काळरात्र होता होता...
२.
आज मला तो अगदी खूप जवळचा मित्र असल्यासारखं समजून आपल्या दुःखाची झोळी पुर्णपणे उलटी करत होता. आपल्या मनात इतके दिवस साठलेलं दुःख झाडून झाडून खाली करत होता.
" गणेश तुझं सगळं म्हणणं बरोबर आहे, पण यात मी काय करू शकतो?"
कितीतरी वेळ गणेशच्या कंठात धडका मारत असलेल्या हुंदक्याचा अखेर बांध फुटला, म्हणाला,
"अरे, ती आत्महत्या करायला गेलीय."
'आत्महत्या' हा एकच शब्द ऐकला, अन् अंगावर सर्रकन काटा उभा राहिला. माझ्या तोंडातून आपसूकच शब्द निघाला,
"आत्महत्या?!..."
" हो, आत्महत्या... आत्ताच ती आतल्या खोलीत गेलीय न् आतून दरवाजा बंद करून घेतलाय. मी तर खूप घाबरलोय. सगळं सुचवायचं बंद झालंय." , घाबऱ्याघुबऱ्या झालेल्या गणेशला बोलणं उरकेनासं झालं होतं. एक एक शब्द शेवटचाच आहे, असं तो बोलत होता.
"तुला कसं माहित, की वहिनी आत्महत्या करायला गेल्या आहेत म्हणून.?"
"माझ्या समोर हातात सापडतील त्या वस्तू आदळआपट करत ती आतल्या खोलीत शिरली न् म्हणाली,
'माझ्या जगण्यात आता रसच उरला नाही. सगळं जीवनच कोरडं कोरडं... असं जगणं जगण्यापेक्षा मेलेलं बरं. माझ्या मरणाचा तुम्हा कुणालाही त्रास होणार नाही. मी तशी व्यवस्था करून जातेय. शेवटची चिठ्ठी लिहून स्वतःला संपवून टाकणार आहे. मला आडवायचा कुणीही प्रयत्न करू नका, त्याचा काहीच उपयोग होणार नाही आणि मी माझ्या निर्णयावर ठाम आहे.'...
मी तिला चांगलंच ओळखतो. ती जे म्हणते; ती ते करतेच करते. आता तर तिने आतून दरवाजाही बंद करून घेतलाय. तू लवकर घरी ये अन् काहीतरी कर... "
"हे बघ गणेश, मी तुझ्या घरी येईपर्यंत सगळं संपलेलं असेल, त्यापेक्षा तू असं कर, तुझा फोन त्यांच्याकडे दे मी त्यांच्याशी बोलतो."
"अरे, समजत कसं नाही तुला... तीने आतून दरवाजा बंद करून घेतलाय...", या वेळी गणेशच्या बोलण्यात कमालीचा ताण जाणवत होता. त्यातूनही तो पुढे बोलला, "तिच्याकडे मोबाईल फोन आहे. तिचा फोन नंबर देतो. घे.. बघ उचलते का. तिने फोन उचलला नाही, तर सगळं संपलंच म्हणून समज."
"काळजी करू नकोस, मी आहे. तू फक्त फोन नंबर दे.",
स्वतःहून मृत्यू ओढवून घेत असलेल्या एका अनोळखी स्त्रीला मृत्यूच्या दारातून परत आणण्याचं अशक्यप्राय आव्हान स्वीकारायला निघालो होतो; हे खरं, पण नाही म्हटलं तरी स्वतःच्या इच्छाशक्तीवर कितीही केलं तरी या वेळी विश्वास ठेवता येत नव्हता.
'करून तर बघू. जमलं तर जमलं; नाहीतर जे होणार आहे ते होणारच, त्याला मी किंवा दुसरा कोणी टाळू शकणार आहे का.'
तरीही 'आपण ते अशक्यप्राय काम करूच करू' अशी स्वतःच्या मनाची तयारी करत गणेशच्या बायकोला फोन लावला.
आपण एखाद्या त्रासलेल्याला मायेनं समजावण्याचा प्रयत्न केला, तर त्याच्या भावना अनावर होतात. अश्रूंचा बांध फुटून महापूर वाहू लागतो. जर कदाचित त्याच्या अश्रूंचा बांध आपल्या कलेने फोडू शकलो नाही, तर त्याच भावना आपण केलेल्या प्रयत्नांवर वरचड होतात व त्या विकृत रूप धारण करून त्याच्या विनाशास कारणीभूत ठरतात.
