લક્ષ્મી નારાયણ મિત્તલ
‘કોલ્ડ સ્ટીલ’ આર્સેલર મિત્તલ(ધ મેન વિથ એ મિશન)
‘મહત્વાકાંક્ષા ઉંચી રાખો, પરંતુ કદમ નાના માંડો.જીવનમાં ઈંટ પર ઈંટ મૂકાય તો જ આકાર ઘડાય.’
આ શબ્દો બ્રિટનમાં વસતા ભારતીય મૂળના બિઝનેસ ટાયકુન અને વિશ્વની સૌથી મોટી સ્ટીલ કંપની ‘આર્સેલર મિત્તલ’ ના ચેરમેન અને સી.ઈ.ઓ લક્ષ્મી નારાયણ મિત્તલના છે.
લેટ્સ હેવ અ લૂક ઓન ‘સ્ટીલ કિંગ’
લક્ષ્મી મિત્તલ
ઓવરવ્યુ
નામ - લક્ષ્મીનિવાસ મિત્તલ (લક્ષ્મી મિત્તલ)
જન્મ - જૂન ૧૫, ૧૯૫૦ (સાદુલપુર, રાજસ્થાન)
રહેઠાણ - લંડન, યુ.કે
અભ્યાસ - સેન્ટ ઝેવિયર્સ કોલેજ, કલકત્તા (બી.કોમ)
કંપની - ‘આર્સેલર મિત્તલ’
પ્રથમ પગથી
રાજસ્થાનના ધનાઢ્ય મારવાડી વ્યાપારી પરિવારમાં જન્મ. પિતા મોહનલાલનો નિપ્પોન ડેનરો ઈસ્પાત નામે સ્ટીલ બિઝનેસ ચલાવતા હતા. પરિવારની મૂળ સંપત્તિમાં નાગપુર ખાતે સ્ટીલ શીટ્સ માટે કોલ્ડ રોલિંગ મિલ અને પુણે નજીક અલોય સ્ટીલ પ્લાન્ટ હતા.
કલકત્તાની સેન્ટ ઝેવિયર્સ કોલેજમાં ૧૯ વર્ષની ઉંમરે લેકચરર તરીકેની ઘણા સમય સુધી નોકરી કરી હતી. જેના મૂળમાં યુનિવર્સિટીના પ્રિન્સિપાલ અને અન્ય સ્ટાફ જ્યુરી પોતાના હાર્ડ વર્કનો જવાબ આપવાનું હતું. કારણ એટલું જ કે, “તું હિન્દી માધ્યમમાં ભણીને આવ્યો હોવાથી ઈંગ્લીશ મીડીયમ કોલેજમાં એડમિશન નહિ મેળવી શકે.” આવું તેના પ્રિન્સિપાલએ કહેલું.
કારકિર્દીની શરૂઆત પોતાના ઘરના જ સ્ટીલ ઉત્પાદનના બિઝનેસથી શરૂ કરી હતી. ત્યારબાદ ઈન્ડોનેશિયાની એક જુના પ્લાન્ટની ખરીદીથી શરૂઆત થઈ. ઈન્ડોનેશિયામાં જ ૧૩ વર્ષ મક્કમ મને અને ધીરજપૂર્વક મહેનત કરી. ૧૯૭૬માં પોતાનો સ્ટીલ ઉદ્યોગની સ્થાપના કરી. ધનાઢ્ય કુટુંબની દીકરી ઉષા સાથે લગ્ન કર્યા.
પિતા, ભાઈ અને માતા સાથેના ખટરાગને કારણે પોતાના જ એલ.એન.એમ.(LNM) ગ્રુપની શરૂઆત કરી. મિત્તલે ઈન્ટીગ્રેટેડ મિની-મિલ્સના વિકાસ અને સ્ટીલ ઉત્પાદનમાં સ્ક્રેપ તરીકે ડાયરેક્ટ રિડયુસ્ડ આયર્ન અથવા ‘ડીઆરઆઈ’ (DRI) ના ઉપયોગમાં આગેવાની લીધી હતી જેનાથી વૈશ્વિક સ્ટીલ ઉદ્યોગમાં એકત્રીકરણની શરૂઆત થઈ હતી.
