લેખ:- પતંગિયું - એક પરિચય
લેખિકા:- શ્રીમતી સ્નેહલ રાજન જાની
પતંગિયા એ લેપિડોપ્ટેરા ક્રમના મેક્રોલેપિડોપ્ટેરન ક્લેડ રોપાલોસેરાના જંતુઓ છે, જેમાં શલભનો પણ સમાવેશ થાય છે. પુખ્ત પતંગિયામાં મોટી, ઘણીવાર તેજસ્વી રંગની પાંખો હોય છે, અને સ્પષ્ટ, ફફડતી ઉડાન હોય છે. આ જૂથમાં મોટા સુપરફેમિલી પેપિલિયોનોઇડિયાનો સમાવેશ થાય છે, જેમાં ઓછામાં ઓછું એક ભૂતપૂર્વ જૂથ, સ્કીપર્સ હોય છે. તાજેતરના વિશ્લેષણો સૂચવે છે કે તેમાં શલભ-પતંગિયા પણ છે. બટરફ્લાયના અવશેષો લગભગ 56 મિલિયન વર્ષો પહેલા પેલેઓસીનના છે.
જીવનચક્ર:-
તેમના પુખ્ત અવસ્થામાં પતંગિયા પ્રજાતિઓના આધારે એક અઠવાડિયાથી લગભગ એક વર્ષ સુધી જીવી શકે છે. ઘણી પ્રજાતિઓમાં લાર્વા જીવનના લાંબા તબક્કા હોય છે જ્યારે અન્ય તેમના પ્યુપલ અથવા ઈંડાના તબક્કામાં નિષ્ક્રિય રહી શકે છે અને તેથી શિયાળામાં ટકી રહે છે. મેલિસા આર્કટિક (ઓનિસ મેલિસા) બે વાર કેટરપિલર તરીકે શિયાળો કરે છે. પતંગિયામાં દર વર્ષે એક અથવા વધુ બચ્ચાં હોઈ શકે છે. દર વર્ષે પેઢીઓની સંખ્યા સમશીતોષ્ણથી ઉષ્ણકટિબંધીય પ્રદેશોમાં બદલાય છે અને ઉષ્ણકટિબંધીય પ્રદેશો મલ્ટિવોલ્ટિનિઝમ તરફ વલણ દર્શાવે છે.
સંવનન ઘણીવાર હવાઈ હોય છે અને તેમાં ઘણી વાર ફેરોમોન્સનો સમાવેશ થાય છે. પછી પતંગિયાઓ સંવનન માટે જમીન પર અથવા પેર્ચ પર ઉતરે છે. કોપ્યુલેશન પૂંછડીથી પૂંછડી સુધી થાય છે અને તે મિનિટથી કલાકો સુધી ટકી શકે છે. જનનાંગો પર સ્થિત સરળ ફોટોરિસેપ્ટર કોષો આ અને અન્ય પુખ્ત વયના વર્તન માટે મહત્વપૂર્ણ છે. પુરુષ સ્ત્રીને શુક્રાણુઓ પસાર કરે છે; શુક્રાણુઓની સ્પર્ધા ઘટાડવા માટે, તે તેણીને તેની સુગંધથી ઢાંકી શકે છે, અથવા કેટલીક પ્રજાતિઓમાં જેમ કે એપોલોસ (પાર્નાસિયસ) તેણીને ફરીથી સમાગમ કરતા અટકાવવા માટે તેણીના જનનેન્દ્રિયને પ્લગ કરે છે. પતંગિયાઓની વિશાળ બહુમતી ચાર તબક્કાનું જીવન ચક્ર ધરાવે છે; ઇંડા, લાર્વા (કેટરપિલર), પ્યુપા (ક્રિસાલિસ) અને ઈમેગો (પુખ્ત). કોલિઆસ, એરેબિયા, યુચલો અને પાર્નાસિયસ જાતિમાં, થોડી સંખ્યામાં પ્રજાતિઓ જાણીતી છે જે અર્ધ-પાર્થેનોજેનેટિકલી પ્રજનન કરે છે. જ્યારે માદા મૃત્યુ પામે છે, ત્યારે તેના પેટમાંથી આંશિક રીતે વિકસિત લાર્વા નીકળે છે.
