યુવાનીની ભૂલ
''હો…માય ગોડ, શું થઇ ગયું મારી દીકરીને. સાંભળો છો, જલ્દી અહીંયા આવો.”
બહુ જ ગભરાઇ ગયેલ અનુ જોરથી બૂમ પાડી રહી હતી. તેની બૂમો સાંભળી રૂમમાં પલંગમાં આડો પડેલો પરાગ પણ ગભરાતો ગભરાતો જેની દીકરીના રૂમની બાજુમાં ભાગ્યો જ્યાંથી અનુનો અવાજ આવી રહ્યો હતો.
રૂમનુ દ્રશ્ય જોઈ જેના હોંશકોશ ઉડી ગયા. કાવ્યા રૂમની લાદી પર બેહોશીની હાલતમાં પડી હતી અને અનુ તેની આઘીપાછી કરી હલાવી હોંશમાં લાવવાનો પ્રયત્ન કરી રહી હતી.
‘‘શું થયું, કાવ્યા આમ અચાનક મુછીઁત કેવી રીતે થઇ ગઈ ?”
‘‘ખબર નહીં, સવારે મેં કેટલીય વાર બૂમ પાડી પરંતુ તે બહાર ન આવતાં એટલે મેં અહીંયા આવી જોયું તો તેણી આ રીતે નીચે લાદી પર પડી હતી. મને તો કાંઇ ખબર પડી નથી રહી. મેં આવી તેના મોંઢા પર પાણીનો પણ કર્યો તેમ છતાં તેને હોશ નથી આવી રહ્યો.”
‘‘તું ગભરાઇશ નહીં, હું કાર કાઢું છું. આપણે તેને જલ્દીથી ફટાફટ ડોક્ટર પાસે લઈ જઇએ.”
‘‘પરાગ અને અનુ ભેગા મળીને કાવ્યાને કારની પાછળની સીટ પર સુવડાવીને હોસ્પિટલમાં લઈ ગયા. હોસ્પિટલના ડો. મહેતા, પરાગના પરિચિત હતાં એટલે તાત્કાલીક વિના વિલંબે કાવ્યાની જરુરી તપાસ કરવાનું ચાલુ કર્યું. કાવ્યા ને અંદર લઇ ગયા બાદ ત્રીસેક મિનિટ સુધી કોઇ બહાર ન આવતાં અનુ ચિંતામાં ડુબતી જતી હતી. તેણી પરાગને અંદર જઇને તપાસ કરવા જણાવી રહી હતી, ત્યાંજ ડો. મહેતા બહાર આવ્યા અને તેમણે બંનેને તેમની ચેમ્બરમાં આવવા ઇશારો કરી જણાવ્યું.
‘‘શું થયું, મહેતા સાહેબ ? કાવ્યા હોશમાં આવી કે નહીં ? શું થયું છે તેને ?” ડો. ની ચેમ્બરમાં પગ મૂકતાં પાંચ અનુએ એકસાથે શ્વાસ રોક્યા વગર અનેક સવાલો કર્યા.
‘‘બેન, તમે બંને અહીંયા શાંતચિત્તે બેસો. મારે તમારી સાથે જરુરી વાત કરવી છે.” પરાગ-અનુ કે જાણે વધુ ગભરાઇ ગયા હતાં. જરુર કાંઇક ચિંતાજનક લાગે છે.
‘‘જલ્દી કહો ડોક્ટર સાહેબ, ખરેખર છે શું ?”
ડોક્ટર પોતાની ખુરશી પર બેઠા બેઠા થોડો સમય તો બંન્ને ને એકીટસે જોતાં રહ્યાં. પછી ધીમે રહી દબાયેલા અવાજે બોલ્યા,‘‘મારી વાત સાંભળી ને તમને ચોક્કસ તકલીફ થશે પરંતુ તેને માટે રોવાથી કે બુમાબુમ કરવાથી કાંઇ ચાલવાનું નથી. કોઇપણ પગલું ભરતાં પહેલાં ચાર વખત વિચાર જરુર કરજો. કાવ્યાએ આત્મહત્યા કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.”
