नवदुर्गा भाग ५
आयुर्वेद अनुसार प्रथम शैलपुत्री म्हणजे हरड़ हीला मानले जाते .
अनेक रोगात रामबाण असलेली ही हरड वनस्पती हेमवती आहे म्हणजे हिमालयात असणारी .
जिला शैलपुत्रीचे रूप मानले जाते .
ही आयुर्वेदातील प्रमुख औषधि आहे जी सात प्रकारची असते .
यामध्ये “हरीतिका “(हरी) भय घालवणारी आहे .
“पथया” म्हणजे हित करणारी
“कायस्थ” जी शरीर स्वस्थ ठेवते .
“अमृता” म्हणजे अमृतासारखी कधीच मृत न होणारी
“हेमवती” म्हणजे हिमालयावर असणारी
“चेतकी” म्हणजे चित्त प्रसन्न करणारी
“श्रेयसी” म्हणजे यश देणारी (यशदाता)
“शिवा” म्हणजे कल्याण करणारी.
=====दुर्गा देवीचे दुसरे रूप देवी “ब्रह्मचारिणी”=====
नवरात्रोत्सवाच्या दुसर्‍या दिवशी आई ब्रह्मचारिणीची पूजा केली जाते
हिच्या उजव्या हातात एक जपमाळ आणि डाव्या हातात एक कमळ आहे.
या दिवशी साधकाने आपले मन आईच्या पायावर ठेवले आहे.
ब्रह्मा म्हणजे तपश्चर्या आणि चरिणी म्हणजे आचरण.
अशा प्रकारे ब्रह्मचारिणी म्हणजे तपश्चर्या करणारा.
ब्रम्हचर्यामुळे सामर्थ्य प्राप्त होते.
ब्रम्हचर्याला एक विशिष्ट अर्थ देखील आहे
“आपले अस्तित्व अनंत आहे याची जाणीव सदोदित ठेवणे”
आपण म्हणजे निव्वळ शरीर नाही तर आपण ज्योती स्वरूप आहोत ”
या सजगतेसह जीवन जगत असाल तेव्हा साधक ब्रम्हचर्यात असतो .
हीचे शस्त्र कमंडल आणि माला आहेत .
हिची मुले रुक, यजुषा, समा, अथर्व ही आहेत असे मानले जाते.
आणि नातवंडे व्याडी, लोकाविश्रुत मीमांझ, पाणिनी, वरुची मानतात
ही स्वतःच्या पायाने चालते हीचे कोणतेही वाहन नाही .
देवी दुर्गाचे हे दुसरे रूप भक्तांना आणि सिद्धांना अफाट परिणाम देणार आहे.
ब्रह्मचारिणी देवीची उपासना केल्याने तप, बलिदान, विरक्ती, पुण्य, आत्मसंयम वाढते.
आई ब्रह्मचारिणीच्या कृपेने मनुष्याला सर्वत्र परिपूर्णता आणि विजय प्राप्त होतो
आणि जीवनातील अनेक समस्या व त्रास नष्ट होतात.
ब्रह्मचारिणी देवीचे स्वरूप पूर्ण “ज्योतिर्मय” आहे.
ही देवी शांत आणि चिंतनात मग्न आहे.
हिच्या चेहऱ्यावर कठोर तपश्चर्येमुळे तेज आणि कांती यांचा असा अनोखा संगम आहे .
जो तिन्ही लोकात प्रसिद्ध आहे .
देवी ब्रह्मचारिणी म्हणजे साक्षात् ब्रह्म, म्हणजे तपश्चर्याचे एक रूप आहे.
माता ब्रह्मचारिणी पांढर्‍या वस्त्रांनी सुशोभित आहे.
देवीचे स्वरूप अत्यंत तीक्ष्ण आणि प्रकाशमय आहे.
देवीचे रूप प्रेमळ देखील आहे.
या देवीला तपश्चरिणी, अपर्णा आणि उमा अशी इतर अनेक नावे आहेत.
मागील जन्मामध्ये या देवीचा जन्म हिमालयातील कन्या म्हणून झाला होता.
आई ब्रह्मचारिणी हिमालय आणि मैना यांची मुलगी होती .
तिला पती म्हणून शिवशंकर प्राप्त व्हावेत असे वाटत होते .
