अध्याय 51
अहिरावण – महिरावण यांचा संवाद
॥ श्रीसद्गुरुरामचंद्राय नमः ॥
पर्वस्थानी पर्वत ठेवून हनुमंताचे आगमन :
स्वस्थानीं ठेवोनि पर्वत । विजयी झाला कपिनाथ ।
श्रीराम आनंदें डुल्लत । हरिखें नाचत कपिसैन्य ॥ १ ॥
शरणागत बिभीषण । राजा सुग्रीव आपण ।
सौमित्रातें जीवदान । हनुमंतें जाण दीधलें ॥ २ ॥
वानरसैन्याची रामांना रावणावर चालून जाण्याची विनंती :
काळें तोंड लंकानाथा । ब्रह्मशक्ति झाली वृथा ।
पळोनि गेला न झुंजतां । तोंड मागुता न दाखवी ॥ ३ ॥
जरी येता झुंजासीं । क्षणें मारितो रावणासी ।
वानर उडती आवेशीं । लंकेशासी मारावया ॥ ४ ॥
आज्ञा पुसती रामासी । वेगें निरोपे दे आम्हांसी ।
अद्यापि याची भीड कायसी । लंकेशाशी मारावया ॥ ५ ॥
पांडू त्रिकूटाचे कडे । उचटूं दुर्गीचे धोंडे ।
नगर विध्वंसू रोकडें । श्रीरामापुढें बोलत ॥ ६ ॥
तुवां कां धरिलें मौन । कां न देसी आज्ञापन ।
वानर करिती उड्डाण । लंकाकंदन करावया ॥ ७ ॥
पराभूतावर शस्त्र न चालविण्याचा श्रीरामांचा संदेश :
ऐकोनि वानरांचें वचन । बोलता झाला रघुनंदन ।
रावण पळाला पाठ देऊन । पळल्या आपण नये मारुं ॥ ८ ॥
क्षात्रधर्म ऐसा आहे । जो संमुख रणी उभा राहे ।
उशिण्याधायीं युद्ध बा हें । शास्त्रीं पाहें बोलिलें ॥ ९ ॥
संमुख रावण न येतां । केवी मारुं लंकानाथा ।
लंका दिधली शरणागता । ते विध्वंसितां महादोष ॥ १० ॥
ऐसें बोलोनि रघुनाथ । केले वानर स्वस्थ ।
येरीकडे लंकानाथ । झाला सचिंत निजगृहीं ॥ ११ ॥
रावणाचे नवीन उपायाचे चिंतन :
सैन्य निमालें समस्त । प्रधानादि प्रहस्त ।
कुंभकर्णा केला घात । उभा बाणीं त्वरित फोडिला ॥ १२ ॥
खातां न पुरे त्रिभुवन । काळाचा घांस करी आपण ।
तो मारिला जाण । विंधोन बाण कुंभकर्ण ॥ १३ ॥
सुरवरां ज्याचा धाक । ज्यासी कांपती ब्रह्मादिक ।
चौदा वेळ सुरनायक । आणिला देख बांधोनी ॥ १४ ॥
जाणे शस्त्रास्त्र संपूर्ण । मंत्र तंत्र क्रियाविधान ।
अभिचाराचें जन्मस्थान । वीर दारुण इंद्रजित ॥ १५ ॥
ब्रह्मादिकां न कळे वहिला । ऐसा प्रयत्न दोनी वेळ केला ।
तो शरबंध वृथा गेला । वायां गेला खटाटोप ॥ १६ ॥
होम करोनि दारुण । केला शंकर प्रसन्न ।
अश्वसहित सशस्त्र स्यंदन । काढिला आपण अग्नीमाजी ॥ १७ ॥
भोंवतीं आवरणें अत्युग्र । तीं निवटोनियां समग्र ।
होम विध्वंसिती वानर । केला घाबरा इंद्रजित ॥ १८ ॥
अत्युग्र मंत्रावरण । नभीं गुप्त शस्त्रावरण ।