‘‘શું… શું…?” પરાગ અને અનુ એકસાથે ખુરશીમાંથી ઉભા થઇ ગયા જાણે તેમને ઇલેક્ટ્રિક કરંટ લાગ્યો હોય.
‘‘શું કહી રહ્યા છો સાહેબ, આમ કેવી રીતે બની શકે. આત્મહત્યા તો એ લોકો ઘરે જેમને બહુ દુ:ખ હોય કે અનેક પ્રકારની મુશ્કેલીઓ હોય. તમને તો ખબર છે ને, કાવ્યા અમારી એકની એક દીકરી છે, તેને અમે કેટલા લાડકોડથી ઉછરેલ છે, જેની કોઇપણ જરૂરિયાત અમને કહે એટલે તુરત પુરી કરીએ છીએ, તેણી કાયમ હસમુખી અને રમતીયાળ છે, ભણવામાં પણ તે અગ્રેસર,તેની કેટલીય કે બ્હેનપણીઓ છે, આવી છોકરી વળી આત્મહત્યા કરવાનો પ્રયાસ કરે.”
પરાગના ચહેરા પર અનેક પ્રકારના વિચારો દેખાઇ આવતાં હતાં. અનુ તો ખુરશી ટેકો પકડી વિચારમાં ગમગીન થઈ ડોક્ટરની સામે જોઇ રહેલ હતી. પણ એકદમ તે હોશમાં આવી, ‘‘પરંતુ ડોક્ટર સાહેબ હવે તેણી કેમ છે ?” તેણે આત્મહત્યા કરવાની કોશીશ કઇ રીતે કરી ? તેના શરીર પર વાગ્યાનું કે કોઇ નિશાન નહોતા…”
‘‘તેણે ઉંઘની ગોળીઓ ખાધેલ હતી. બેનને, પાંચ-સાત ગોળી એકસાથે ખાઇ હશે, તેથી જ અમે તેનો જીવ બચાવી શક્યા છીએ. હવે તેને કોઇપણ પ્રકારની બીક જેવું નથી પરંતુ હાલના સમયે જેની શારીરિક અને માનસિક હાલત છે, તેમાંથી તેને પુરેપુરી રીતે સંભાળવા માટે તમારે બંનેએ બહું ધીરજ અને સમજદારી પૂર્વક વર્તવાનું છે. હા જયાં સુધી સુવિધાઓનો પ્રશ્ન છે પરાગ, તો એકવાત યાદ રાખવી પણ જરુરી છે ધન દોલત અને ઐયાશી નથી. જેની ઉપરકોઇપણ પ્રકારની મુશ્કેલી કે કોઇ દબાણ ચોક્કસ હશે જેને પરિણામે તેણે આ પગલું ભરેલ છે.
‘‘યુવક કે યુવતી માટે ૧૫-૧૬ વર્ષની ઉંમરનો સમયગાળો બહું નાજુક તબકકાનો હોય છે. બાળપણ પુરુ કરી યુવાનીમાં પ્રવેશવાના સમયે યુવાન યુવક-યુવતીઓના શરીરમાં અનેક પ્રકારના બદલાવ આવે છે અને આવા સમયે અનેક મુશ્કેલીઓનો સામનો કરી રહેલ હોય છે. યુવાનીમાં કદમ પડ્યાં અગાઉ બાળકો બધી બાબતો માતા-પિતા સાથે ચર્ચા કરતાં હોય છે પણ ત્યારબાદ તેમનાથી ખાનગી રાખવાનું પણ શીખતા હોય છે. તેને કારણે જ માતા-પિતાને ખ્યાલ નથી આવ્યો કે બાળકોના મગજમાં શું ચાલી રહ્યું છે. ‘‘કાવ્યાની બાબતમાં પણ કાંઇ આમ જ બનેલ છે, તેણી કોઇપણ કારણોસર મુશ્કેલી તણાવ અનુભવી રહેલ હશે તેના મગજે તેને આ રસ્તે જવા માટે મજબૂર કરેલ હશે. હવે તમારે બંનેએ ખૂબ ધીરજ અને સંયમ રાખીને તેના તણાવ અને મુશ્કેલી બાબતે તપાસ કરવી પડશે, અને સાથોસાથ તેનો ઉકેલ શોધવાની જવાબદારી પણ તમારી છે. મેં મારા સ્ટાફને ખાસ જણાવી દીધેલ છે કે આ વાત હોસ્પિટલની ચાર દીવાલોમાં રહેવી જોઈએ, નહીં તો ના કામના પોલીસના ચક્કરમાં ગુંચાવાનો વારો આવશે અને અસર કાવ્યાના દીલને વધુ અસર કરશે. તમે પણ આ વાતની કાળજી રાખશો જો કાંઇ બહાર ખબર પડી તો પોલીસના લફરામાં કાવ્યાન. જીવનને કાળીમા લાગશે.