देवीने भगवान शिवशंकर यांच्याशी लग्न करण्याची इच्छा व्यक्त केली.
तेव्हा तिच्या आई-वडिलांनी या गोष्टीला परवानगी न देता
उलट तिला तिच्या निश्चयापासून परावृत्त करण्याचा प्रयत्न सुरू केला.
हे सर्व बघितल्यावर देवीने कामोत्तेजक कामांचा स्वामी भगवान कामदेव याच्याकडे मदतीची विनंती केली.
असे म्हटले जाते की कामदेवाने आपला बाण शिवशंकरावर सोडला आणि
त्या बाणाने शिवशंकराला त्रास दिला, ज्यामुळे देवाने स्वत:ला पेटवून घेतले .
हे घडल्यानंतर देवी सुद्धा शिवाप्रमाणेच जगू लागली.
देवी डोंगरावर गेली आणि तेथे तिने बरीच वर्षे तपश्चर्या केली
ज्यामुळे तिला “ब्रह्मचारिणी” असे नाव पडले.
या कठोर तपश्चर्येने देवीने भगवान शंकरांचे लक्ष वेधले.
त्यासाठी नारदाच्या उपदेशानुसार भगवान शंकर हेच आपले पती व्हावेत यासाठी देवीने अत्यंत कठीण तपश्चर्या केली .
या कठीण तपश्चर्येमुळे त्याचे नाव तपश्चरिणी म्हणजेच ब्रह्मचारिणी असे ठेवले गेले.
कित्येक हजार वर्षे त्यांनी केवळ फळे आणि फुले खाल्ली आणि
कित्येक वर्षे केवळ औषधी वनस्पतीवर जगत राहिल्या .
कडक उपास करीत, खुल्या आकाशाखाली पाऊस आणि उन्हांचा मोठा त्रास सहन करीत राहिल्या .
तीन हजार वर्ष झाडांची तुटलेली पाने आणि बिल्वपत्रे खाऊन त्यांनी भगवान शंकरांची पूजा केली.
कित्येक हजार वर्षे त्या निर्जल आणि निरुपद्रवी राहून तपश्चर्या करत राहिल्या .
पाने खाऊन राहिल्याने त्यांना “अपर्णा” हे नाव पडले.
अशा कठोर तपश्चर्येमुळे देवीचे शरीर पूर्णपणे नष्ट झाले.
देवता, ऋषी , सिद्धगण, या सर्वांनी ब्रह्मचारिणींच्या तपश्चर्येचे अभूतपूर्व पुण्यकर्म असे वर्णन केले
आणि कौतुक केले
आणि म्हणाले, "हे देवी, आजवर कोणीही इतके कठोर तप केले नाही.
ते फक्त आपल्याकडूनच शक्य झाले.
तुझी इच्छा पूर्ण होईल आणि देव चंद्रमौळी शिवशंकर तुला पती म्हणून प्राप्त होईल .
आता तप थांबवुन घरी परत जा .
लवकरच तुमचे वडील तुम्हाला घ्यायला येत आहेत. "
दधना करपद्मभ्यामक्ष्मकमकंडलु |
देवी प्रसीदतु मयी ब्रह्मचारिनान्युतमा ||
या दिवशी साधक कुंडलिनी शक्ती जागृत करण्यासाठी साधना देखील करतात.
जेणेकरून त्यांचे जीवन यशस्वी होऊ शकेल
आणि ते कोणत्याही प्रकारच्या अडथळ्याचा सामना सहज करू शकतील .
आई दुर्गाचे हे दुसरे रूप भक्त आणि सिद्धांना दिले गेले आहे.
त्यांची उपासना केल्यास तप, यज्ञ, शांतता, पुण्य, आत्मसंयम वाढते.
जीवनाच्या कठीण संघर्षातसुद्धा साधकाचे मन कर्तव्याच्या मार्गापासून दूर जात नाही.
ब्रह्मचारिणी देवीच्या कृपेने त्यांना सर्वत्र परिपूर्णता आणि विजय मिळतो.
या दिवशी साधकाचे मन 'स्वाधिस्थान' चक्रात विरंगुळलेले असते.
या चक्रात स्थित असलेले योगी देवीची कृपा प्राप्त करतात.
या दिवशी अशा मुलींची पूजा केली जाते, ज्यांचे लग्न निश्चित आहे
परंतु अद्याप लग्न झालेले नाही.