भूतगणांचें आवरण । अति दारुण सभोंवतें ॥ १९ ॥
शाकिनी डाकिनी महाशक्ती । कात्यायनी सैन्यासहिती ।
चामुंडा होम राखिती । अहोरातीं निजबळें ॥ २० ॥
भैरवक्षण दारुण । अति दारुण वेताळ जाण ।
झोटिंगांचे आवरण । सावधान राखत ॥ २१ ॥
ऐसा अतिबळें बळवंत । अति निगुतीं होम करित ।
अग्निकुंडीं रथ प्राप्त । होतां त्वरित धाडी आली ॥ २२ ॥
अदट वीर हनुमंत । कळिकाळा दृष्टीं नाणित ।
रामनामें सदा गर्जत । अवचित तेथ पावला ॥ २३ ॥
नामें मंत्राची क्षीण शक्ती । नामें शस्त्रांची उपहती ।
नामें आकळिल्या शक्ती । भूतें होती शरणागत ॥ २४ ॥
भूतें शक्ति वेताळ । हनुमंतासीं प्रसन्न सकळ ।
करोनियां रणकल्लोळ । होमज्वाळ विध्वंसिला ॥ २५ ॥
त्यासीं करुठा बिभीषण । चितावोन कपिनंदन ।
सवें आणिला लक्ष्मण । इंद्रजित आपण मारविला ॥ २६ ॥
पवनीं दहनीं गगनीं । अवनीं आणि जीवनीं ।
जेथ जेथ जाय पळोंनी । कपि धांवोनी पावे तेथ ॥ २७ ॥
पळून जातां मेघपृष्ठा आड । तंव तेथ पावे माकड ।
करोनियां खंडविखंड । रणीं प्रचंड पाडिला ॥ २८ ॥
सौमित्रा लागली शक्ती । तरी न वचे विकळ गती ।
शिर कापोनी हातोहातीं । श्रीरामाप्रती पाठविलें ॥ २९ ॥
शक्तिविकळ लक्ष्मण । तेथें लवलाहें सुषेण ।
सांठा ओषधींचा काढोन । सुमित्रानंदन उठविला ॥ ३० ॥
एकेक वीर बळवंत । रणयोद्धे रणोन्मत्त ।
वानरदळ अत्यद्भुत । संग्रामांत नागविती ॥ ३१ ॥
रामसौमित्र दोघे वीर । अतुळ बळाचे जुंझार ।
दमूं शकती काळचक्र । सुरासुरा कांपती ॥ ३२ ॥
तेथे माझी कोण शक्ती । अनावर हा रघुपती ।
अत्यद्भुत ब्रह्मशक्ती । नेली भस्मांतीं सौमित्रें ॥ ३३ ॥
खड्ग लागे हृदयावरी । सौमित्र पडिला धरेवरी ।
दिव्यौषधी कपिकेसरीं । आणोनि झडकरीं उठविला ॥ ३४ ॥
पर्वत नेतां स्वस्थाना । उठली राक्षससेना ।
तितुकी मारितां कपिनंदना । अर्ध क्षण न लागेचि ॥ ३५ ॥
हातीं असतां डोंगर । जुंझों आले राक्षसभार ।
पुच्छें निवटिले समग्र । क्षणमात्र न लागतां ॥ ३६ ॥
पुच्छाचिये संवसाटीं । मारिल्या राक्षसकोटी ।
दुजा वीर नाहीं सृष्टीं । बळ मर्कटीं अनिवार ॥ ३७ ॥
रणीं नाटोपे सहसा । सांडिला संग्रामाचा धिंवसा ।
माझा प्राण वांचेल कैसा । चिंता लंकेशा अनिवार ॥ ३८ ॥
चिंतेचा अग्नि दुर्धर । रावणा लागला अनिवार ।
नाठवती भोगोपचार । दशशिरा तळमळी ॥ ३९ ॥
भय सुटलें दुर्धर । विसरला कर्मतंत्र ।
कर्माकर्मी रघुवीर । सत्य साचार लागला ॥ ४० ॥