‘‘તમે બીલકુલ સાચું કહી રહ્યા છો. અમે આપના જણાવ્યા અનુસાર કરશું,” પરાગ ડોક્ટર ની વાત સાંભળી થોડો સ્વસ્થ થયો હતો. ‘‘અને હા,” ડોક્ટરે પરાગને કહ્યું, ‘‘આમ કે તમે બંને પતિ-પત્ની બહુજ સમજદાર અને ઠરેલ છો, કે પણ આપને જણાવી દઉં કે હમણાં દસેક મિનિટમાં કાવ્યા ભાનમાં આવશે અને જ્યારે તેને ખ્યાલ આવશે કે કે જીવીત છે, કે સમયે તેને જોરદાર આંચકો આવશે અને તેણી કાબુ બહાર જવાના ચાન્સીસ હોઇ શકે. કે સમયે તમારે તમારા મનમાં કોઇપણ પ્રકારનો ગભરાટ કે ઉચાટ રાખ્યા વગર તેને ધીરે ધીરે પુછવાનું છે અને સાથે સાંત્વના પણ આપતા રહેવાનું. ધીરેધીરે તેની દીમાગી હાલત સ્થિર થવા માંડે પછી તેને પ્રેમથી વિશ્વાસમાં લઇને તપાસ કરશો આ પ્રકારનું પગલું લેવાની જરૂર કેમ પડી તેને.”
‘‘હા, ચોક્કસ સાહેબ, અમે બધું સમજી ગયા છે. શું હમણાં અમે તેની પાસે જઇ શશીએ ?”
‘‘ચાલો કેમ નહીં,” અને ત્રણે જણા સાથે કાવ્યાને દાખલ કરેલ રૂમમાં ગયા.
જેવું ડોક્ટર સાહેબે કહેલ તેમ જ થયું. જેવી કાવ્યા ભાનમાં આવી કે સાથે જ બહુ ખરાબ રીતે હાથ-પગ પછાડવા લાગી અને કાંઇને કાંઇ બબડવા લાગી, કાવ્યાને માથે પ્રેમથી હાથ મુકી અનુએ એક મા તરીકેની જવાબદારી અદા કરવાનું શરૂ કરેલ. અનુને તેના મનમાં એકબાજુ વિચાર કોળી ખાતો હતો કે, લાડકી કાવ્યા તેની સાથે ચોવીસ કલાક વિતાવતી હતી આમ છતાં તેને શું તકલીફ છે તે હું જાણી કેમ ન શકી. આટલી નાની ઉંમરમાં તેની ઉપર એવું તે શું દુ:ખ આવી ગયું હશે કે તેણી આવું આ પ્રકારનું અંતિમ પગલું લેવાનું વિચાર્યું હશે. ડોક્ટરે રજા આપ્યા બાદ કાવ્યાને ઘરે લઈ ગયા. આઠ-દસ દિવસ વિતી ગયા હતાં પરંતુ કાવ્યાએ કેમ અંતિમ પગલું આટલું ખરાબ લેવાનું વિચાર્યું તેનું કારણ બંનેમાંથી કોઇ જાણી શકેલ ન હતું. ડોકટરના જણાવ્યા અનુસાર કાવ્યાને આ અંગેના સ્પેશિયલ સલાહકાર પાસે લઈ જવામાં આવી ચાર-પાંચ બેઠકો કરવામાં આવી પરંતુ ધાર્યા મુજબ કોઇ પરિણામ મળેલ ન હતું. સ્પેશિયલ સલાહકાર દ્વારા જે જણાવવામાં આવ્યું કે જાણી બંનેના પગ નીચેની જમીન જાણે ખસી ગઈ હતી.