त्यांना घरी बोलावले जाते आणि भोजन घातले जाते .
त्यांना कपडे, भांडी इत्यादी भेट दिली जाते.
या देवी सर्वभूतेषु मां ब्रह्मचारिणी रुपेना संस्थानिता।
नमस्तसै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम :।
अर्थ: हे आई! ब्रम्हचारिणी या नावाने प्रसिद्ध असलेल्या आपण सर्वत्र वसलेल्या आहात.
मी पुन्हा पुन्हा तुम्हाला अभिवादन करतो.
जितके तुम्ही शरीरापासून अलिप्त व्हाल तितके तुम्ही आनंदी व्हाल.
जितके तुम्ही अनंत चेतनेला अनुभवाल तितके तुम्ही तणावमुक्त व्हाल
तितके तुम्हाला शरीराचे जडत्व कमी जाणवेल-हेच ब्रम्हचर्य होय.
आपण देवीच्या या रुपाची आराधना करतो तेंव्हा आपल्या मध्ये ब्रम्हचर्याचे गुण जागृत होऊ लागतात.
आणि आपली चेतना अनंताचा अनुभव घेऊ लागते.
जो आपला मूळ स्वभाव आहे.
आणि जेंव्हा आपण आपला मूळ स्वभाव जाणतो तेव्हाच
आपण शूर,निडर,पराक्रमी आणि सामर्थ्यशाली बनतो.
देवीचा मंत्र
दधना करपद्मभ्यामक्ष्मलकमंडललु।
देवी प्रसीदतु मयी ब्रह्मचारिनानुत्तम॥
पूजेची पद्धत
सर्वप्रथम कलशात पुष्प, अक्षत, रोली, चंदन, दूध, दही, साखर, वितळलेले लोणी, आणि मध घालून
बोलावलेल्या देवी-देवतांची पूजा करतात .
आंघोळ करुन देवीला अर्पण केलेल्या कोणत्याही वस्तूचा एक भाग दिला जातो .
प्रसाद दिल्यानंतर अचल आणि नंतर पान, सुपारी अर्पण करुन अर्पण करतात .
कलश देवताची पूजा केल्यानंतर नवग्रह, दशादिकपाल, शहर देवता, गावदेवतेची पूजा करतात .
त्यांची पूजा केल्यावर आई ब्रह्मचारिणीची पूजा करावी.
देवीची पूजा करताना प्रथम हातात पुष्प घेऊन प्रार्थना करतात .
यानंतर, देवीला पंचामृत स्नान करतात .
नंतर फुले, अक्षत, कुमकुम, सिंदूर अर्पण करतात .
देवीला लाल फुले आवडतात.
तूप आणि कापूर मिसळून देवीची आरती करतात .
सरतेशेवटी, क्षमा, आवाहन करतात .
देवाची उपासना प्रार्थना करतात .
ब्रह्मचारिणीचे ध्यान केल्याने इच्छित प्राप्त होते .
जपमलकमंडलु धारब्रह्मचारिणी
शुभम गौरववर्ण
स्वाधिष्ठानस्थिता द्वितीय दुर्गा त्रिनेत्रम्।
धवल परिधान ब्रह्मरूप
पुष्पलंकार भूषितम्
परम वंदना पल्लवरधरन कांत कपोला पीन।
पायोधरम कमान्या लावणयम स्मरमुखी लोब्रो नितमबनीम
पद्मभ्याम अक्षमाला कमंडलदेवी
प्रसीदातु मे ब्रह्मचारिनान्युतमा।
ब्रह्मचारिणींचे स्तोत्र पठण
तपशरीनी तवानी तापत्रय निवाराणिम्।
ब्रह्मरूपधर ब्रह्मचारिणी प्रणामम् शंकरप्रिया दोन भक्ति-मुक्ति दैनी।
शांतिदा ज्ञानदा ब्रह्मचारिणी प्रणामम्
हृदयम् पातू लालटे पातु शंकरभीमनी
अर्पण सदापटू नेत्रो, अर्धरी च कपोलो॥
पंचदशी कांठे पातुमाध्यादेशे पातुमहेश्वरी
षोडशी सदापटु नाभो गृहियो पादो।
अंग प्रत्यंग अखंड पातु ब्रह्मचारिणी
क्रमशः