'ज्यांच्या डोळ्यांत विकृत कृती करण्याची धुंदी चढलेली असते, त्यांना वेळ प्रसंग बघून कठोर बोलूनही जागं करता येते.' हा माझा आजवरचा अनुभव आहे. त्याच अनुभवाचा वापर इथं करण्यासाठी आतून मनाची तयारी करू लागलो.
फोनची रिंग होत होती, पण फोन उचलला गेला नाही. शंकाकुशंकेचं आभाळ दाट होत चालल्याचे संकेत मिळत होते. फोन कानाला लावलेल्या अवस्थेत हाताला कंप सुटलेला होता, तरीही मनाचा ठिय्या न सोडता पुन्हा एकदा फोन लावला. पुन्हा तिकडून फोन उचलला गेला नाही. आता मात्र वाटलं, सगळं संपलं!...
डॉक्टरांना बोलवावं न् डॉक्टर पोहचण्या अगोदरच पेशंटने प्राण सोडावेत, अशी माझ्या मनाची अवस्था झालेली.
शेवटचा फोन लावून बघू, म्हणून फोन लावला. आणि काय आश्चर्य! फोन उचलला गेला! मन थोडं शांत झाले. 'तसं' काही घडलेलं नाही, या जाणीवेनं सुखावलो, पण मनाची अस्थिरता धापा टाकत होती. अर्ध युद्ध जिंकल्याचा आनंद माझ्या डोळ्यात तरळू लागला.
माझ्या कावऱ्याबावऱ्या झालेल्या डोळ्यांची हालचाल स्थिर करत मनाला उसनं बळ देत मी बोलायला सुरुवात केली,
"नमस्कार मॅडम, आत्ताच माझा मित्र गणेशने, म्हणजे तुमच्या मिस्टरांनी फोन करून तुम्ही करत असलेल्या कृत्याची माहिती दिली. तुम्ही आत्ता जे कृत्य करत आहात, त्यासाठी माझ्याकडून खूप खूप शुभेच्छा."
समोरच्याला दोन वाक्यांच्या मध्ये शिरून बोलता येऊ नये, यासाठी मुद्दामहूनच दोन वाक्ये एक सलग बोलूनच थांबलो. आता समोरून प्रतिक्रिया येण्याची वाट बघू लागलो.
इतक्यात, "मी इथं माझ्या मरणाचा सोहळा मांडला आहे, असे वाटते का तुम्हाला?, कि जे तुम्ही शुभेच्छा द्यायला लागलाय. मी खरंच आत्महत्या करतेय.", तिकडून तिरसट व तिखट रागीट सुरात उत्तर मिळाले.
"मला पक्क ठाऊक आहे, की तुम्ही खरंच आत्महत्या करत आहात, म्हणूनच तर तुम्हाला शुभेच्छा देतोय, मला खोटं वाटत असतं, तर मी तुम्हाला फोन का म्हणून केला असता?"
आता समोरून काही ना काही प्रतिक्रिया यावी ही माझी अपेक्षा होती.
" शुभेच्छा देऊन झाल्या असतील तर फोन ठेवू शकता. धन्यवाद."
या अनपेक्षित प्रतिउत्तराने मी गडबडलो. आता पुढे काय बोलावे ते सुचेना.
आता जर फोन ठेवला गेला, तर पुन्हा संवाद साधता येणं जड जाईल आणि आपण लढत असलेली लढाई अर्ध्यावरच सुटून जाईल.
समोरच्याचं ऐकून घ्यायची त्यांची मानसिकता नसणार आहे, त्यामुळे आता उपदेशाचे डोस किंवा प्रवचन देणं खूप परिणामकारक ठरणार नाही, हे माझ्या मनाने जाणले.
डोक्यात मृत्यूची चढलेली झिंग उतरण्यासाठी थोडा वेळ जावा लागतो. त्यासाठी हलक्याफुलक्या विषयावर चर्चा करून त्यांना बोलतं ठेवायचं होतं. पुढे काय होईल ते होईल; निदान आपण आखलेली रणनिती युद्ध पातळीवर अंमलात आणत राहायची. बस्स इतकाच विचार त्यावेळी माझ्या डोक्यात होता.
समोरून 'धन्यवाद' शब्दाने संवाद संपवला, तसं मी थोडसं बावचळलो, तरीही जे सुचेल ते नेटाने पुढे बोलू लागलो, "मॅडम, अजून एक... तुम्ही आत्ता खरंच आत्महत्या करत आहात का? मनात थोडी साशंकता होती, म्हणून विचारतोय. बाकी काही नाही."