પતંગિયાનાં ઈંડા:-
પતંગિયાના ઈંડાને કોરિઓન નામના કવચના કઠણ બાહ્ય પડ દ્વારા સુરક્ષિત કરવામાં આવે છે. આને મીણના પાતળા આવરણથી દોરવામાં આવે છે જે લાર્વાના સંપૂર્ણ વિકાસ માટે સમય મળે તે પહેલા ઇંડાને સુકાઈ જતા અટકાવે છે. દરેક ઈંડામાં એક છેડે અસંખ્ય નાના ફનલ આકારના છિદ્રો હોય છે, જેને માઈક્રોપાઈલ કહેવાય છે. આ છિદ્રોનો હેતુ શુક્રાણુઓને ઇંડામાં પ્રવેશવા અને ફળદ્રુપ થવા દેવાનો છે. બટરફ્લાયના ઇંડા પ્રજાતિઓ વચ્ચે કદ અને આકારમાં મોટા પ્રમાણમાં બદલાય છે, પરંતુ સામાન્ય રીતે સીધા અને બારીક શિલ્પવાળા હોય છે. કેટલીક પ્રજાતિઓ એકલા ઇંડા મૂકે છે, અન્ય બેચમાં. ઘણી માદાઓ એકસોથી બેસો ઇંડા પેદા કરે છે. પતંગિયાનાં ઇંડાને ખાસ ગુંદર વડે પાન પર નિશ્ચિત કરવામાં આવે છે જે ઝડપથી સખત થઈ જાય છે. જેમ જેમ તે સખત થાય છે તેમ તે સંકુચિત થાય છે, ઇંડાના આકારને વિકૃત કરે છે. આ ગુંદર મેનિસ્કસ બનાવતા દરેક ઇંડાના પાયાની આસપાસ સરળતાથી જોવા મળે છે. ગુંદરની પ્રકૃતિ પર થોડું સંશોધન કરવામાં આવ્યું છે પરંતુ પિરિસ બ્રાસીસીના કિસ્સામાં, તે એસિડોફિલિક પ્રોટીન ધરાવતા આછા પીળા દાણાદાર સ્ત્રાવ તરીકે શરૂ થાય છે. આ ચીકણું અને હવાના સંપર્કમાં આવે ત્યારે ઘાટા થઈ જાય છે, જે પાણીમાં અદ્રાવ્ય, રબરી સામગ્રી બની જાય છે જે ટૂંક સમયમાં ઘન થઈ જાય છે.
એગેથિમસ જાતિના પતંગિયાઓ તેમના ઈંડાને પાન પર ઠીક કરતા નથી, તેના બદલે નવા મૂકેલા ઈંડા છોડના પાયામાં પડે છે. ઇંડા લગભગ હંમેશા છોડ પર નાખવામાં આવે છે. પતંગિયાની દરેક પ્રજાતિની પોતાની યજમાન છોડની શ્રેણી હોય છે અને જ્યારે પતંગિયાની કેટલીક પ્રજાતિઓ છોડની માત્ર એક પ્રજાતિ સુધી મર્યાદિત હોય છે, અન્ય છોડની પ્રજાતિઓની શ્રેણીનો ઉપયોગ કરે છે, જેમાં સામાન્ય પરિવારના સભ્યોનો સમાવેશ થાય છે. કેટલીક પ્રજાતિઓમાં, જેમ કે ગ્રેટ સ્પેન્ગલ્ડ ફ્રિટિલરી, ઇંડા નજીકમાં જમા થાય છે પરંતુ ફૂડ પ્લાન્ટ પર નથી. સંભવતઃ આવું ત્યારે થાય છે જ્યારે ઇંડા બહાર નીકળતા પહેલા શિયાળો પતી જાય છે અને જ્યાં યજમાન છોડ શિયાળામાં તેના પાંદડા ગુમાવે છે.