મિત્તલ સ્ટીલ વૈશ્વિક સ્ટીલ ઉત્પાદક છે જે ૧૪ દેશોમાં કામગીરી ધરાવે છે.
લંડનમાં સૌથી વધુ પ્રતિષ્ઠિત હોવા છતાં તેમને તેની નાગરિકતા સ્વીકારી નથી. તેમને ‘ભારતીય’ નાગરિકતા સાથે દેશના નામને ઊંચું કર્યું છે.
બિઝનેસ બઝ
વિશ્વની સૌથી મોટી સ્ટીલ ઉત્પાદક કંપની આર્સેલરમિત્તલના ચેરમેન અને ચીફ એક્ઝિક્યુટિવ ઓફિસર
કેર્રિક લીમીટેડના સ્થાપક
ક્વીન્સ પાર્ક રેન્જર્સ એફ.સી. (ફૂટબોલ ક્લબ) ના સહસ્થાપક
ભારતના વડાપ્રધાનની ગ્લોબલ એડવાઈઝરી કાઉન્સિલ ઓફ ઓવરસિઝ ઈન્ડિયન્સમાં તેઓ બોર્ડ કાઉન્સિલના સભ્ય
ગોલ્ડમેન સૅક્સ, ઈ.એ.ડી.એસ (EADS) અને આઈ.સી.આઈ.સી.આઈ (ICICI) બેન્કમાં નોન-એક્ઝિક્યુટિવ ડિરેક્ટર
‘વર્લ્ડ સ્ટીલ એસોસિએશન’ (WSA) ના વાઈસ ચેરમેન
કઝાખસ્તાનમાં ફોરેન ઈન્વેસ્ટમેન્ટ કાઉન્સિલ, સાઉથ આફ્રિકામાં ઈન્ટરનેશનલ ઈન્વેસ્ટમેન્ટ કાઉન્સિલ, વર્લ્ડ ઈકોનોમિક ફોરમની ઈન્ટરનેશનલ બિઝનેસ કાઉન્સિલ અને ઈન્ટરનેશનલ આયર્ન એન્ડ સ્ટીલ ઈન્સ્ટિટ્યૂટની કારોબારી સમિતિના સભ્ય
કેલ્લોગ સ્કૂલ ઓફ મેનેજમેન્ટના એડવાઈઝરી બોર્ડના સભ્ય
મીડિયા ફ્લેશ
લક્ષ્મી નિવાસ મિત્તલના લેવાયેલા ઈન્ટરવ્યુના કેટલાક અંશોઃ
૨૩ માર્ચ, ૨૦૧૩. સ્થળ IIM અમદાવાદ
“આઈઆઈએમના વિદ્યાર્થીઓ સાથે વાત કરવી એ સરળ વાત નથી, તમે વિશ્વના હોંશિયાર અને શ્રેષ્ઠ શિક્ષણ પામેલા વિદ્યાર્થીઓ છો. તમે બધાં એક સરખા હોંશિયાર અને ઉચ્ચ શિક્ષણ પામેલા છો. જો કે તેમ છતાં જીવનમાં તમે તમામ એક સરખી કક્ષાની સફળતા નહીં પામી શકો, આ પ્રશ્ન ગૂંચવણભર્યો છે, તેના અનેક પાસાઓ છે જેમાનું એક પાસું છે તમે તમારી જીંદગીને કંઈ રીતે દોરો છો અને તેને હેન્ડલ કરો છો. દુનિયામાં ખરો બદલાવ ઉદ્યોગસાહસિકતાથી આવે છે. ૧૯૭૬માં મેં મારા પિતાની સહાયથી ઈન્ડોનેશિયામાં વ્યવસાય શરૂ કર્યો હતો. ચાર દાયકામાં આ કંપની દુનિયાની મોટી કંપની બની ગઈ છે. હું ઘણીવાર મારી જાતને પૂછું છું. શરૂઆતમાં મેં આ સપનું જોયું હતું, તેનો જવાબ ના છે. વિચાર છે અને તમે શરૂ કરો છો. જો તે વિચાર સફળતા