श्रीरामांच्या भीतीने रावणास सर्वत्र रामरुप भासू लागले :
बैसों जातां आसनी । राम प्रकटे सुखासनीं ।
उठूं जातां तत्क्षणीं । सायुध नयनीं देखिजे ॥ ४१ ॥
अभ्यंग मार्जन करितां । स्नेहीं देखे रघुनाथा ।
खुंटली स्नेहाची वार्ता । श्रीरघुनाथाचेनि भेणें ॥ ४२ ॥
रामभय लागलें जीवीं । स्नेह तुटला सर्वभावीं ।
स्नान मार्जन भोगपदवीं । राम भावी सर्वत्र ॥ ४३ ॥
बोणें वोगरिलें भोगना । षड्रस अन्न ताटीं जाणा ।
घांस घेतां रावणा । रघुनंदना देखिलें ॥ ४४ ॥
ताट भोक्तां परवडी देख । अवघा झाला रघुकुळटिळक ।
वेडावला दशमुख । रघुनायक ग्रासीं दिसे ॥ ४५ ॥
ग्रास घ्यावया पुरता । अवकाश नाहीं रिता ।
नभ मिनलें रघुनाथा । चिदाभासता कोंदली ॥ ४६ ॥
हातवणी आणिलें कलशीं । तेथें देखे राघवासी ।
हाडपी देतां विडियांसी । रघुनाथासी देखिलें ॥ ४७ ॥
नापित दावी दर्पण । भीतरीं दिसे रघुनंदन ।
माझेंचि रुप झालें आन । रावणपण न दिसे ॥ ४८ ॥
न पडतां पळो जाय । भूमिका तेही राम होय ।
सर्वथा न चालती पाय । गमन पाहें खुंटलें ॥ ४९ ॥
धाकें आला निद्रास्थाना । तेथें देख रघुनंदना ।
भयें विस्मित झाला मना । दशानना अति चिंता ॥ ५० ॥
जवळी देखतां मंदोदरी । राम म्हणोनि हाका मारी ।
येरी हांसली झडकरी । दशशिरीं आकांत ॥ ५१ ॥
घरें खांब उथाळें भिंती । अवघीं रामरुप भासती ।
रावण झालासे चकित चित्तीं । मूर्च्छागतीं पडियेला ॥ ५२ ॥
आसने शयने तिष्ठन्भुंजानः पर्यटन्महीम ।
चिंतयानो हषीकेशमपश्यत्तन्मयं जगत् ॥१॥
उठवें बैसणें निजणें । खाणें जेवणें अवघ्राणें ।
देखणें ऐकणें स्पर्शणें । सकळ देखणें श्रीराम ॥ ५३ ॥
वाचेची वचनोक्ती । इंद्रियांची क्रियाशक्ती ।
प्राणांची प्राणशक्ती । राम निश्चितीं होवोनि ठेला ॥ ५४ ॥
अहंकाराची अहंकृती । अंतःकरणाची आवरणशक्ती ।
सर्वभावें लंकापती । स्वयें रघुपती व्यापिला ॥ ५५ ॥
जवळी येवोनि मंदोदरी । सावध करी दशशिरी ।
भ्रांत झालासी कां शरीरीं । धीर निर्धारीं सांडिला ॥ ५६ ॥
दृष्टीं देखतां स्त्रीलिंग । योगिया होय योगभंग ।
तापसाचा तपोभंग । होय सांग स्त्रीवाक्यें ॥ ५७ ॥
व्रतधारियाचा व्रतभंग । याज्ञिकाचा निजयाग ।
स्त्रीवाक्यें गेला सांग । होय व्यंग स्त्रीवाक्यें ॥ ५८ ॥
कर्मठासीं कर्मभ्रम । धर्मिष्ठासीं क्षण धर्म ।
नेमिष्ठाचा भ्रमे नेम । करी भस्म स्त्रीवाक्य ॥ ५९ ॥
उपासकाची उपासना । ध्यानस्थाचें ध्यान जाणा ।
ज्ञानियाच्या निजज्ञाना । करी उगाणा स्त्रीवाक्य ॥ ६० ॥