મોટા ભાગના પતંગિયાઓમાં ઈંડાનો તબક્કો થોડા અઠવાડિયા સુધી ચાલે છે, પરંતુ શિયાળાની નજીક મૂકેલા ઈંડા, ખાસ કરીને સમશીતોષ્ણ પ્રદેશોમાં, ડાયપોઝ (વિશ્રામ) તબક્કામાંથી પસાર થાય છે, અને ઇંડામાંથી બહાર નીકળવું ફક્ત વસંતઋતુમાં જ થઈ શકે છે. કેટલાક સમશીતોષ્ણ પ્રદેશના પતંગિયાઓ, જેમ કે કેમ્બરવેલ બ્યુટી, વસંતઋતુમાં તેમના ઇંડા મૂકે છે અને ઉનાળામાં ઇંડામાંથી બહાર નીકળે છે.
પેટર્ન(ભાત):-
બટરફ્લાયની ઘણી પાંખો પરની રંગીન પેટર્ન સંભવિત શિકારીઓને કહે છે કે તેઓ ઝેરી છે. આથી, પાંખની પેટર્નની રચનાનો આનુવંશિક આધાર પતંગિયાના ઉત્ક્રાંતિ તેમજ તેમના વિકાસલક્ષી જીવવિજ્ઞાન બંનેને પ્રકાશિત કરી શકે છે. પતંગિયાની પાંખોનો રંગ ભીંગડા તરીકે ઓળખાતી નાની રચનાઓમાંથી મેળવવામાં આવે છે, જેમાંના દરેકના પોતાના રંગદ્રવ્યો હોય છે.
હેલિકોનિયસ પતંગિયામાં, ત્રણ પ્રકારના ભીંગડા હોય છે: પીળો/સફેદ, કાળો અને લાલ/નારંગી/ભુરો ભીંગડા. પાંખની પેટર્નની રચનાની કેટલીક પદ્ધતિ હવે આનુવંશિક તકનીકોનો ઉપયોગ કરીને ઉકેલવામાં આવી રહી છે. દાખલા તરીકે, કોર્ટેક્સ નામનું જનીન ભીંગડાનો રંગ નક્કી કરે છે. કોર્ટેક્સ કાઢી નાખવાથી કાળો અને લાલ ભીંગડા પીળા થઈ જાય છે. પરિવર્તન, દા.ત. કોર્ટેક્સ જનીનની આસપાસ બિન-કોડિંગ ડીએનએના ટ્રાન્સપોસન નિવેશ કાળા પાંખવાળા પતંગિયાને પીળા પાંખવાળા પતંગિયામાં ફેરવી શકે છે.
પતંગિયામાં ચાર તબક્કાનું જીવન ચક્ર હોય છે, જેમ કે મોટા ભાગના જંતુઓની જેમ તેઓ સંપૂર્ણ મેટામોર્ફોસિસમાંથી પસાર થાય છે. પાંખવાળા પુખ્ત વયના લોકો ખાદ્ય છોડ પર ઇંડા મૂકે છે જેના પર તેમના લાર્વા, કેટરપિલર તરીકે ઓળખાય છે, ખવડાવશે. કેટરપિલર વિકસે છે, કેટલીકવાર ખૂબ જ ઝડપથી, અને જ્યારે સંપૂર્ણ રીતે વિકસિત થાય છે, ત્યારે ક્રાયસાલિસમાં પ્યુપેટ થાય છે. જ્યારે મેટામોર્ફોસિસ પૂર્ણ થાય છે, પ્યુપલ ત્વચા વિભાજિત થાય છે, પુખ્ત જંતુ બહાર ચઢી જાય છે, અને તેની પાંખો વિસ્તૃત અને સુકાઈ જાય પછી, તે ઉડી જાય છે. કેટલાક પતંગિયાઓ, ખાસ કરીને ઉષ્ણકટિબંધીય પ્રદેશોમાં, એક વર્ષમાં ઘણી પેઢીઓ હોય છે, જ્યારે અન્યની એક જ પેઢી હોય છે, અને કેટલાક ઠંડા સ્થળોએ તેમના સમગ્ર જીવન ચક્રમાંથી પસાર થવામાં ઘણા વર્ષો લાગી શકે છે. પતંગિયાઓ ઘણીવાર બહુરૂપી હોય છે, અને ઘણી પ્રજાતિઓ તેમના શિકારીથી બચવા માટે છદ્માવરણ, મિમિક્રી અને અપોઝમેટિઝમનો ઉપયોગ કરે છે.