અપાવવા લાગે તો તેમ નાના કદમ માડો છો. ધીમે અને મક્કમ રીતે કામ કરતા મે ઈન્ડોનેશિયામાં ૧૩ વર્ષ કાઢયા છે. અમે જે હાંસલ કર્યુ તેનાથી ભવિષ્યનો પાયો રચાયો. આઈઆઈએમ અમદાવાદ ખાતે જ તમારી આકાંક્ષાઓના બીજ રોપ્યા છે, પરંતુ તે રાતોરાત મોટા નથી થતાં, ધીમેધીમે શરૂ કરો, તમારી જાતને મહત્વકાંક્ષી બનાવો, પરંતુ તમારો ધ્યેય વાસ્તવવાદી રાખો, તે તમને યોગ્ય સમય મર્યાદામાં સફળતા અપાવશે. જીવનમાં તમે ઈંટો પર ઈંટો મૂકો તો જ આકાર ઘડાશે. ભલે તમે આકાશના તારા સુધી પહોંચો પરંતુ એક પગ ધરતી પર રાખો.”
૨૦ મે, ૨૦૧૩. NDTV ન્યુઝ ચેનલ
પત્રકાર - “જર્ની ફ્રોમ નથિંગ ટુ સમથિંગ. રાજસ્થાન, ઈન્ડોનેશિયા, કલકત્તા અને લંડન સુધીમાં તમારી લાઈફમાં ઘણી બધી સ્ટોરીએ આકાર લીધો હશે. કલકત્તાની યુનિવર્સિટીમાં એડમિશન મળે તેમ નહોતું એ દરેકને ખ્યાલ છે. તો સર, તમે તમારા અનુભવ વિષે કહેશો?
લક્ષ્મી મિત્તલ - “બેક ટુ ૧૬ યર્સ. મેં મારૂં શિક્ષણ કલકત્તાની હિન્દી માધ્યમની શાળામાંથી પૂર્ણ કર્યું અને ત્યાની જ ઈંગ્લીશ માધ્યમની કોલેજ માટે મેં એપ્લાય કર્યું. પરંતુ મારી હિન્દી માધ્યમની શાળાના પ્રિન્સિપાલએ કહ્યું કે તું ઈંગ્લીશ મીડીયમની કોલેજમાં એડમિશન નહિ લઈ શકે, કારણ કે તને એ ભાષા નહિ આવડે. પરંતુ મારે ખરેખર એ જ કોલેજમાં ભણવું હતું. એટલે રોજ હું શાળાના પ્રિન્સિપાલના ઘરે જીને બારણું ખખડાવતો અને એમને એડમિશન માટે વિનંતી કરતો. એક દિવસ તેમને પણ નમતું મુક્યું અને ત્યારે મેં પણ પ્રોમિસ કર્યું કે હું કોલેજમાં એક સારો વિદ્યાર્થી બનીને રહીશ. પ્રિન્સિપાલ સર ને ખોટા ઠરાવવા એ મારા માટે આ ચેલેન્જ હતી. પરંતુ મેં મારા હાર્ડ વર્કના આધારે કોલેજમાં ટોપ કર્યું અને મને લેકચર તરીકેની પોસ્ટ ઓફર કરવામાં આવી. આ રીતે મેં મારી કમિટમેન્ટ પૂરી કરી અને સાબિત કરી બતાવ્યું. દરેક લોકો હાર્ડ વર્ક કરે છે પરંતુ દરેકમાં એક અલગ હોય છે જે તમને અન્યથી અલગ કરે છે. વર્ક હાર્ડ કરવા માટે સંકેન્દ્રિતતા, સંપૂર્ણ અને સંઘર્ષ જરૂરી છે.”