"मी माझा जीवन प्रवास कायमचा संपवत आहे, यासाठी मी कुणाला पुरावा देण्याची काय गरज आहे? ते तुम्हाला काहीवेळा नंतर कळेलच."
"मला एक प्रश्न पडलाय, की आत्महत्या करत असताना कोणी गाणी लावून आत्महत्या करतं का?."
" मी तुमच्या असल्या फालतू प्रश्नांची उत्तरे देण्यासाठी बांधील नाही. आणि तसंही माझी या वेळी कुणाशीही काहीच बोलण्याची मानसिकता नाही. तुम्ही फोन ठेवू शकता."
" एक मिनिट मॅडम... तुम्ही लावलेलं गाणं मला पुर्ण ऐकवू शकता का?, कारण हे गाणं माझ्या खूप जवळचं आहे."
"मी कुठेही गाणी लावली नाहीत."
मलाही माहित होते, की कुठूनही गाण्याचा आवाज येत नाही, तरीही मी पुन्हा एकदा बोललो,
"गाण्याचा स्पष्ट आवाज माझ्या कानावर पडतोय आणि तुम्ही नाही म्हणत आहात. हे कसं शक्य आहे?"
समोरून क्षणभर निशब्द शांतता...
".... गाणं वगैरे काहीही नाही. तुम्हाला भास होत असेल."
"अहो, नाही नाही!! असं कसं म्हणता. अगदी स्पष्ट सुरात
'सत्यम शिवम सुंदरा'.
हे गाणं ऐकायला येत आहे. कृपा करून ते गाणं पुन्हा ऐकवाल का?"
"इथं कोणतंही गाणं वाजत नाही.", यावेळी त्यांचा सुर बदललेला जाणवला, अचानक ऋतू बदलून चंद्राची सावली सुर्याने घेतल्यासारखा.
बदललेल्या बोलण्याच्या सुराचा फायदा घेत मी पुन्हा बोललो," बघा ना, आत्महत्या करायला निघालेल्या माणसाकडून एक सुंदर गाणं ऐकण्याची इच्छा होती, पण ती कदाचित पुर्ण होऊ शकत नाही. माझा आवाज चांगला असता, तर मीच ते गाणं तुम्हाला ऐकवलं असतं, पण काय करणार...
मॅडम तुमच्या आवाजात गोडवा आणि सुरही जाणवतोय. मॅडम तुम्हाला एक विनंती करू शकतो का?"
"हो बोला.", यावेळी मॅडमच्या बोलण्यात भडकलेल्या अग्नीने बर्फाचं रुप घेतल्यासारखं जाणवलं.
"म्हणजे तुम्हाला येत असेल, तर हे गाणं ऐकवू शकता? मॅडम नाही म्हणू नका. कोणी तरी तुमच्या मृत्यू पुर्वी शेवटची विनंती करत आहे, तेव्हा ती तुम्ही नाही म्हणू नका."
जादा आढेवेढे न घेता, मॅडमनी गीताचे सुर उमटवायला सुरूवात केली,
" नमस्कार माझा या ज्ञान मंदिरा,
सत्यम शिवम सुंदरा,
सत्यम शिवम सुंदरा...
शब्दरूप शक्ती दे,
भावरूप भक्ती दे.
प्रगतीचे पंख दे, चिमणपाखरा,
ज्ञानमंदिरा.
सत्यम शिवम सुंदरा...
सत्यम शिवम सुंदरा..."
आत्महत्या करायला निघालेल्या एका व्यक्तीने इतक्या सुंदर तालासुरात आणि तितक्याच सुंदर लयीत हे गीत गायले होते, यावर विश्वास बसत नव्हता. आज कान आणि मन दोन्ही तृप्त झाले.
"तुम्ही इतक्या सुंदर रितीने हे गीत गायले आहे; ऐकून मन प्रसन्न झाले. कदाचित हे गाणं तुमच्याही खूप जवळचं असावं. इतक्या सुंदर रितीने तुम्ही ते गायलं. ऐकून असं वाटतं, की तुमच्या काही आठवणी या गाण्यासोबत जोडल्या गेलेल्या असाव्यात."
त्यांनी त्यांच्या पुर्वआठवणी जाग्या कराव्यात आणि त्यांच्या मनावर साचलेले दुःखाचे मळभ धुवून टाकलं जावं, यासाठी त्यांनी बोलतं व्हावं ही माझी अपेक्षा होती.
क्रमशः