ऐकतां स्त्रीवाक्यासी । शुक नागवला तपसी ।
चढला अभिमान मानसीं । हरिहरांसी गणेना ॥ ६१ ॥
शिव देखतां मोहिनी । ध्यान विसर्जिलें तत्क्षणीं ।
लंगोटीची दाणादाणी । शंकर मनीं वेडावला ॥ ६२ ॥
तेथें रावण बापुडें किती । क्षणें आणिला देहस्थिती ।
हडबडीत निजचित्तीं । लंकापति उठिला ॥ ६३ ॥
काय करुं मी निश्चितीं । कैसे माझे प्राण वांचती ।
सर्व कर्मीं रघुपती । लागला निश्चितीं मारावया ॥ ६४ ॥
काय विचारों मी मंत्र । तळमळी दशशिर ।
तंव आठवला विचार । हरिख थोर वाटला ॥ ६५ ॥
दूत धाडूं पाताळासी । महिकावती नगरीसीं ।
समाचार वेगेंसीं । अहिरावणासी जाणवूं ॥ ६६ ॥
अहिरावण महिरावण । सख्खे बंधु दोघे जण ।
रणयोद्धे अति दारुण । राकलक्ष्मण मारतील ॥ ६७ ॥
निश्चिय मानोनि चित्ती । हरिखला लंकापती ।
मारावया रघुपती । दूत निश्चितीं पाठवूं ॥ ६८ ॥
जीविताशा बलीयसी । दूत धाडी पाताळासीं ।
समाचार अहिरावणासी । महिरावणासी सांगत ॥ ६९ ॥
विचारांती रावण पाताळात अहिरावणाकडे दूत पाठवितो :
दूताप्रती रावण । सांगता झाला मधुरवचन ।
येथील वृत्तांत आपण । यथार्थ जाण सांगावा ॥ ७० ॥
युद्ध झालें श्रीरामासीं । रामें मारिलें सैन्यासी ।
प्रधानादि प्रहस्तांसी । राक्षसांसी मारिलें ॥ ७१ ॥
इंद्रजित आणि अखया कुमर । पुत्र मारिले समग्र ।
उरला असे रावण मात्र । त्यासीहि सत्वर मारिती ॥ ७२ ॥
म्हणवोनि तुम्हांपासी । मज धाडिलें वेगेंसीं ।
सांगविलें युद्धकथेसी । आतां जाणसी ते करीं ॥ ७३ ॥
म्हणवोनि आज्ञापिला दूत । गेला पाताळा त्वरित ।
समाचार समस्त रावणोक्त सांगितला ॥ ७४ ॥
अहिरावण आदरेंसीं । पुसता झाला दूतासी ।
युद्ध रामरावणांसीं । कोण हेतूसीं लागलें ॥ ७५ ॥
हा साद्यंत समाचार । मज सांग सविस्तर ।
मारितां रामसौमित्र । निमेषमात्र मज नलगे ॥ ७६ ॥
दूत अहिरावणाला प्रथमपासून वृत्तांत सांगतात :
ऐकोनि अहिरावणमात । दूत आदरें सांगत ।
जनकराजा अत्यद्भुत । विदेहस्थ मिथुलेसीं ॥ ७७ ॥
जानकी त्याचें कन्यरत्न । लावण्यगुणनिधान ।
तिचें स्वयंवर आपण । जनकें जाण मांडिलें ॥ ७८ ॥
मूळें पाठविलीं सकळ । देशोदेशीचे भूपाळ ।
नगरीं मिनले सकळ । जनकबाळ साधावया ॥ ७९ ॥
यक्षगण गंधर्व । सिद्ध मिनले जी सर्व ।
पाहों आले स्वर्गीचे देव । विमानीं धांव घेवोनी ॥ ८० ॥
रावणही तेथें गेला । राक्षसगणीं परिवारिला ।
जानकी देखोनि वहिला । होवोनि ठेला मूर्च्छित ॥ ८१ ॥