૬ મે, ૨૦૦૬. સિમી ગરેવાલ ટોક શો
સિમી ગરેવાલ - “આદિત્ય સાથેના સંબંધો એક પિતા-પુત્રના સંબધ સિવાય ક્યાં પ્રકારના છે?”
લક્ષ્મી મિત્તલ - “એકદમ અલગ પ્રકારના સંબંધો છે અમારા બંનેના. અમે ખુબ સારા મિત્રો છીએ, ખુબ નજીકના મિત્રો. પિતા-પુતા કરતા વધુ વિશેષ. ચોક્કસ અમે બિઝનેસમાં પાર્ટનર છીએ. ભલે તે મારો પુત્ર હોય, છતાં તેના દરેક વ્યુઝ અને થોટ્સને હું રિસપેક્ટ આપું છું. ખુબ ઓછા સંજોગોમાં અમારા સંબંધ પિતા-પુત્ર તરીકેના જોવા મળે છે. કંપનીના મોટા ભાગના એમ્પ્લોયી એવું વિચારે છે કે અમે બંને ભાઈઓ છીએ.”
ધનકુબેર મિત્તલ
૧) ૨૦૧૦માં ફોર્બ્સ મેગેઝિને મિત્તલને ૨૮.૭ અબજ અમેરિકન ડોલરની અંગત સંપત્તિ સાથે વિશ્વના પાંચમા ક્રમના સૌથી ધનવાન વ્યક્તિ ગણાવ્યા હતા. ૨૦૦૯ની સરખામણીમાં તેમની સંપત્તિમાં ૯ અબજ અમેરિકન ડોલરથી વધુ વધારો થયો હતો અને ફોર્બ્સના રેન્કિંગમાં તેઓ ૩ ક્રમ ઉપર ગયા હતા.
૨) ૨૦૦૯માં ફોર્બ્સ મેગેઝિને મિત્તલને ૧૯.૩ અબજ અમેરિકન ડોલરની અંગત સંપત્તિ સાથે વિશ્વના આઠમા ક્રમના સૌથી ધનવાન વ્યક્તિ ગણ્યા હતા.
૩) ૨૦૦૮માં ફોર્બ્સ મેગેઝિન દ્વારા મિત્તલ વિશ્વના ચોથા ક્રમના ધનવાન અને એશિયાના સૌથી ધનવાન વ્યક્તિ (૨૦૦૪માં ૬૧મા સૌથી વધુ ધનવાન) હોવાનું નોંધાયું હતું જે એક વર્ષ અગાઉ કરતા એક સ્થાન આગળ હતું. મિત્તલ પરિવાર વિશ્વની સૌથી મોટી સ્ટીલ કંપની આર્સેલરમિત્તલમાં નિયંત્રણાત્મક બહુમતી હિસ્સો ધરાવે છે.
લાઈટ ગ્લોબ
૧) સ્પોર્ટ્સ -
૨૦૦૦ સમર ઓલિમ્પિક્સમાં ભારતે માત્ર એક કાંસ્ય ચંદ્રક મેળવ્યો હતો અને ૨૦૦૪ સમર ઓલિમ્પિક્સમાં ભારતને માત્ર એક રજત ચંદ્રક મળતા મિત્તલે વિશ્વ સ્તરની ક્ષમતા ધરાવતા ૧૦ ભારતીય એથલેટ્સને મદદ કરવા માટે ૯૦ લાખ અમેરિકન ડોલરના ભંડોળ સાથે મિત્તલ ચેમ્પિયન્સ ટ્રસ્ટની સ્થાપના કરવાનું નક્કી કર્યું.