સ્પેશિયલ સલાહકારના જણાવ્યા અનુસાર, ‘‘એક-દોઢ માસ અગાઉ કરાવ્યાની એક છોકરા સાથે ફેસબુક મિડીયા મારફતે દોસ્તી થયેલ હતી. બંનેના ચેટીંગ દરમિયાન દોસ્તી ધીમેધીમે વધતાં પ્રેમમાં બદલેલ હતી. આ વચ્ચે બંનેને એકબીજાને ફોન આપેલ અને હવે તો ફેસબુક ની સાથે સાથે વોટ્સએપ પર પણ ચેટીંગ ચાલું કરેલ. પ્રેમનું ભૂત જે સવાર થયેલ હતું જેમાં એકબીજાએ ફોટોગ્રાફસ પણ મોકલવાનું શરૂ કર્યું. શરૂઆતમાં તો એકબીજા સાધારણ ફોટોગ્રાફ મોકલતાં પરંતુ જેમ જેમ વાત આગળ વધતી ચાલી ત્યાં પ્રેમના સંમોહમાં કાવ્યાએ તેના પ્રેમીનીફરમાઇશ મુજબ ન મોકલવાના ફોટોગ્રાફ પણ મોકલ્યાં. આને કારણે તેના પ્રેમીની નવી ફરમાઇશ આવી કે હવે તેણી તેને મળવા હોટેલમાં આવે. કાવ્યા તેને ત્યાં જઈને હોટેલમાં પણ મળી. કાવ્યાએ નહોતું વિચાર્યું એમ બનેલ. હોટેલ ઉપર છોકરાએ તેના ફોટા શોશ્યલ મીડીયા પર અપલોડ કરવાની ધમકી આપી તેની સાથે સહશયન કરવા મજબૂર કરી.
કાવ્યા તેની સામે બે હાથ જોડીને રડીને ઘણી વિનવણી કરી આમ ન કરવા તેણે સમજાવ્યું પરંતુ તે જો તેના ખોટા કામમાં વિપરીત થવા હટ્યો ન હતો. તે ફરી ફરીને કાવ્યાને એક જ વાત જણાવતો હતો કે જો તે તેના કહ્યા મુજબ નહીં કરે તો તેના મોકલેલ બધા ફોટો મિડીયા પર અપલોડ કરી તેને બદનામ કરશે. તે છોકરાએ તેને એક અઠવાડિયા નો સમય આપ્યો હતો કે જો પ્રેમથી તે જેના કહ્યા અનુસાર નહીં કરે તો નાછુટકે તેને અંતિમ પગલું તરીકે ફોટોગ્રાફ અપલોડ કરશે. આ મર્યાદાને એક દિવસ બાકી હતો તે દિવસે રાત્રે તેને છેલ્લો મેસેજ કરી આત્મહત્યાનું અંતિમ પગલું તેણે ભરેલ હતું. ‘‘પરાગ-અનુ આ બધું સાંભળી હચમચી ગયા હતાં,” હું નાલાયક બેશરમને કોઇકાળે છોડીશ નહીં, હું હમણાં પોલીસને ફોન કરી તેને એરેસ્ટ કરાવું છું.” ‘‘મહેરબાની કરો પરાગ, આ રીતે ગભરાઇ ને પગલું ભરવાથી કાંઇ નહીં થાય. મારી વાત..”
‘‘આટલું બધું થયા પછી આપ મને શાંત રહેવાનું કહો છો સાહેબ ?” સલાહકાર ડોક્ટર સાહેબની વાત વચ્ચે જ પરાગ બરાડ્યો.
