अद्वेष्टा सर्वभूतानां मैत्र: करुण एव च ।
निर्ममो निरहङ्कार: समदु:खसुख: क्षमी ॥ १३ ॥
सन्तुष्ट: सततं योगी यतात्मा दृढनिश्चय: ।
मय्यर्पितमनोबुद्धिर्यो मद्भक्त: स मे प्रिय: ॥ १४ ॥
જે સર્વ ભૂતોમાં દ્વેષભાવ વિનાનો, વિના સ્વાર્થે સૌનો પ્રેમી અને કોઈપણ હેતુ વિના દયાભાવ રાખનારો છે તથા મમત્વ વિનાનો, અહંકાર વિનાનો, સુખ-દુ:ખોની પ્રાપ્તિમાં સમ અને ક્ષમાશીલ છે, એટલે કે અપરાધ કરનારને પણ અભય આપનારો છે તથા જે યોગી નિરંતર સંતુષ્ટ છે, મન-ઈંદ્રિયોસહિત શરીરને વશમાં કરી રાખેલ છે અને મારામાં દ્રઢ નિશ્ચયવાળો છે- એ મારામાં અર્પેલ મન-બુદ્ધિવાળો ભક્ત મને પ્રિય છે.
ઘણાં સમય પહેલાંની વાત છે, એક ગામમાં મોહન નામનો ખેડૂત રહેતો હતો. તે ખૂબ જ મહેનતુ અને સત્યનિષ્ઠ હતો. તેના સારા વર્તનના કારણે દૂર દૂર સુધી લોકો તેને ઓળખતા હતા અને તેની પ્રશંસા કરતા હતા. પણ એક દિવસ જ્યારે સાંજને સમયે તે ખેતરમાંથી કામ કરીને ઘરે આવી રહ્યો હતો, ત્યારે રસ્તામાં તેણે થોડાં લોકોને વાતો કરતાં સાંભળ્યા, ખબર પડી કે તેઓ તેની જ ચર્ચા કરી રહ્યા હતા.
રાજુભા ને પોતાની પ્રશંસા સાંભળવાની ઇચ્છા થઈ અને તે આગાળ ના લોકોને ખબર ન પડતા ચુપચાપ પાછળ ચાલતો રહ્યો. પણ જ્યારે તેણે તેમની વાતો સાંભળી, તો તેણે ખ્યાલ આવ્યો કે તેઓ તેની બુરાઈ કરી રહ્યા હતા. કોઈ કહી રહ્યું હતું કે, "રાજુભા ગમંડી છે." તો કોઈએ કહ્યું કે, "બધા જાણે છે કે તે સારો બનવાનો ઢોંગ કરે છે...વગેરે વગેરે"
મોહને પહેલા ક્યારેય પોતાના વિશે આટલી નિંદા સાંભળી ન હતી. આ ઘટનાનો તેનો મન પર બહુ ખરાબ પ્રભાવ પડ્યો, અને હવે જ્યારે પણ તે કોઈને વાતો કરતાં જોતો, તેને લાગતું કે તેઓ તેની વાતો કરી રહ્યા છે. અહીં સુધી કે જો કોઈ તેની પ્રશંસા પણ કરતું, તો પણ તેને લાગતું કે તેનો મજાક ઉડાવી રહ્યો છે. ધીમે ધીમે બધા એ સમજવા માંડ્યા કે રાજુભા બદલાઇ ગયો છે, અને તેની પત્ની પણ તેના સ્વભાવમાં આવેલા ફેરફારથી દુ:ખી રહેવા લાગી. એક દિવસ તેણે રાજુભા ને પૂછ્યું, "આજકાલ તમે એટલા પરેશાન કેમ છો? કૃપા કરીને મને તેનું કારણ કહો."
રાજુભા દુ:ખી થઈને તે દિવસે જે બન્યું હતું તે કહી દીધું. પત્નીને પણ સમજમાં ન આવ્યું કે શું કરવું જોઈએ, પરંતુ ત્યારેજ તેને યાદ આવ્યું કે પાસના ગામમાં એક સિદ્ધ મહાત્મા આવ્યા છે અને તે પોતાના ધણી ને કહ્યું , "સ્વામી, મેં સાંભળ્યું છે કે પાડોશના ગામમાં એક મહાન સંત આવ્યા છે. ચાલો આપણે તેમના પાસેથી કોઈ ઉકેલ પૂછીએ."
આગળના દિવસે તેઓ મહાત્માજીના શિબિરમાં પહોંચ્યા.
રાજુભા એ આખી ઘટના કહી અને કહ્યું, "મહારાજ, દરેક લોકો મારી નિંદા અને ખોટી પ્રશંસા કરે છે. કૃપા કરીને મને કહો કે હું ફરી મારી પ્રતિષ્ઠા કેવી રીતે મેળવી શકું!" મહાત્માજીએ રાજુભા નો પ્રશ્ન સારી રીતે સમજ્યા. મહાત્માજી વિચારીને બોલ્યા, "પુત્ર, તું તારી પત્નીને ઘરે છોડી આવ અને આજે રાત મારા શિબિરમાં થોભજે,"
મોહને તેમ જ કર્યું, પરંતુ રાતે સૂવાનો સમય થયો ત્યારે અચાનક જ દેડકાના ડ્રાઉં ડ્રાઉં શરૂ થઈ ગયા. રાજુભા બોલ્યો, "આ શું મહારાજ, અહીં આટલો શોર બકોર કેમ છે?"