કેટલાક, રાજા અને પેઇન્ટેડ મહિલાની જેમ, લાંબા અંતર પર સ્થળાંતર કરે છે. ઘણા પતંગિયા પર પરોપજીવી અથવા પરોપજીવીઓ દ્વારા હુમલો કરવામાં આવે છે, જેમાં ભમરી, પ્રોટોઝોઆન્સ, માખીઓ અને અન્ય અપૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓનો સમાવેશ થાય છે અથવા અન્ય સજીવો દ્વારા તેનો શિકાર કરવામાં આવે છે. કેટલીક પ્રજાતિઓ જંતુઓ છે કારણ કે તેમના લાર્વા તબક્કામાં તેઓ ઘરેલું પાક અથવા વૃક્ષોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે; અન્ય પ્રજાતિઓ કેટલાક છોડના પરાગનયનના એજન્ટ છે. થોડા પતંગિયાના લાર્વા (દા.ત., કાપણી કરનારા) હાનિકારક જંતુઓ ખાય છે, અને અમુક કીડીઓના શિકારી છે, જ્યારે અન્ય કીડીઓ સાથે મળીને પરસ્પરવાદી તરીકે જીવે છે. સાંસ્કૃતિક રીતે, પતંગિયા એ દ્રશ્ય અને સાહિત્યિક કળામાં લોકપ્રિય ઉદ્દેશ્ય છે. સ્મિથસોનિયન સંસ્થા કહે છે કે "પતંગિયા ચોક્કસપણે પ્રકૃતિના સૌથી આકર્ષક જીવોમાંના એક છે".
બટરફ્લાય પુખ્ત વયના લોકો તેમની ચાર સ્કેલ-આચ્છાદિત પાંખો દ્વારા લાક્ષણિકતા ધરાવે છે, જે લેપિડોપ્ટેરાને તેમનું નામ આપે છે (પ્રાચીન ગ્રીક λεπίς lepís, સ્કેલ πτερόν pterón, વિંગ). આ ભીંગડા પતંગિયાની પાંખોને તેમનો રંગ આપે છે: તેઓ મેલનિનથી પિગમેન્ટેડ હોય છે જે તેમને કાળા અને ભૂરા રંગ આપે છે, તેમજ યુરિક એસિડ ડેરિવેટિવ્સ અને ફ્લેવોન્સ જે તેમને પીળો આપે છે, પરંતુ ઘણા બ્લૂઝ, ગ્રીન્સ, લાલ અને મેઘધનુષી રંગો માળખાકીય રંગ દ્વારા બનાવવામાં આવે છે. ભીંગડા અને વાળના સૂક્ષ્મ માળખા દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે.
બધા જંતુઓની જેમ, શરીરને ત્રણ વિભાગોમાં વહેંચવામાં આવે છે - માથું, છાતી અને પેટ. છાતી ત્રણ ભાગોથી બનેલી હોય છે, દરેકમાં પગની જોડી હોય છે. પતંગિયાના મોટાભાગના પરિવારોમાં એન્ટેનાને ક્લબ કરવામાં આવે છે, શલભની જેમ કે જે દોરા જેવા અથવા પીછાવાળા હોઈ શકે છે. ફૂલોમાંથી અમૃત ચૂસવા માટે ઉપયોગમાં ન હોય ત્યારે લાંબા પ્રોબોસ્કિસને કોઇલ કરી શકાય છે. લગભગ તમામ પતંગિયાઓ દૈનિક છે, પ્રમાણમાં તેજસ્વી રંગો ધરાવે છે, અને જ્યારે આરામ કરે છે ત્યારે તેમની પાંખો તેમના શરીરની ઉપર ઊભી રીતે પકડી રાખે છે, રાત્રિના સમયે ઉડતા મોટા ભાગના પતંગિયા શલભથી વિપરીત, ઘણીવાર ગુપ્ત રીતે રંગીન હોય છે, અને કાં તો તેમની પાંખો સપાટ (સ્પર્શ કરીને) પકડી રાખે છે. સપાટી કે જેના પર જીવાત ઉભા છે અથવા તેમને તેમના શરીર પર નજીકથી ફોલ્ડ કરે છે. હમીંગબર્ડ હોક-મોથ જેવા કેટલાક દિવસ ઉડતા શલભ, આ નિયમોના અપવાદ છે.