‘‘સારું જાઓ, જાઓ,” કે શાંતચિત્તે હસતાં હસતાં બોલ્યા, ‘‘આપ ક્યાં જશો ? કોને એરેસ્ટ કરાવશો ? કે છોકરીનું નામ સરનામું છે તમારી પાસે ? તમને શું લાગે છે, આવા છોકરાઓ શું પોતાની સાચી હકીકત આપતા હોય છે તેમના એકાઉન્ટમાં ? ક્યારે પણ નહીં. નામ,ઉંમર,ફોટો બધું ખોટું હોય છે. તો તમે તેને શોધશો કેવી રીતે ?”
‘‘અરે હા મેં એ તો વિચાર્યું જ હતું,” પરાગ જેણે હારેલો જુગારી હોય કે રીતે ખુરશીમાં ફસકાઇ બેસી પડ્યો.
કે સમયે અનુને યાદ આવ્યું,‘‘ફોન નંબર તો છે ને, કાવ્યા પાસે તેનો.”
‘‘તેનાથી પણ કાંઇ નહીં થાય. આવા છોકરાઓ સીમ કાર્ડ પણ ખોટા નામ સરનામાંવાળું વાપરતા હોય છે, અને તેમાં પણ કાવ્યાનો આત્મહત્યાનો કરેલ મેસેજ પછી જો સીમ કાર્ડ કાઢી ફેંકી દીધું હશે અને નંબર પણ બદલાઈ ગયો હશે.”
“સાચું, જો પછી હવે અમે શું કરીએ ? કાવ્યાનો નંબર કે તેની પાસે છે, જેવી તેને ખબર પડશે કે તે બચી ગઇ છે, કે ફરીથી તેને બ્લેકમેઇલ કરવાનું ચાલું કરશે. આ છોકરો ન જાણે કેટ કેટલીય છોકરીઓને આ રીતે તેની હવસનો શિકાર બનાવી ચૂક્યો હશે. શું આ સમસ્યાનું ખોઇ નિરાકરણ નથી ?”
‘‘તમે બીલકુલ ચિંતા ના કરો. આ કામ મુશ્કેલી વાળું જરુર છે પણ અસંભવતો નથી. હું એક સાયબર સિક્યુરિટી એક્સપર્ટનો નંબર આપું છું. જેઓ આપને આ બાબતમાં જરુર મદદ કરશે.”
‘‘સાયબર સિક્યુરિટી એક્સપર્ટ..એટલે તેને આને શું લાગે વળગે ?”
‘‘એટલે, જેમ વિશ્વમાં નાના મોટા ગુનેગારોને પકડવા માટે પોલીસ હોય છે, તે જ રીતે ઇન્ટરનેટના જગ્યામાં સાયબરને કારણે જુદી જુદી ગુનેગારી થાય છે, આનો ઉકેલ લાવવા માટે કોમ્પ્યુટરના નિષ્ણાત તજજ્ઞોની ટીમ આ કામ કરતી હોય છે. જેને કારણે આવા પોતાની જાતને બહું સ્માર્ટ અને હોશિયાર સમજનારા ને આ ટીમ દ્વારા જબ્બે કરવાની કવાયત હાથ ધરવામાં આવે છે. તમે આજે મિ. સિંહા તેમને મળી આવો.” પરાગ, અંધારામાં ઝળહળતા પ્રકાશમાં અનુનો હાથ પકડીને પેલા નિષ્ણાત સિંહાની ઓફિસે પહોંચ્યા. તેમને કાવ્યાની પુરી વાત કહી દીધી અને તે છોકરો પકડાઈ જવાની આશાએ તેનામાં પણ હિંમત આવી હતી. તેણી પણ તેમની સાથે હતી. એ બધાની આખી વાત સાંભળીને મિ. સિંહાખૂબ જ ગંભીર થઈ ગયા. "નાના બાળકો ભણવાની ઉંમરમાં આવા ગુનાઓ આચરે છે એ જોઈને ખૂબ જ દુઃખ થાય છે. સારું, અમારી ટીમ તમારી સમસ્યાને ચપટીમાં હલ કરશે. અમારે ફક્ત આ વ્યક્તિનું એકાઉન્ટ હેક કરવાનું છે અને અમને બધી માહિતી મળી જશે. પછી ચેટિંગના તમામ રેકોર્ડના આધારે તમે તેને જેલમાં મોકલી શકો છો.
