कथा... ग…गणवेशाचा.
शहराच्या थोड्या बाहेरच्या अंगाला ठिगळ लावल्यासारखी वसलेली ती झोपडपट्टी. अस्वच्छता आहेच त्याचबरोबर या झोपडपट्टीला मिळणारं पाणी सुद्धा तसंच अस्वच्छ आहे. तरीही ही झोपडपट्टी त्या घाणेरड्या पाण्यावर पोसुन टणकपणे ताठ उभी आहे. शहरातील इमारतींसारखी ती नाजूक नाही. आजार तर तिच्या पाचवीला पुजलेले होते. औषधं तिनं कधी बघीतली का?अशी शंका येण्याइतपत या झोपडपट्टीची प्रकृती दिसायची.
खायला कधी मिळेल कधी नाही. खायला मिळालं तर तेही शिळपाकं असायचं ज्यात जीवनसत्व नावाची गोष्टं नसायची तरीही ती झोपडपट्टी ताठ उभी आहे. अरूंद खोलीत अनेक जण राहतात ऑक्सीजन मिळतो तोही बेताचाच तरीही ती झोपडपट्टी ताठ उभी आहे कारण जगण्याची दुर्दम्य इच्छाशक्ती त्यांना जगवते.
शिक्षण म्हणजे काय त्यांना माहित नाही. पाटी पेन्सील त्यांना माहित नाही पण अनुभवांनी त्यांना शिक्षण मिळतं. त्यांच्या आयुष्यात हे महत्वाचं वाटतं म्हणून ते पाटी पेन्सीलचा विचार करत नाहीत.
याच चाळीत आपल्या कथेतीली पात्रं राहतात. घरचा कर्ता लख्या तोही अशिक्षीत आहे.त्यामुळे चार पैसे मिळवण्यासाठी तो मिळेल ते काम करतो. थोडे पैसे मिळतात त्यातच मोठं कुटुंब पोसतो पैसे उरले की ते बचत करायचे हे त्याला कळत नाही. तो ते उरलेले पैसे दारुत ऊडवतो. त्याची बायको रखमा ती दहा घरची कामं करते.मोठी मुलगी दहा वर्षांचीच आहे.नाव तिचं मुन्नी. तिच्याहुन लहान भावंडांना मुन्नीवर सोपवून तिची आई रखमा कामाला जाते.त्यामुळे दोनवेळचं जेवण तरी मिळतं. मुन्नी या वयातच तीन मुलांची आई झाली.
मुन्नी आईच्या प्रेमाने आपल्या भावंडांना सांभाळते. या परीस्थीतीत ती शिक्षण कसं घेणार? मुलांचे आजोबा सत्तर वर्षाचं जून खोड आहे पण टिकून आहे. त्यानेही तरूण वयात असेच कष्ट केले होते. त्यालाही चार-पाच मुलं होती. शिक्षणाचा त्यालाही गंध नव्हता. नातवंडांना शिक्षण मिळावं असं त्याला वाटणार तरी कसं?
लख्याच्या घरातील लोक जमेल त्यादिवशी आंघोळ करायची. केसांना तेलाचा स्पर्श कधी झालाच नाही. त्यामुळे सगळ्यांचे केस भिस्स आणि राठ झाले होते. त्याची कोणाला पर्वा नव्हती. तेल पावडर या चैनी त्यांना परवडणा-या नव्हत्या. तेल पावडर ही चैन फक्त नाजूक साजूक इमारतींसाठी असते हे या झोपडपट्टीने ओळखले आहे.
मुन्नी दहा वर्षांची असली तरी आईच्या मायेनं आपल्या भावंडांना आपली मुलं म्हणून सांभाळते. आजही ती आपल्या लहान भावंडांना वरण भात भरवत होती. तेवढ्यात खूप जोरात बडबडण्याचा, हसण्याचा आणि पळण्याचा आवाज आला तशी मुन्नी कुतुहलानी झोपडी बाहेर आली.
तिला दिसलं आठ दहा मुलं मुली शाळेचा गणवेश घालून दप्तर खांद्याला अडकवून पाण्याची बाटली हाताने हलवत हलवत हसत नाचत चालली आहे. त्यांच्या दप्तराचे,पाण्याच्या बाटलीचे रंग आकार सगळंच मुन्नीला आवडलं. तिच्या डोळ्यात एक वेगळीच चमक आली.सगळी मुलं मुली बहुतेक तिच्याच वयाची होती.
मुन्नीच्या मनात आलं ही सगळी मुलं किती आनंदात जातात आहे. आपल्यासारखं या मुलांना पण आपल्या पाठच्या भावंडांना सांभाळावं लागत असेल का?ती मुलं निघून गेली तरी मुन्नी त्यांच्यातच अडकून पडली होती. तिच्या सगळ्यात लहान बहिणीने तिच्या हाताला झटका दिला म्हणून ती भानावर आली.
****
आता रोजच त्या मुलांच्या येण्याची मुन्नी वाट बघत असे. ही मुलं पुर्वी या रस्त्यांनी जात नव्हती. पलीकडचा रस्ता खोदल्या मुळे इकडंन जाऊ लागली. मुलं नाचत बागडत तिच्या घरासमोरून जात तेव्हा त्यांचं उड्या मारणं, उड्या मारल्यामुळे हिंदकळणारी त्यांची पाण्याची बाटली, मध्येच कुणाचं तरी दप्तर खाली पडायचं त्यावरही विनोद व्हायचा आणि सगळे हसायचे. हे सगळं तिचे डोळे अधाशीपणे टिपून घ्यायचे.
मुन्नीच्या डोळ्यांना हे दृश्य नवीन होतं. तिच्या डोळ्यांना त्या दृश्याने एक वेगळीच चमक आणली.
त्या मुलांचं आजूबाजूला कोणाकडेही लक्ष नसायचं.ते आपल्याच धुंदीत चालायचे.ते काय बोलतात यातलं काहीही मुन्नीला ऐकू येत नसे.पण त्यांचं हसणं,नाचणं तिच्या मनात रूतून बसलं होतं. तिचा चेहरा त्या मुलांना बघतांना आश्चर्यानी भारलेला असायचा. हळुहळू ती स्वप्नं बघू लागली.जागेपणी स्वप्नात ती तिला त्या मुलांबरोबर नाचतांना दिसू लागली.
_____________________________________________
क्रमशः ग.. गणवेशाचा
##मीनाक्षी वैद्य