કોમિક રિલીફ ૨૦૦૭ માટે તેમણે સેલિબ્રિટી સ્પેશિયલ બીબીસી (BBC) ‘પ્રોગ્રામ ધ એપ્રેન્ટિસ’ માટે એકત્ર થયેલી રકમ (૧ મિલિયન પાઉન્ડ)ની બરોબરી કરી હતી.
૨) શિક્ષણ -
રાજસ્થાન સરકાર સાથે મળીને LNM ઈન્સ્ટીટયુટ ઓફ ઈન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી નામની સ્વસંચાલિત નોન-પ્રોફિટેબલ સંસ્થાની રચના કરી. SNDT મહિલા યુનીવર્સીટી માટે ખુબ મોટું યોગદાન તેમના પતિ ઉષા મિત્તલ એ આપ્યું હતું. ઉપરાંત, ૨૦૦૯માં મેનેજમેન્ટના કોર્સ માટે દિલ્હીમાં ‘ભારતીય વિદ્યાભવન’ માટે પણ દાન આપ્યું છે.
૩) મેડીકલ -
૧૫ મિલિયનનું માતબર ડોનેશન ‘ગ્રેટ ઓર્માંડ સ્ટ્રીટ હોસ્પિટલ’માં આપ્યું હતું. જે અત્યાર સુધીના આવેલા તમામ ભંડોળ કરતા વધારે હતું. તેનો ઉપયોગ નાવી સુવિધાઓ અને બાળકોની સારવાર માટે ઉપયોગમાં લેવાયું.
૪) સોશિયલ કન્ટ્રીબ્યુટર -
આર્સેલરમિત્તલ એક અત્યંત સક્રિય કન્ટ્રીબ્યુટર સોશિયલ રિસ્પોન્સીબીલિટી (CSR) કાર્યક્રમ પણ ચલાવે છે. જેના હેઠળ તે ‘સેફ સસ્ટેનેબલ સ્ટીલ’ ઉત્પાદન માટે કામ કરે છે. કંપની ‘આર્સેલર મિત્તલ’ ફાઉન્ડેશનનું સંચાલન પણ કરે છે જે વિશ્વમાં ‘આર્સેલર મિત્તલ’ જ્યાં સક્રિય છે તેવા દેશોમાં ઘણા વિવિધ સામુદાયિક પ્રોજેક્ટને ભંડોળ પુરૂં પાડે છે.
૫) લંડન ૨૦૧૨ ઓલિમ્પિક્સ અને પેરાલિમ્પિક ગેમ્સ -
લક્ષ્મી મિત્તલની આગેવાની હેઠળ આર્સેલરમિત્તલ ૧૯.૧ મિલિયન પાઉન્ડના પ્રોજેક્ટમાં ૧૬ મિલિયન પાઉન્ડનું ભંડોળ આપશે, જેમાં બાકીના ૩.૧ મિલિયન પાઉન્ડ લંડન ડેવલપમેન્ટ એજન્સી દ્વારા પૂરા પાડવામાં આવશે. આ દૃષ્ટિએ આ શિલ્પ માત્ર સાંસ્કૃતિક રોકાણનું પ્રતિનિધિત્વ નથી કરતું- જે કોઈ પણ ઓલિમ્પિયાડ માટે શરૂ કરવામાં આવેલું સૌથી મોટું આર્ટવર્ક છે.
ટીકા-ટીપ્પણી
૧) પોલેન્ડના સૌથી મોટા પી.એચ.એસ (PHS) સ્ટીલ ગ્રુપના ખાનગીકરણ માટે પોલેન્ડના અધિકારીઓ પર પ્રભાવ પાડવા માટે લક્ષ્મી મિત્તલે સફળતાપૂર્વક મેરેક ડોકનેલની કન્સલ્ટન્સીની નિમણૂક કરી હતી. ત્યાર બાદ એક અન્ય કેસમાં રશિયન એજન્ટો વતી પોલેન્ડના અધિકારીઓને લાંચ આપવાના ગુના હેઠળ ડોકનેલની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.