પતંગિયાના લાર્વા, કેટરપિલરનું માથું કઠણ (સ્ક્લેરોટાઈઝ્ડ) હોય છે અને તેમના ખોરાકને કાપવા માટે વપરાય છે, મોટાભાગે પાંદડા. તેઓ નળાકાર શરીર ધરાવે છે, જેમાં પેટના દસ ભાગો હોય છે, સામાન્ય રીતે 3-6 અને 10 ભાગો પર ટૂંકા પ્રોલેગ્સ હોય છે. છાતી પરના સાચા પગની ત્રણ જોડી દરેકમાં પાંચ સેગમેન્ટ ધરાવે છે. અન્ય ચળકતા રંગો અને તેમના ખાદ્ય છોડમાંથી મેળવેલા ઝેરી રસાયણો ધરાવતાં બ્રિસ્ટલી અંદાજો સાથે અપોસેમેટિક છે. પ્યુપા અથવા ક્રાયસાલિસ, શલભથી વિપરીત, કોકૂનમાં લપેટી નથી. ઘણા પતંગિયા લૈંગિક રીતે દ્વિરૂપી હોય છે. મોટા ભાગના પતંગિયાઓમાં ZW જાતિ-નિર્ધારણ પ્રણાલી હોય છે જ્યાં માદાઓ હેટરોગેમેટિક સેક્સ (ZW) અને નર હોમોગેમેટિક (ZZ) હોય છે.
વિતરણ અને સ્થળાંતર:-
પતંગિયાઓ એન્ટાર્કટિકા સિવાય વિશ્વભરમાં વહેંચવામાં આવે છે, કુલ લગભગ 18,500 પ્રજાતિઓ છે. આમાંથી, 775 નજીકના છે; 7,700 નિયોટ્રોપિકલ; 1,575 પેલેરેક્ટિક; 3,650 આફ્રોટ્રોપિકલ; અને 4,800 સંયુક્ત ઓરિએન્ટલ અને ઓસ્ટ્રેલિયન/ઓશેનિયા પ્રદેશોમાં વહેંચવામાં આવે છે. મોનાર્ક બટરફ્લાય મૂળ અમેરિકાનું છે, પરંતુ ઓગણીસમી સદીમાં અથવા તે પહેલાં, સમગ્ર વિશ્વમાં ફેલાયેલું છે, અને હવે તે ઓસ્ટ્રેલિયા, ન્યુઝીલેન્ડ, ઓશેનિયાના અન્ય ભાગો અને સાઈબેરીયન દ્વીપકલ્પમાં જોવા મળે છે. તે કેવી રીતે વિખેરાઈ ગયું તે સ્પષ્ટ નથી; પુખ્ત વયના લોકો પવનથી ફૂંકાયા હશે અથવા લાર્વા અથવા પ્યુપા આકસ્મિક રીતે મનુષ્યો દ્વારા વહન કરવામાં આવ્યા હશે, પરંતુ તેમના નવા વાતાવરણમાં યોગ્ય યજમાન છોડની હાજરી તેમની સફળ સ્થાપના માટે જરૂરી હતી.