‘‘શું સાચે જ આ સંભવ છે ?”
“હા, અમારી પાસે સાયબર નિષ્ણાતોની સંપૂર્ણ ટીમ છે, જેમના માટે આ બધું ખૂબ જ સરળ છે. અમે રોજિંદા અનેક આવા અને ઘણાં વિવિધ પ્રકારના કેસ સંભાળીએ છીએ. કેટલાક કેસ એક જ પ્રયાસમાં ઉકેલાઈ જાય છે, પરંતુ કેટલાક કેસમાં જ્યાં ગુનેગારો શિક્ષિત અને કોમ્પ્યુટરના જાણકાર હોય ત્યાં વધુ સમય અને મહેનત લાગે છે.
‘‘ચોક્કસ," માં.સિંહાએ જવાબ આપ્યો, "તે એક વર્ચ્યુઅલ વિશ્વ છે. તમે અહીં જે જુઓ છો તે ઘણીવાર સાચું હોતું નથી. અહીં તમે એક જ સમયે સેંકડો ફોર્મ બનાવીને હજારો લોકોને છેતરી શકો છો. ફેસબુક પર છોકરીઓના નામે ખોટી પ્રોફાઈલ બનાવીને તેઓ અન્ય યુવતીઓ સાથે મિત્રતા કરે છે અથવા તેમને અશ્લીલ મેસેજ મોકલે છે. લગ્નની સાઇટ્સ પર, અમીર છોકરા-છોકરીઓને નકલી પ્રોફાઇલ દ્વારા લગ્ન કરવાનો ડોળ કરીને ફસાવવામાં આવે છે. લોકો અવારનવાર તેમની વિદેશ યાત્રાઓ, મોંઘા વાહનો વગેરે જેવી વસ્તુઓના ફોટોગ્રાફ સોશિયલ સાઇટ્સ પર મૂકતા રહે છે. તેમને ખબર નથી કે કેટલાક ગુનાહિત તત્વો તેમના ખાતાની આ તમામ ગતિવિધિઓ પર નજર રાખી રહ્યા છે. જ્યારે પણ તક મળે છે ત્યારે ચોરીઓ કરવામાં આવે છે. ઓનલાઈન બેંકિંગ ખૂબ જ અનુકૂળ છે, પરંતુ જો કોઈ હેકર તમારું એકાઉન્ટ હેક કરે છે, તો તમારું તમામ બેંક બેલેન્સ જતું રહે છે.
"જો આ બધું એટલું અસુરક્ષિત છે તો શું આ બધું છોડી દેવુ જોઈએ?"અનીતાએ પૂછ્યું.
"ના, કયાંય જવાની જરૂર નથી. તમારે માત્ર થોડી સાવધાની રાખવાની જરૂર છે, હકીકતમાં આપણે અહીં જાગૃતિનો અભાવ છે. આપણે નાના બાળકોના હાથમાં સ્માર્ટફોન અને લેપટોપ આપી દઇએ રા છીએ પરંતુ તેમને તેના જોખમોથી વાકેફ નથી કરતા. તેઓ તેમને દર મહિને રિચાર્જ કરાવે છે પરંતુ બાળકે શું ડાઉનલોડ કર્યું છે કે જોયું છે તે જાણવાનો પ્રયાસ કરતા નથી. ઉંમરની દ્રષ્ટિએ વાસ્તવિક દુનિયામાં જે વસ્તુઓ તેમના માટે પ્રતિબંધિત છે તે આ વર્ચ્યુઅલ દુનિયામાં માત્ર એક ક્લિકથી ઉપલબ્ધ છે.