तेथें आली ऋषिमंडळी । विश्वामित्रादि सकळी ।
राम सौमित्र त्यांजवळी । शिष्यमेळीं बैसले ॥ ८२ ॥
जनकाचा दुर्धर पण । भार्गवदत्त चाप गहन ।
जो चढवील तयासीं गुण । जानकीं जाण तया वरी ॥ ८३ ॥
चाप दृष्टीं पाहतां । वीर मूर्च्छित तत्वतां ।
राजे चकित झाले चित्ता । जनकदुहिता लाभेना ॥ ८४ ॥
राजीं सांडिलें सामर्थ । देखोनियां जनक बोलत ।
निर्वीर उर्वीं समस्त । वीर निश्चित असेना ॥ ८५ ॥
जनकाचें वचन दारुण । ऐकोनि क्षोभला रावण ।
चापीं चढवावया गुण । स्वयें आपण सरसावला ॥ ८६ ॥
तंव विपरीत झालें तेथें । माथा राहिला भूमीतें ।
तळ धरिला हातें । गर्वोन्मत्तें रावणें ॥ ८७ ॥
गर्वाचिया उद्धतीं । सज्ज करितां चापाप्रती ।
झाली गर्वाची उपहती । गुण निश्चितीं चढेना ॥ ८८ ॥
फिरवितां त्या धनुष्यासी । घोळसिलें रावणासी ।
चंद्री लागली नेत्रांसी । तोंडा खरसी पैं आलीं ॥ ८९ ॥
उरावरी पडलें धनु । खुडुपे हातपाय रावणु ।
जनक आला जी धांवोनु । धनुष्य काढोन उठविला ॥ ९० ॥
बहुत अपमानला चित्तीं । पाहों लागला निश्चितीं ।
कोण चढवील गुण सीतीं । सभेप्रती धनुर्वाडा ॥ ९१ ॥
तंव उठिला रघुवीर । बाळ निमासुर सुंदर ।
ठाणमाण मनोहर । पीतांबर कांसेसी ॥ ९२ ॥
मदनमोहन सांवळा । टिळक रेखिला पिंवळा ।
कंठीं वैजयंती माळा । मुकुट बाणला रत्नांकित ॥ ९३ ॥
सज्ज धनुष्य तूणीर । पाठीसीं बंधु सौमित्र ।
रंगामाजी रघुवीर । रावणें समोर देखिला ॥ ९४ ॥
बाळ दिसतसे धाकुला । माथ्याचा जार नाहीं वाळला ।
मरणा धरणें कां बैसला । शिकविल्या नायके ॥ ९५ ॥
ऐकोनि रावणवचन । श्रीराम झाला हास्यवदन ।
घेवोनि गुरुचें आज्ञापन । धनुष्या जाण उचलिलें ॥ ९६ ॥
धनुष्या चढवोनियां गुण । वोढी काढितां रघुनंदन ।
मध्यें कडाडिलें जाण । गेलें मोडून तीं ठायीं ॥ ९७ ॥
सबळ देखोनि रघुनाथा । लाज लागली लंकानाथा ।
सर्वथा नुधवीच माथा । निघे मागुता अधोवदन ॥ ९८ ॥
श्रीरामें पर्णिली सीता । तैंपासून लंकानाथा ।
लागली अनिवार अवस्था । म्हणे जनकदुहिता केंवी साधे ॥ ९९ ॥
पितृवचनें रघुनाथ । वना निघाला त्वरित ।
सीतासौमित्रांसमवेत । वनें हिंडत दुर्गम ॥ १०० ॥
पुढें जनस्थाना पातले । खरदूषणांसी युद्ध झालें ।
त्रिशिरादि राक्षस मर्दिले । रामें निवटिले बाणाधारां ॥ १ ॥
चवदा सहस्र रक्षोगण । त्रिशिरादि खर दूषण ।
रामें विंधोनियां बाण । मारिले क्षण न लागतां ॥ २ ॥
शूर्पणखा नकटी केली । ती बोंब घेवोनि वहिली ।
