જૂની રસીદ
માનવી કોઇપણ ધંધો કરે તેણે ઈમાનદારી-પ્રામાણિકતાને હંમેશા કેન્દ્રમાં રાખીને ધંધો કરવો જોઇએ. મોટાભાગે ધંધો કરનાર દરેક વ્યક્તિની એવી ઇચ્છા રહેતી હોય છે કે તેના ધંધાનું સુકાન તેના પછી તેનો દીકરો સારી રીતે સંભાળે. ઈંટોના ભઠ્ઠાનો વ્યાપાર કરતાં કામમાં અતિ વ્યસ્ત હોવાને કારણે નરોત્તમ શેઠે પણ તેમના પુત્રને ફરીથી ઈંટના ભઠ્ઠામાં મોકલી દીધો હતો. અને ધંધાની કામગીરી પુરી ધગશ-ઇમાનદારી પૂર્વક કરવા માટે કાયમ શીખ પણ આપતાં હતા.
પુત્ર ક્યારેય ભઠ્ઠા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતો ન હતો, જેના કારણે તે ઘણીવાર ગ્રાહકો સાથે ફસાઈ જતો હતો, જ્યારે નરોત્તમ શેઠ ઇચ્છતા હતા કે તે ભઠ્ઠામાં વધુને વધુ સમય ફાળવે જેથી તે તેના અંગત વ્યવસાયમાં કાર્યક્ષમ બની શકે.
હમણાં જ તેમનો દીકરો તેમની કેબિનમાં બેઠો હતો ત્યારે મુનીમ આવ્યો - "ભાઈ જી એક વૃદ્ધ માણસને લાવ્યો છે, જે બહુજ ઉંમરલાયક વૃદ્ધ છે. છે અને તે દસ હજાર ઈંટો માંગે છે."
"તમે શું કહેવા માગો છો..!" દીકરાએ પૂછ્યું.
"એ કહે છે કે વર્ષ ઓગણીસસો અઠ્ઠાવટમાં, પંદર હજાર રૂપિયાના દરે, તેણે એકસો પચાસ રૂપિયાની દસ હજાર ઇંટો જમા કરાવી હતી, જે તે આજે પરત મેળવવા આવ્યો છે."
"તેનું મન ખરાબ છે. આજે દસ હજાર ઇંટોની કિંમત એંસી હજાર છે, તમે તેને એકસો પચાસ રૂપિયા કેવી રીતે આપશો, તેને અહીંથી ભગાડો….."
"પણ તેની પાસે મોટા શેઠના હાથની સહી કરેલી રસીદ છે."
"તો શું થયું...? ત્યારે તમે કેમ ન લીધા. હવે જ્યારે ઈંટની કિંમત આઠ હજાર રૂપિયા પ્રતિ હજાર છે, ત્યારે તેઓ પંદર રૂપિયાના ભાવે લેશે!"
શેઠનો છોકરો હજી લેખક અને વૃદ્ધને ઠપકો આપી રહ્યો હતો કે નરોત્તમ શેઠ પોતે આવ્યા. જુઓ, દીકરો આજે ફરી કોઈની સાથે મૂંઝવણમાં છે. કારણ પૂછતાં દીકરાએ આવેલ વૃદ્વ બાબતે વાત કહી અને કાપલી મોટા શેઠને આપી.
કાપલી જોઈને શેઠ ચોંકી ગયા. હવે તેણે વૃદ્ધ માણસ તરફ ધ્યાનથી જોયું અને તેને ઓળખતા જ સ્મિત કર્યું. "ધનીરામ, ભાઈ, પૈસા જમા કર્યા પછી ક્યાં ગાયબ થઈ ગયો.. ત્યારે મેં તમારી કેટલી રાહ જોઈ? સારું, હવે તમે લઈ જાઓ, મારી પાસે તમારી દસ હજાર ઈંટો છે."
"પણ પિતાજી, એકસો પચાસ રૂપિયામાં એંસી હજારની ઈંટ કેવી રીતે શક્ય છે?" પુત્રે કહ્યું.
"દીકરા, જ્યારે તેણે પૈસા જમા કરાવ્યા ત્યારે તે જ ભાવ હતો. 1968ની સાલથી તે પણ આ ઈંટના ભઠ્ઠામાં રોકાયેલો છે અને તેમાંથી પૈસા કમાયો છે. ત્યારથી અમે સતત દોઢસો રૂપિયાનો નફો ખાઈએ છીએ. આ સાઠ વર્ષ. આ મારા હાથમાં એક રસીદ છે. મને યાદ છે કે પછી હું મારા પિતા સાથે આ ભઠ્ઠામાં આવવા લાગ્યો. તેઓ કદાચ મારી ઉંમરના છે. જ્યારે મેં આ રસીદ કાપીને તેમને આપી ત્યારે તે હસ્યા અને બોલ્યા - 'શું જો રસીદ ગાયબ થઈ ગઈ તો ? મને હજુ પણ મારા પિતાએ આપેલો જવાબ યાદ છે.પપ્પાએ કહ્યું હતું કે જો મારી જીંદગીમાં તમે રસીદ નહીં લાવો તો પણ તમારા પૈસા મારી પાસે રહેશે... મને યાદ હોવાથી તમને ઈંટ મળશે. તમારો ચહેરો, પણ જ્યાં સુધી રસીદની વાત છે, જો તમે તેને રાખશો, તો મારી ગેરહાજરી પછી પણ તમને ઇંટો મળશે.. કારણ કે બેઈમાની ન તો મારામાં છે, ન તો મારી સંસ્કૃતિ અને લોહીમાં.કે મારા વારસોમાં"
આટલું કહીને શેઠે શાસ્ત્રીને દસ હજાર ઈંટો વડીલને આપવાનો આદેશ આપ્યો અને પુત્રના ખભા પર હાથ મુકીને કહ્યું... "દીકરા, તારી સાથે ગમે તેટલા પ્રતિકૂળ સંજોગો હોય, પણ ઈમાનદારીનો માર્ગ ક્યારેય છોડીશ નહિ." " ધંધો પ્રામાણિકતા અને મક્કમ જીભથી ખીલે છે. કપટથી કમાતી લક્ષ્મી લાંબો સમય ટકતી નથી.
Dipakchitnis (dchitnis3@gmail.com) (DMC)
