, ઇચ્છા અને શોકને ત્યજી, જીવનમાં શાંતિ અને સુખ મેળવવું શક્ય છે. આ વાતોને ધ્યાનમાં રાખીને, સાચી આનંદની શોધમાં જીવનમાં સંતુલન રાખવું જરુરી છે.
त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मनः।
कामः क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत्त्रयं त्यजेत्।।16.21।। શ્રીમદ ભગવદ ગીતા
કામ, ક્રોધ અને લોભ આત્મનાશના ત્રિવિધ દ્વાર છે, તેથી આ ત્રણેને ત્યજી દેવા જોઈએ.
આ વાક્યમાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ આહાર છે, જે જીવનમાં સુખ અને શાંતિને પ્રાપ્ત કરવા માટે જરૂરી છે.
કામ: વધુને વધુ મેળવવાની ઇચ્છા, જે આખરે માણસને અસંતોષમાં જાળવે છે.
ક્રોધ: ક્રોધ અને ગુસ્સા જે માનસિક તાણ અને દુષ્પરિણામો લાવે છે.
લોભ: લોભ જે પાપ અને અનૈતિકતા તરફ દોરી જાય છે.
આ ત્રણે વિષયો એકબીજાને સમર્થન આપે છે અને માણસના આત્મા અને મનને નાશ કરે છે.
તેથી, આ ત્રણેને ત્યજીને, વ્યક્તિને આત્મશાંતિ, આનંદ અને સ્વસ્થ જીવન જીવવા માટે માર્ગદર્શન મળે છે. લોભ, કામ અને ક્રોધને ત્યજીને, જીવનમાં વધુ સંતોષ અને શાંતિની પ્રાપ્તિ શક્ય છે.