रावणसभे सांगों आली । रामें गांजिली म्हणोनी ॥ ३ ॥
नकटें नाक घेवोनि पुढें । रावणा सांगे वाडेंकोडें ।
जानकीचें रुप गाढें । निजनिवाडें वानित ॥ ४ ॥
बंधू मारिल्याचें दुःख । अणुमात्र नाहीं देख ।
स्वयें झाली निर्नासिक । तरीही हरिख सीतेचा ॥ ५ ॥
शिकवोनियां नानायुक्ती । प्रबोधिला लंकापती ।
सीताहरणासीं युक्ती । केली निश्चितीं ते ऐका ॥ ६ ॥
मृगवेष मारीचासी । देखोनि धाडी रामापासीं ।
सीता देखोनि वेगेंसी । मागे कुंचकीसीं मृगत्वचा ॥ ७ ॥
श्रीराम निघाला बाहेरी । मृगें काढोनि नेला दुरी ।
सौमित्रासी सीता सुंदरी । धाडी झडकरी रामामागें ॥ ८ ॥
गुंफेसीं एकली सीता । जाणोनियां तत्वतां ।
भिक्षुकवेषे रावण सीता । हरावया सर्वथा तेथें आला ॥ ९ ॥
नकटीच्या बोला भुलला । राज्यपदातें विसरला ।
रंक भिकारी झाला । नकटीनें केला उपकार ॥ ११० ॥
मज भिक्षा दे वो माते । म्हणोनि मागे जानकीतें ।
येरीं पूजिला अतिथ्यें । निजचित्तें कृपाळु ॥ ११ ॥
ते भगवद्बुद्धीं पुजित । हा कपटें हात घालित ।
उचलोनि खांदी घेत । येरी स्मरत श्रीरामनाम ॥ १२ ॥
आक्रंदतां सीता सुंदरी । रावणें आणोनि झडकरी ।
अशोकवनिकेमाझारीं । ठेविली निर्धारीं दुःखित ॥ १३ ॥
त्या दिवसापासून जाण । विघ्नें उठलीं दारुण ।
शोकाकुलित रावण । केलें कंदन लंकेचें ॥ १४ ॥
सीताशुद्धिसीं वानर । आला जैसा पर्वताकार ।
नगर विध्वंसिलें समग्र । घरोघरें जाळिलीं ॥ १५ ॥
चौदा सहस्र बनकर । ऐशीं सहस्र किंकर ।
जंबुमाळी प्रधानपुत्र । अखयाकुमार मारिला ॥ १६ ॥
इंद्रजितासीं करोनि रण । धुळी मेळविला जाण ।
सभेमध्यें येवोनि आपण । राजा रावण गांजिला ॥ १७ ॥
आगी लावितां पुच्छासीं । जाळिलें दाढ्या मिशांसी ।
सवेंचि उडोनि वेगेंसी । माड्या गोपुरांसी जाळिलें ॥ १८ ॥
परतोनि गेला वानर । घेवोनि आला रघुवीर ।
शिळीं बुजोनि सागर । दुर्ग चौफेर वेढिले ॥ १९ ॥
बिभीषण शिकवी रावणा । न मानोनि त्याच्या वचना ।
लाता हाणिल्या जाणा । तो गेला शरण श्रीरामा ॥ १२० ॥
पहिलें करितां रणकंदनं । असंख्य सैन्य मारिलें जाण ।
कळवळोनि रघुनंदन । शिष्टाई आपण मांडिली ॥ २१ ॥
ते न मानीच रावण । दूतें निर्भार्त्सिला आपण ।
मारूं धांवे दशानन । येरु गगनीं उसळा ॥ २२ ॥
गगनीं उसळला वानर । मंडप उचलिला समग्र ।
गेला श्रीरामासमोर । बळियाढा वीर अंगद ॥ २३ ॥
मग खवळला रघुवीर । सकळ वानरांचा भार ।
सैन्य मारिलें समग् । वानरवीर महाबळी ॥ २४ ॥