ઘણા પતંગિયા, જેમ કે પેઇન્ટેડ લેડી, મોનાર્ક અને ઘણા ડેનાઇન લાંબા અંતર માટે સ્થળાંતર કરે છે. આ સ્થળાંતર ઘણી પેઢીઓમાં થાય છે અને કોઈ એક વ્યક્તિ આખી સફર પૂર્ણ કરી શકતી નથી. પૂર્વીય ઉત્તર અમેરિકાના રાજાઓની વસ્તી હજારો માઇલ દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં મેક્સિકોમાં શિયાળાની જગ્યાઓ સુધી મુસાફરી કરી શકે છે. વસંતઋતુમાં વિપરીત સ્થળાંતર થાય છે. તાજેતરમાં એવું દર્શાવવામાં આવ્યું છે કે બ્રિટિશ પેઇન્ટેડ લેડી 9,000-માઇલની રાઉન્ડ ટ્રીપ એક પછી એક છ પેઢીઓ સુધીની શ્રેણીમાં કરે છે, ઉષ્ણકટિબંધીય આફ્રિકાથી આર્કટિક સર્કલ સુધી - - રાજા દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા પ્રખ્યાત સ્થળાંતરની લંબાઈ કરતાં લગભગ બમણી છે. ચોમાસા સાથે સંકળાયેલા અદભૂત મોટા પાયે સ્થળાંતર દ્વીપકલ્પીય પતંગિયા ભારતમાં જોવા મળે છે.
વિંગ ટેગનો ઉપયોગ કરીને અને સ્થિર હાઇડ્રોજન આઇસોટોપનો ઉપયોગ કરીને તાજેતરના સમયમાં સ્થળાંતરનો અભ્યાસ કરવામાં આવ્યો છે. પતંગિયા સમય-સરભર સૂર્ય હોકાયંત્રનો ઉપયોગ કરીને નેવિગેટ કરે છે. તેઓ ધ્રુવીકૃત પ્રકાશ જોઈ શકે છે અને તેથી વાદળછાયું વાતાવરણમાં પણ દિશા તરફ છે. અલ્ટ્રાવાયોલેટ સ્પેક્ટ્રમની નજીકનો ધ્રુવીકૃત પ્રકાશ ખાસ કરીને મહત્વપૂર્ણ જણાય છે. ઘણા સ્થળાંતર કરનારા પતંગિયા અર્ધ-શુષ્ક વિસ્તારોમાં રહે છે જ્યાં સંવર્ધનની મોસમ ટૂંકી હોય છે. તેમના યજમાન છોડનો જીવન ઇતિહાસ પણ બટરફ્લાયના વર્તનને પ્રભાવિત કરે છે.
ઘટતી જતી સંખ્યા:-
બટરફ્લાયની વસ્તીમાં ઘટાડો વિશ્વના ઘણા વિસ્તારોમાં નોંધવામાં આવ્યો છે, અને આ ઘટના વિશ્વભરમાં ઝડપથી ઘટતી જંતુઓની વસ્તી સાથે સુસંગત છે. ઓછામાં ઓછા પશ્ચિમ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં, પતંગિયાઓની મોટાભાગની પ્રજાતિઓની સંખ્યામાં આ પતન વૈશ્વિક આબોહવા પરિવર્તન, ખાસ કરીને, ગરમ પાનખર દ્વારા સંચાલિત હોવાનું નક્કી કરવામાં આવ્યું છે.
પ્રાચીન ઈતિહાસ:-
પતંગિયાઓ 3500 વર્ષ પહેલાં પ્રાચીન ઇજિપ્તમાં કલામાં દેખાયા છે. પ્રાચીન મેસોઅમેરિકન શહેર ટિઓતિહુઆકનમાં, પતંગિયાની તેજસ્વી રંગીન છબી ઘણા મંદિરો, ઇમારતો, ઝવેરાતમાં કોતરવામાં આવી હતી અને ધૂપ સળગાવવામાં આવી હતી. બટરફ્લાયને કેટલીકવાર જગુઆરના માવા સાથે દર્શાવવામાં આવતું હતું, અને કેટલીક પ્રજાતિઓને મૃત યોદ્ધાઓના આત્માઓના પુનર્જન્મ તરીકે ગણવામાં આવતી હતી. અગ્નિ અને યુદ્ધ સાથે પતંગિયાઓનો ગાઢ જોડાણ એઝટેક સંસ્કૃતિમાં ચાલુ રહ્યો.