"પુત્ર, પાછળ એક તળાવ છે, રાત્રે તેમાં રહેલા દેડકા પોતાનો રાગ ભીમ પલાસી ગાય છે! વરસાદ ના આગમનના પ્રસસ્તી ગીતો" મજાક કરતા મહાત્મા કહ્યું.
"પણ આ સ્થિતિમાં તો અહીં કોઈ ઊંઘી શકશે નહીં?" મોહને ચિંતિત થઈને કહ્યું.
"હા બેટા, પણ તું જ કહે શું કરી શકીએ? જો તારી મદદ થાય તો અમારી મદદ કર," મહાત્માજી બોલ્યા.
રાજુભા બોલ્યો, "ઠીક છે મહારાજ, આટલો શોર સાંભળીને લાગે છે કે આ દેડકાઓની સંખ્યા હજારોમાં હશે. હું કાલે ગામમાંથી પચાસ-સાઠ મજુરોને લઈ આવીશ અને તેમને પકડીને દૂર નદીમાં છોડી આવીશ." અને આગળના દિવસે રાજુભા સવારે મજુરોને લઈને ત્યાં પહોંચ્યો, મહાત્માજી પણ ત્યાં જ ઉભા બધું જોયા કરી રહ્યા હતા. તળાવ મોટું નહોતું, 8-10 મજુરોએ ચારેય તરફથી જાળ નાખ્યો અને દેડકાઓને પકડવા લાગ્યા... થોડા સમયમાં જ બધા દેડકા પકડાઈ ગયા.
જ્યારે મોહને જોયું કે કુલ મળી માત્ર 50-60 જ દેડકા પકડાયા, ત્યારે તેણે મહાત્માજીને પૂછ્યું, "મહારાજ, કાલે રાત્રે તો તેમાં હજારો દેડકા હતા, આજે બધાં ક્યાં ચાલ્યા ગયા? અહીં તો માત્ર મુઠ્ઠી ભર દેડકા જ દેખાય છે."
મહાત્માજી ગંભીર થઈને બોલ્યા, "કોઈ દેડકા ક્યાંય ગયા નથી, તું કાલે રાત્રે આ જ દેડકાનો અવાજ સાંભળ્યો હતો. આ મુઠ્ઠી ભર દેડકા જ એટલો અવાજ કરી રહ્યા હતા કે તને લાગ્યું કે હજારો દેડકા ટરર ટરર કરી રહ્યા હોય. પુત્ર, આ જ રીતે જ્યારે તું કેટલાક લોકોને તારી ટીકા કરતા સાંભળ્યું, તો તેં આ જ ભૂલ કરી, તને લાગ્યું કે બધા તારી બુરાઈ કરે છે. પરંતુ સત્ય એ છે કે બુરાઈ કરનાર લોકો મુઠ્ઠી ભર દેડકા જેવા જ હતા. તેથી આગલી વખતે જો કોઈને તારી ટીકા કરતા સાંભળ્યા, તો આટલું યાદ રાખજે કે તે થોડા-ગણા લોકો હોઈ શકે છે જે આવી વાત કરે છે, અને એ વાત પણ સમજજે કે ભલે તું કેટલો પણ સારો કેમ ના હોય, ત્યાં થોડાક લોકો તો હંમેશા હશે જ, જે તારી નિંદા કરશે."
હવે રાજુભા ને પોતાની ભૂલનો અહસાસ થઈ ગયો હતો, અને તે ફરીથી પહેલાનો રાજુભા બની ગયો.
· निन्दन्तु नीतिनिपुणा यदि वा स्तुवन्तु, लक्ष्मीः समाविशतु गच्छतु वा यथेच्छम्। अद्यास्य कर्तव्यमविप्लवमात्मनः, निश्चीय तन्मनसि वर्तत सामयात्मा॥
અર્થ: નીતિ કા શાસ્ત્ર જાણનારા નિંદા કરે કે પ્રશંસા કરે, ધન આવે કે જાય, જેને ઇચ્છા હોય તે રીતે આ જિંદગી ચાલે. સત્ય એ છે કે મનુષ્યના મનમાં નક્કી કરેલું કાર્ય કરવું જોઈએ, ભલે તેનો કોઈ પણ પ્રભાવ પડે.
· निन्दा वाऽस्तु समालङ्का स्तवो वा स्तव्यमानयोः। दुःखाय यदि वा सुखाय मुनयः किन्तु न स्पृशन्ति तद्॥
અર્થ: નિંદા હોય કે સ્તુતિ, તે મનુષ્યને દુ:ખ આપે કે સુખ આપે, પરંતુ સાચા મুনি, કે જાણનારા મનુષ્યો, એનું કોઈ પ્રભાવ સ્વીકારતા નથી.
· स्तुतिः परस्य दोषस्य निन्दा वा गुणकर्मणः। धुर्य्याः श्लाघ्यास्तु सन्त्येव निन्दितारः श्लाघनार्हणम्॥
અર્થ: પરના દોષની પ્રશંસા અને ગુણકર્મોની નિંદા આ ગેરસમજ છે. જે લોકો ખરેખર શ્લાઘનીય હોય છે, તેઓ નિંદા અથવા પ્રશંસાથી પર છે.