मारिले प्रधान समग्र । मारिले कुमरें कुमर ।
इंद्रजित जो महाजित जो महावीर । तोही सत्वर मारिला ॥ २५ ॥
कुंभकर्ण काळांतक । त्यासी मारी रघुकुळटिळक ।
शंख करी दशमुख । कांही विवेक स्फुरेना ॥ २६ ॥
समरांगणीं करितां रण । नागवेचि रघुनंदन ।
रावणें साधिलें विदान । पाठी देवोन पळाला ॥ २७ ॥
रावण् जरी न पळता । राम त्यासी जीवें मारिता ।
धर्मयुद्ध श्रीरघुनाथा । घावो पळतां न घालीच ॥ २८ ॥
शक्ति लागली लक्ष्मणा । त्यासी वांचवावया जाणा ।
करोनि हनुमंतें उड्डाणा । पर्वत् द्रोण आणिला ॥ २९ ॥
पर्वतीच्या दिव्यौषधी । घायीं पिळोनि त्रिशुद्धी ।
उठवी सुषेण सुबद्धीं । प्रखर बुद्धी वानरा ॥ १३० ॥
कांही न चलेचि मत । दाहीं मुखीं शंख करित ।
तळमळीत लंकानाथ । समाचार येथे पाठविला ॥ ३१ ॥
तुम्हीं करोनि धांवणें । रामसौमित्र मारणें ।
अन्यथा मरिजे रावणें । राक्षसीं होणें देशोधडी ॥ ३२ ॥
मागुती तुम्ही येथें स्वस्थ । वांचोनि लाहा जीवें जीत ।
न जिंकितां रघुनाथ । ऐसा आकांत मांडेल ॥ ३३ ॥
म्हणवोनि तुम्ही जाण । कुढवावा रावण ।
अन्यथा होईल कंदन । राक्षसगण निमतील ॥ ३४ ॥
वृत्त ऐकून अहिरावणाचे आवेशयुक्त आश्वासन :
ऐसें सांगतां दूतासीं । अहिरावण मानसीं ।
क्षोभला अति आवेशीं । काय दूतासी बोलत ॥ ३५ ॥
आजवरी तुम्हां काय झालें । सैन्य अवघें मारविलें ।
पुत्र प्रधान जीवें गेले । कुंभकर्णाही वधियेलें बाणधारीं ॥ ३६ ॥
सकळ कुळा शांती केली । मग बोंब येथें पाठविली ।
मूर्खपणाची शीग झाली । काय बोलीं बोलावें ॥ ३७ ॥
दोघे माणूस ते किती । सवें वानरदळसंपत्ती ।
त्यासाठीं कुंथकुंथी । वीर किती मारविले ॥ ३८ ॥
आम्हां राक्षसांचे भक्ष । देखा उघड माणूस ।
वानरें कोशिंबिरीस । राक्षसास न पुरती ॥ ३९ ॥
अवघी घालितां मुखाप्रती । हाडही न लागे दांतीं ।
तिहीं मारिल्या राक्षसपंक्ती । आश्चर्य किती सांगावें ॥ १४० ॥
सकळ सैन्या केला घात । थोर शहाणा लंकानाथ ।
चिंता न करीं होई स्वस्थ । राघवांत मी करीन ॥ ४१ ॥
ऐसें बोलोनि वहिलें । दूता लंकेसी धादिलें ।
रावणातें आश्वासिलें । अहिरावणें महिरावणें ॥ ४२ ॥
सर्वथा न करीं चिंता । सुखें असावें लंकानाथा ।
रामसौमित्रांच्या घाता । निश्चितार्था करुं आम्ही ॥ ४३ ॥
दुतांना परत पाठवून अहिरावण – महिरावण यांची अंबिकेची आराधना :
ऐसें गर्जोनि हरीखें । दूत बोळविला कौतुकें ।
