નાના મજૂરની વેદના
ગુજરાત તેમજ દેશના અન્ય કેટલાંક રાજયોમાં વિવિધક્ષેત્રોમાં અસંઠીત શ્રમીકો કામ કરી રહેલ છે, જેઓ રોજ છુટક મજુરી કરી અને દૈનિક વેતન મેળવી પોતાનું અને પોતાના કુંટુંબનું જીવનનીર્વાહ ચાલવી રહેલ છે. આ મજૂરો છે તે અનેક પ્રકારના વ્યવસાયમાં રોકાયેલા હોય છે, જેના માટે જે ને સરકારો દ્વારા તેમને મોંઘવારીને અનુરુપ તેમનું અને તેમના કુટુંબનું ભરણપોષણ કરી શકે તે રીતે દૈનિક વેતન નકકી કરવામાં આવેલ છે. અને આ વેતન દરેક વ્યવસાય રીતે અલગ-અલગ નકકી કરવામાં આવેલ છે. આ વ્યવસાયોમાં પથ્થર તોડવાનો વ્યવસાયનો પણ સમાવેશ કરવામાં કરવામાં આવેલ છે. જેને માટે દૈનિક વેતન દરો નકકી કરવામાં આવેલ છે. અને તે મુજબ જે તે મજુરોને દૈનિક વેતન મળે છે કેમ ? તે ચકાસણી માટે ખાસ તંત્રીની ગોઠવણ કરવામાં આવેલ છે.
આ પ્રકારનો એક પથ્થર તોડવાનો વ્યવસાય છે જેમાં અનેક શ્રમયોગીઓ કામ કરી રહેલ છે. તેમની હાલત કેવી છે, તે બાબતે એક મજૂરની વ્યથા તેના શબ્દોમાં રજૂ કરવામાં આવી રહેલ છે. અને આ બાબત એકદમ સત્ય છે. તેમાં કોઇ સવાલ નથી. કારણ સરકારના કાયદાઓ છે પરંતુ તેનું અમલીકરણ થઇ શકતું નથી તે જગજાહેર બાબત છે.
ચાલો હું તમને મારી ઓળખાણ આપીશ અને તમને તે વિશ્વમાં લઈ જાઉં છું જ્યાંથી હું આવ્યો છું, જ્યાં મારા જીવનનો સાર છુપાયેલ છે. મારું નામ રાજુ છે. હું સવારે 5 વાગ્યે જાગું છું અને ભગવાનને નમન કરું છું અને તેમનો આભાર માનું છું, સુખી જીવન માટે નહીં, આ જે જીવન આપેલછે તેનામાટે. અને જીવન કેવી રીતે જીવવાનું શીખવ્યું તે તેણે શીખવ્યું, તે જીવન કે જેણે મને તેની બાહ્યોમાં સમાવી લીધો અને મને પોતાનો બનાવી દીધો છે.
ત્યારબાદ સવારના છ વાગતાંમાંજ હું મારો સામાન લઈ નીકળીપડુ છું મારું સન્માન છોડી દૈનિક યાત્રાએ નીકળુ છું. તમે કયાંકમિત્રો દ્વારા મૂંઝવણમાં તો નથી મુકાઇ ગયા ને? આજની દુનિયામાં, જ્યાં કોઈ પણ વ્યક્તિનો અહંકાર તેના માટે સર્વોપરી છે, ત્યાં મારો અહંકાર ઘરના દરવાજાની અંદર કેવી રીતે બંધ રહેશે? મિત્રો, હું શું કરું છું, હું દુઃખી દુનિયામાં બોજ નીચે લાચાર છું અને દલિત છું હું સવારના સાડા સાત વાગ્યે નિયમિત મારા કામ પર પહોંચું છું. મારી પીઠને કડક કરી અને મારા કાર્યની ઉપાસના શરૂ કરુ છું. હું મારા હાથમાં હથોડો ઉપાડીને કામ શરૂ કરું છું. એક પથ્થરને ઇજા થઈ, પછી બીજાને, પછી ત્રીજા. આ કરતી વખતે, હું એક દિવસમાં લગભગ સાહીઠ થી સીત્તેર પત્થરો તોડું છું. હું પંદર વર્ષનો હતો ત્યારથી આ કામ કરું છું. અને આજે પાંત્રીસવર્ષની વયે પણ કરી રહેલ છું આ કામ. પથ્થર તોડી તોડીને, મારી કમર હવે જવાબ આપવાનું શરૂ કરે છે, સીધા ટૃટાર ઉભારહેવું મારે માટે એક પડકાર બની રહ્યું છે. મારો શેઠ આવ્યો હોયઅને બે મિનિટ રોકાવું જુવે તો તેને સમયનો બગાડ કરતો હોય તેમલાગે છે. અમને જમવા માટે માત્ર પાંચ મિનિટનો સમય મળે છે. જો તમે તેના કરતા વધુ સમય પસાર કરો છો, તો પગારનો એક ભાગ કાપી લેવામાં આવે છે. જો ઓછા પત્થરો તૂટી જાય તો બીજો ભાગ આપણા પેટમાંથી છીનવાઈ જાય છે. મિત્રો, આ ફક્ત નાના ભાગો છે જે એક સાથે આપણું પેટ ભરી દે છે. આમ છતાં આ બધું મળીને મારી એક દિવસની આવક ચાલીસ થી સાહીઠરૂપિયા છે. જેમાં પાંચ રૂપિયા જવા-આવવાનાં છે અને પાંચ રૂપિયા રોટલા-શાકભાજીનું ભાડુ.
અમો મજૂર માટે સાહીઠ રૂપિયાથી જીવન કાપવું ખૂબ મુશ્કેલ છે. મારા ઘરે મારી પત્ની અને બાર મહિનાની નાની દીકરી છે. તમે જાણો છો, આજે તેમણે મને પ્રથમ વખત બાપુ તરીકે બોલાવ્યો હતો. હું મારી ખુશીને શબ્દોથી વ્યક્ત કરી શકતો નથી. પણ હું કુશળ પિતા બનવાની ફરજ નિભાવવા માંગુ છું, મારી નાનીઢીંગલી માટે નવા કપડાં અને રમકડાં સાથે લઇને, તેને ભણાવી-ગણાવીને મોટી બનાવા માંગું છું, જેથી તેને મારા જેવા કામ કરવા ન પડે, અને કોઈની ગુલામી કરવી ન પડે ? મારી પત્ની છેલ્લાત્રણ વર્ષથી નવી સાડી પણ લઇ શકેલ નથી. કાલે સવારે હું શેઠ સાથે વાત કરવા જવું, હું મારો હક, મારો ન્યાય માંગીશ. હું જાણું છું કે તેમના મોંમાંથી એલફેલ શબ્દો સાંભળ્યા પછી તેમની લાકડી મારી પીઠ આવવાની છે. પણ હું આવતીકાલે મારો અવાજરજુ કરીને જ રહીશ. હવે હું ભગવાનનો આભાર માની સૂઈ જવાજઇ રહ્યો છું, સરળ જીવન માટે નહીં, પણ મને મુશ્કેલ જીવન લડવાની શક્તિ આપવા માટે.
પ્રાર્થના કરો કે મને જલ્દીથી મારો ન્યાય મળે.
.¸♡ Dipak Chitnis ♡¸.•
dchitnis3@gmail.com