૨) મિત્તલની ખાણોમાં અનેક મજૂરોના મોત બાદ મિત્તલના કર્મચારીઓએ તેમના પર “ગુલામીભરી મજૂરી”ની સ્થિતિ સર્જવાના આરોપ મૂક્યા છે. ડિસેમ્બર ૨૦૦૪ માં કઝાખસ્તાનમાં ખામીયુક્ત ગેસ ડિટેક્ટર્સના કારણે તેમની ખાણમાં ત્રેવીસ ખાણિયાઓના મોત નિપજ્યાં હતા.
૩) મિત્તલ સામે આરોપ છે કે તેઓ કઝાખસ્તાનમાં વાંધાજનક સુરક્ષા રેકોર્ડ ધરાવતી અનેક કોલસાની ખાણો ચલાવે છે. ૨૦૦૪ અને ૨૦૦૭ વચ્ચે નબળા ધોરણોના કારણે ૯૧ ખાણિયાઓના મોત નિપજ્યાં હતાં અને તેની ફોજદારી તપાસ થઈ હતી . ૨૦૦૬નો ધડાકો, જેમાં ૪૧ વ્યક્તિનો મોત થયા હતા, તેના સાક્ષીઓ જણાવે છે કે જ્વલનશીલ ગેસના ગોટા નીકળતા હોવા છતાં ખાણ ખાતેના મેનેજરોએ કર્મચારીઓને કામ ચાલુ રાખવા ધકેલ્યા હતા જેથી તેઓ ઉત્પાદન તથા અન્ય લક્ષ્યાંક સિદ્ધ કરી શકે. એક કર્મચારીએ ટાઈમ્સને જણાવ્યું હતું કે, “સ્થાનિક મેનેજરો પોતાના લક્ષ્ય સિદ્ધ કરી શકે જેથી તેમને બોનસ મળે તે માટે અમારા પર મૂકવામાં આવતું દબાણ સતત વધતું જાય છે. અમારૂં પ્રાણીઓની જેમ શોષણ કરવામાં આવે છે.” ભૂતપૂર્વ ખાણિયા અને કામદાર સંઘના આગેવાન પોવેલ શુમકીને દાવો કર્યો હતો કે, “તમામ ખાણિયા એ બાબતમાં સહમત છેઃ મિત્તલના હેઠળના જીવનની સરખામણી કરવામાં આવે તો દરેક માટે સોવિયેત યુગમાં સ્થિતિ વધુ સારી હતી.”
૪) ૨૦૦૨માં પ્લેઈડ એમ.પી આદમ પ્રિન્સે યુકે ના વડાપ્રધાન ટોની બ્લેર અને મિત્તલ વચ્ચે મિત્તલ વિવાદમાં જોડાણનો ભાંડો ફોડયો ત્યારે વિવાદ જાગ્યો હતો, જેને “ગાર્બોજગેટ” અથવા કેશ ફોર ઈનફ્યુઅન્સ કહેવામાં આવે છે. ડચ એન્ટિલસ ખાતે નોંધાયેલી મિત્તલની એલ.એન.એમ (LNM) સ્ટીલ કંપની તેના ૧ લાખથી વધુ શ્રમબળનો ૧ ટકાથી ઓછો હિસ્સો યુકે (UK)માં રાખે છે, તેમણે રોમાનિયાના સરકારી સ્ટીલ ઉદ્યોગને ખરીદવા બ્લેરની મદદ માંગી હતી. બ્લેર દ્વારા રોમાનિયાની સરકારને લખવામાં આવેલા પત્રમાં, જેની નકલ પ્રાઈસને મળી ગઈ હતી, તેમાં એવો સંકેત અપાયો હતો કે કંપનીનું ખાનગીકરણ અને મિત્તલને વેચાણ રોમાનિયાને યુરોપીયન યુનિયનમાં સરળ પ્રવેશ અપાવવામાં મદદરૂપ બની શકે છે.