ઝાપોટેક અને માયા સંસ્કૃતિઓમાં સમાન જગુઆર-બટરફ્લાયની તસવીરોના પુરાવા મળી આવ્યા છે. પતંગિયાનો વ્યાપકપણે કલા અને આભૂષણોની વસ્તુઓમાં ઉપયોગ થાય છે: ફ્રેમમાં માઉન્ટ થયેલ, રેઝિનમાં જડિત, બોટલમાં પ્રદર્શિત, કાગળમાં લેમિનેટેડ અને કેટલીક મિશ્ર મીડિયા આર્ટવર્ક અને ફર્નિચરમાં વપરાય છે. નોર્વેજીયન પ્રકૃતિવાદી કેજેલ સેન્ડવેડે એક ફોટોગ્રાફિક બટરફ્લાય આલ્ફાબેટનું સંકલન કર્યું જેમાં તમામ 26 અક્ષરો અને પતંગિયાઓની પાંખોમાંથી 0 થી 9 સુધીના અંકો છે.
સર જ્હોન ટેનિએલે એલિસને વન્ડરલેન્ડમાં લુઈસ કેરોલની એલિસ માટે કેટરપિલર(ઈયળ) સાથે મળવાનું પ્રખ્યાત ઉદાહરણ દોર્યું, 1865. કેટરપિલર ટોડસ્ટૂલ પર બેઠેલું છે અને હુક્કા પીવે છે; ઇમેજ લાર્વાના આગળના પગને દર્શાવતી અથવા બહાર નીકળેલી નાક અને રામરામ સાથેનો ચહેરો સૂચવતી તરીકે વાંચી શકાય છે. એરિક કાર્લેના બાળકોનું પુસ્તક ધ વેરી હંગ્રી કેટરપિલર લાર્વાને અસાધારણ ભૂખ્યા પ્રાણી તરીકે દર્શાવે છે, જ્યારે બાળકોને કેવી રીતે ગણવા (પાંચ સુધી) અને અઠવાડિયાના દિવસો શીખવે છે. રુડયાર્ડ કિપલિંગની જસ્ટ સો સ્ટોરીઝ, "ધ બટરફ્લાય ધેટ સ્ટેમ્પ્ડ"માં એક બટરફ્લાય દેખાયું હતું.સ્વીડનના અઢારમી સદીના બાર્ડ, કાર્લ માઈકલ બેલમેન દ્વારા સૌથી વધુ લોકપ્રિય અને મોટાભાગે રેકોર્ડ કરાયેલા ગીતોમાંનું એક "ફજરિલન વિન્ગડ સિન્સ પા હાગા" (ધ બટરફ્લાય વિંગેડ હાગામાં જોવા મળે છે), તેના ફ્રેડમેનના ગીતોમાંનું એક છે. મેડમ બટરફ્લાય એ ઈ. સ.1904માં ગિયાકોમો પુચિની દ્વારા એક રોમેન્ટિક યુવાન જાપાની કન્યા વિશેનું ઓપેરા છે જે લગ્ન કર્યા પછી તરત જ તેના અમેરિકન ઓફિસર પતિ દ્વારા ત્યજી દેવામાં આવે છે. તે ઈ. સ.1898માં લખાયેલી જ્હોન લ્યુથર લોંગની ટૂંકી વાર્તા પર આધારિત હતી.
પૌરાણિક લોકકથાઓ:-
Lafcadio Hearn અનુસાર, જાપાનમાં પતંગિયાને વ્યક્તિના આત્માના અવતાર તરીકે જોવામાં આવતું હતું; પછી ભલે તેઓ જીવતા હોય, મરતા હોય અથવા પહેલાથી જ મૃત હોય. એક જાપાની અંધશ્રદ્ધા કહે છે કે જો કોઈ પતંગિયું તમારા ગેસ્ટ રૂમમાં પ્રવેશ કરે છે અને વાંસના પડદા પાછળ બેસી જાય છે, તો તમે જેને સૌથી વધુ પ્રેમ કરો છો તે વ્યક્તિ તમને મળવા આવશે. મોટી સંખ્યામાં પતંગિયાઓને ખરાબ શુકન તરીકે જોવામાં આવે છે. જ્યારે તૈરા નો મસાકાડો ગુપ્ત રીતે તેના પ્રખ્યાત બળવાની તૈયારી કરી રહ્યો હતો, ત્યારે ક્યોટોમાં પતંગિયાઓનો એટલો વિશાળ ઝૂંડ દેખાયો કે લોકો ગભરાઈ ગયા હતા-આ દેખાવને આવનારી અનિષ્ટની નિશાની માનવામાં આવે છે.