स्वयें नवसिती अंबिके । माते आवश्यकें कृपा करीं ॥ ४४ ॥
रामसौमित्र हाता । लागतांचि तत्वतां ।
दोघांचिया निजघाता । करूं सर्वथा तुजपुढें ॥ ४५ ॥
षोडशोपचारीं पूजा । करोनियां अति वोजा ।
प्राप्त व्हावा रघुराजा । प्रसाद वोजा मागती ॥ ४६ ॥
प्राप्त झालिया प्रसादासी । आम्ही न भिवों कळिकाळासी ।
सर्वथा न होऊं उदासी । द्यावें प्रसादासी झडकरी ॥ ४७ ॥
बहुतांपरी विनविती । करुणा अनिवार भाकिती ।
विचित्रा स्तुती पढती । मग प्रार्थिती ते जगदंबे ॥ ४८ ॥
जगदंबा जाणे आपण । विश्वात्मा रघुनंदन ।
त्याच्या वधालागून । इहीं प्रार्थन मांडिलें ॥ ४९ ॥
कपटी दुरात्मे राक्षस । करुन राहिले पाताळवास ।
भेटी न होतां श्रीरामास । हे कोणास नागवती ॥ १५० ॥
यांचा वध न होतां जाण । धराभार नुतरे पूर्ण ।
स्वामी कष्टेल रघुनंदन । मागुतेन मारावया ॥ ५१ ॥
श्रीरामाची दासी । साह्य होईन राघवासी ।
मारवीन या दुष्टांसी । श्रीरामासीं सुखार्थ ॥ ५२ ॥
विश्वास व्हावया राक्षसांसी । मोकली वामांगमाळेसी ।
प्रसाद येतां हातासीं । अति उल्लासी राक्षस ॥ ५३ ॥
अंबिका – प्रसाद प्राप्तीसंबंधी अहिरावण – महिरावण यांच्यामध्ये मतभेद :
महिरावण संकोचला । वामप्रसाद नव्हे भला ।
अहिरावणें निर्भर्त्सिला । प्रसादकळा तुज न कळे ॥ ५४ ॥
वामसव्यभाग पाहीं । देवा संकल्पविकल्प नये कांहीं ।
मुख्यत्वें देहचि नाही । अवयव कायी कल्पिसी ॥ ५५ ॥
नाबदेचे नारळ गोमटे । सबाह्य गोडीचे सांठे ।
त्यांसीं काढूं जाता कवठें । स्वयेंचि करंटें होइजे ॥ ५६ ॥
सुवर्णाची केली मूर्ती । नख केश अवयव निगुतीं ।
सर्वांगीं पाहता निश्चितीं । सुवर्णस्फूर्ती ढळेना ॥ ५७ ॥
गोडी सबाह्य साखरेसीं । कां घृत जेंवी घटासीं ।
थिजतां विघरतां तुपासीं । पालटीसीं अभावो ॥ ५८ ॥
तेंवी देवाची मूर्ति पाहीं । सगुण निर्गुण भेद नाहीं ।
अवयव कल्पूं नये कांही । वाम सव्य न पाहीं विभाग ॥ ५९ ॥
प्रसाद तैसाचि देख । जो आला तो आवश्यक ।
फळ देईल गा अचूक । जाण निष्टंक महीपति ॥ १६० ॥
प्रबोधोनि महिरावण । करिता जाला विवंचन ।
युक्ति सांगे महिरावण । रघुनंदन साधाव्या ॥ ६१ ॥
एका जनार्दना शरण । मात ऐकोनि अहिरावण् ।
विचार करिता झाला पूर्ण । श्रोतीं अवधान मज द्यावें ॥ १६२ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे युद्धकांडे एकाकारटीकायां
अहिरावणमहिरावणसंवादो नाम एकपंचाशत्तमोऽध्यायः ॥ ५१ ॥
ओंव्या ॥ १६२ ॥ श्लोक ॥ १ ॥ एवं १६३ ॥