૫) મિત્તલે કોર્ક ખાતે આયરિશ સ્ટીલ પ્લાન્ટ સરકાર પાસેથી માત્ર ૧ પાઉન્ડની નજીવી ફી ચૂકવીને ખરીદ્યો હતો. ત્રણ વર્ષ બાદ ૨૦૦૧માં તે બંધ કરી દેવાતા ૪૦૦ વ્યક્તિ ફાજલ થયા હતા. ત્યાર બાદ તે સ્થળે પર્યાવરણના મુદ્દા ઉઠતા તેની ટીકા થઈ હતી. સરકારે કોર્ક હાર્બરને સ્વચ્છ કરવા માટે મિત્તલ પાસેથી નાણાં વસુલવા તેમની સામે હાઈ કોર્ટમાં કેસ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો, પરંતુ નિષ્ફળતા મળી હતી.
વિચાર મોતી
૧) “દરેકને સંઘર્ષમય સમય આવે છે, જે તમારા સંપૂર્ણ, દ્રઢ નિર્ધાર અને ધીરજની સાચી પરીક્ષા છે.”
૨) “એક સ્ટ્રોંગ ખેલાડી, જેની પાસે પુરતી ખંત છે, જે ગમે તેવી પરિસ્થિતિમાં પણ દબાણને ઝાલી શકે છે અને એક વધુ સ્થાયી વાતાવરણની રચના કરી શકે છે તે જ કોઈ પણ કંપનીની સફળતા શ્રેય-ભાગીદાર હોય છે.”
૩) “હંમેશા ‘આઉટ ઓફ ધ બોક્સ’ વિચારો અને તક મેળવવા માટે પ્રયત્નો કરો, ભલે પછી તે ગમે ત્યાં હોય.”
૪) “હાર્ડ વર્કની જર્ની હંમેશા લાંબી હોય છે.”
૫) “હંમેશા સપનાઓ જે દિશામાં લઈ જાય તે દિશામાં આત્મવિશ્વાસથી આગળ વધો.”
૬) “જેવી જિંદગી તમે કલ્પો છો તેવી જ જીવીને બતાવો.”
માન-સન્માન
૧૯૯૬ - સ્ટીલમેકર ઓફ ધ યર- ‘ન્યુ સ્ટીલ’
૧૯૯૮ - વિલી કોર્ફ સ્ટીલ વિઝન એવોર્ડ- ‘અમેરિકન સ્ટીલ માર્કેટ’ અને ‘પેઈનવેબરનું વર્લ્ડ સ્ટીલ સ્ટેટિક્સ’
૨૦૦૪ - ‘ફોર્ચ્યુન’ મેગેઝિન દ્વારા તેમને ‘યુરોપીઅન બિઝનેસમેન ઓફ ધ યર’.
૨૦૦૬ - ‘ટાઈમ’ મેગેઝિન દ્વારા તેમને ‘ઈન્ટરનેશનલ ન્યુઝમેકર ઓફ ધ યર’ અને ‘ફાઈનાન્શિયલ ટાઈમ્સ’ દ્વારા ‘પર્સન ઓફ ધ યર ૨૦૦૬’
૨૦૦૭ - ‘ડવાઈડ ડી આઈઝનહોવર’ ગ્લોબલ લીડરશિપ એવોર્ડ, સ્પેનમાં ‘ગ્રાન્ટ ક્રોસ ઓફ સિવિલ મેરિટ’ અને ‘ફેલોશિપ ફ્રોમ કિંગ્સ કોલેજ’
૨૦૦૭ - ભારતના રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા ‘પદ્મ વિભૂષણ’
૨૦૦૮ - ગોલ્ડમેન સૅક્સમાં જૂન ૨૦૦૮થી ડિરેક્ટર
૨૦૧૦ - ‘ડોસ્ટીક’ ૧, ‘રિપબ્લિક ઓફ કઝાખસ્તાન’ના વિકાસમાં તેમના યોગદાન બદલ સૌથી ઊંચો નાગરિક પુરસ્કાર