સંગ્રહ અને ઉછેર:-
"એકત્ર કરવું" એટલે મૃત નમુનાઓને સાચવવા, પતંગિયાઓને પાળતુ પ્રાણી તરીકે ન રાખવા. એક સમયે પતંગિયા એકત્ર કરવો એ એક લોકપ્રિય શોખ હતો; તે હવે મોટાભાગે ફોટોગ્રાફી, રેકોર્ડિંગ અને જંગલમાં છોડવા માટે પતંગિયાના ઉછેર દ્વારા બદલવામાં આવ્યું છે. પ્રાણીશાસ્ત્રી ચિત્રકાર ફ્રેડરિક વિલિયમ ફ્રોહૉક બ્રિટનમાં જોવા મળતી તમામ પતંગિયાની પ્રજાતિઓના ઉછેરમાં સફળ થયા, દર વર્ષે ચારના દરે, તેને દરેક પ્રજાતિના દરેક તબક્કાને દોરવામાં સક્ષમ બનાવવા માટે. તેમણે ઈ. સ.1924માં ફોલિયો સાઇઝની હેન્ડબુક ધ નેચરલ હિસ્ટ્રી ઓફ બ્રિટિશ બટરફ્લાયમાં પરિણામો પ્રકાશિત કર્યા હતા. પતંગિયા અને શલભને મનોરંજન માટે અથવા છોડવા માટે પાળી શકાય છે.
ટેકનોલોજીમાં:-
સ્વેલોટેલ બટરફ્લાયના પાંખના ભીંગડાના માળખાકીય રંગના અભ્યાસથી વધુ કાર્યક્ષમ પ્રકાશ ઉત્સર્જિત ડાયોડના વિકાસ તરફ દોરી જાય છે, અને ઝેરી રંગદ્રવ્યોનો ઉપયોગ ન કરતા હોય તેવા પેઇન્ટ બનાવવા અને નવી ડિસ્પ્લે તકનીકોના વિકાસ માટે નેનોટેકનોલોજી સંશોધનને પ્રેરણા આપે છે.
ખાસિયતો:-
પતંગિયા અનેક વિશિષ્ટતાઓ ધરાવે છે તેનું જીવન ટૂકું પણ અદ્ભુત છે.
* પતંગિયું ઇંડા તરીકે જન્મે છે, ઇંડામાંથી લાર્વા, લાર્વામાંથી ઈયળ અને ઈયળ ઉપર કોશેટો બને
પછી તે તોડીને પતંગિયું બહાર આવે. આમ ચાર તબક્કાનું તેનું જીવન.
* રંગબેરંગી દેખાતાં પતંગિયાની પાંખો પર રંગ હોતાં નથી પરંતુ તેની પાંખોની સપાટીની એવી રચના છે કે તે અમુક રંગ જ પરાવર્તિત કરે છે.
* પતંગિયા માત્ર પ્રવાહી જ ચૂસી શકે. ઘન પદાર્થ ખાઈ શકતાં નથી.
* મોનાર્ક નામના પતંગિયા હજારો કિલોમીટરનો પ્રવાસ કરે છે. કેનેડાથી મધ્ય અમેરિકા સુધી પ્રવાસ કરી પરત આવે ત્યારે પોતાના વતનને શોધી કાઢે છે.
* પતંગિયા 25 કિલોમીટરની ઝડપે ઊડે છે.
* પતંગિયાના મગજનું દિશાજ્ઞાન અને રસ્તો ખોળવાની શક્તિ કમ્પ્યુટર જેવી છે. તે ખૂબ જ ઓછી શક્તિ વાપરીને લાંબા અંતર સુધી ઉડીને ચોક્કસ જગ્યાએ ઉતરાણ કરી શકે છે.
સૌજન્ય:- ઈન્ટરનેટ
સ્નેહલ જાની