‘‘આ વસ્તુઓની કાચી ઉંમર અને અપરિપક્વ મન પર વધુ અસર પડી છે. તેથી, તેઓ તમામ પ્રકારની ખોટી આદતોમાં ગુનાહિત વૃત્તિનો શિકાર બને છે. આ બધું ન થાય તે માટે આપણે કેટલીક બાબતો ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ. તમારા અંગત ગેજેટ્સ ખૂબ નાના બાળકોને ન આપો. જ્યારે તેઓ પીસી અથવા લેપટોપ પર કામ કરે છે ત્યારે તેમની આસપાસ રહીને તેમના પર નજર રાખો જેથી તેઓ કોઈ ખોટી સાઈટ પર ન જાય. ચાઇલ્ડ લોક સોફ્ટવેરનો પણ ઉપયોગ કરી શકાય છે. ફેસબુક અથવા વ્હોટ્સએપનો ઉપયોગ કરતા બાળકો અને પુખ્ત વયના લોકોએ એ પણ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે તેઓ કોઈને ઉશ્કેરતા હોય તો પણ તેઓ કોઈપણ ખોટી સામગ્રી અથવા ચિત્રો શેર ન કરે. તમારી સુરક્ષા અને ગોપનીયતા સેટિંગ્સને 'ફક્ત મિત્રો‘ પુરતી મર્યાદિત રાખો જેથી કરીને કોઈ ખોટો વ્યક્તિ તેમાં ઘૂસણખોરી ન કરી શકે. અજાણ્યા લોકો સાથે મિત્રતા કે ચેટ ન કરો. જો કોઈ તમને ખોટી રીતે કન્ટેન્ટ મોકલે તો તેને તરત જ બ્લોક કરી દો અને Facebook પર તેની જાણ કરો. ફેસબુક આવી ફરિયાદો પર તાત્કાલિક પગલાં લે છે.
‘‘પોતાના ઈમેલ, ફેસબુક, ટ્વિટર અથવા બેંક એકાઉન્ટ માટે અલગ પાસવર્ડ રાખો અને સમયાંતરે બદલતા રહો. જો તમે ક્યારેય કોઈ બીજાના ફોન અથવા કોમ્પ્યુટરથી તમારું કોઈ એકાઉન્ટ ખોલો છો, તો લોગઆઉટ કરો અને તેને બંધ કરો. જો આ નાની નાની બાબતો પર ધ્યાન આપવામાં આવે તો આપણે આપણી જાતને સાયબર ક્રાઈમથી ઘણી હદ સુધી બચાવી શકીશું,” આટલું કહીને અજિત ચૂપ થઈ ગયો. પલાશ, અનિતા અને ઈશા જાણે જાગી ગયા, “આ બધી બાબતો વિશે અમે ક્યારેય વિચાર્યું જ નથી. પણ તે મોડો આવ્યો. હવે આપણે પોતે પણ આ બધું સંભાળીશું અને બીજા લોકોને પણ આ વિશે જાગૃત કરીશું,” પલાશે મક્કમતાથી કહ્યું.
પછીના બે-ચાર દિવસો ભારે ભીડમાં અસમંજસમાં પસાર થયા. મિ. સિંહા અને તેમની ટીમને તે છોકરા નીતિનની સંપૂર્ણ કુંડળી શોધવામાં માત્ર પાંચ કલાકનો સમય લાગ્યો. તેની ધરપકડ કરીને જેલમાં મોકલ્યા બાદ પોલીસ ટીમ સાથે તેના ઘરેથી પરત ફરતી વખતે ત્રણેય ખૂબ જ ખુશ હતા.
‘‘મંમી-પપ્પા, મને માફ કરો. તને મારા કારણે ઘણું સહન કરવું પડ્યું," કાવ્યાએ અચાનક કહ્યું.
‘‘કાવ્યા, જો તને કંઈ થયું હોત તો હું અને તારા પપ્પા જીવતા મરી ગયા હોત,"અનુ જો એક મા નું હ્રદય હતું ને રીતસર મોકળા મને રડી પડી, "સોગંદ, તું ફરી ક્યારેય આવું કરવાનું વિચારીશ નહિ." "ના.", ક્યારેય નહીં. હવે હું ફક્ત મારા અભ્યાસ અને ભવિષ્ય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીશ અને ફરી ક્યારેય આવી ભૂલ નહીં કરું,” કાવ્યાએ કહ્યું, તેની આંખોમાં જીવનની ચમક હતી.
