પ્રગતિના પંથે
(પ્રેરણાત્મક વાર્તાઓ)
5
હું અને મારું ગૌરવ.....નિસર્ગ
હું દીપિકા ટેઈલર આજે ૪૬વરસે “સર કીકાભાઇ પ્રેમચંદ સેન્ટર ફોર સ્પેશ્યલ એજ્યુકેશન”ની એડમિનિસ્ટ્રેટરની ખુરશી પર બેસીને પરમ સંતોષ અને શાંતિની ભાવના સાથે ખૂબ ગૌરવ પણ અનુભવી રહી છું. આ સુરત શહેર, મારું માદરે વતન, જેણે મને ઘણું બધું આપ્યું છે અને ઘણું બધું લઈપણ લીધું છે. પરંતુ આજનાં દિવસે મને મારી જિંદગીથી પૂરો સંતોષ છે. જીવનથીમને હવે કોઈ ફરિયાદ નથી. જ્યારથી સમજણી થઈ ત્યારથી માંડીને હજી હમણાં સુધી મેં જીવનમાં સંઘર્ષ જ જોયો છે. સુખ તો મને બસ કોઈ ખરતાં તારા જેટલું જ મળ્યું છે. જે ક્યારેક જ મળ્યું અને તે પણ ક્ષણિક જ. તો પણ મેં એ ક્ષણોને જીવી લેવાની પૂરી કોશિષ કરી છે. એક પછી એક દુઃખના પહાડ વચ્ચે ક્ષણિક સુખનું જે ઝરણું મળ્યું તેનાથી જેટલી છીપાય એટલી તરસ મેં છીપાવવાની કોશિષ કરી. આ સુખની તરસમાં જિંદગીના ૪૬ વરસ ક્યારે નીકળી ગયા એની પણ ખબર ન પડી. આવો આજે તમને પણ મારી જીવનયાત્રાની સહેલગાહ કરાવું જેમાં કોઈ પર્વતના ઘાટની જેમ કેટલાંય ઉતાર ચઢાવ અને વળાંકો આવેલાં છે.
હું ૨૭ ફેબ્રુઆરી, ૧૯૭૧ના દિવસે ભાનુબેન તથા વસંતભાઈ રાઠોડને ત્યાં સુરતમાં જન્મેલી. મારાં માતા પિતાનું સૌથી પહેલું સંતાન હોવાથી પરિવારમાં થોડાં લાડકોડથી મારો ઉછેર થયેલો. પપ્પાની ‘સર્વે ઓફ ઇન્ડિયા’માં સરકારી નોકરી હોવાથી પરિવારની સ્થિતિ આમ તો મધ્યમ વર્ગીય કહી શકાય તેવી હતી. એ નોકરીમાં બહુ જગ્યાએ બદલી થતી હોવાથી મારું પ્રાથમિક શિક્ષણ મેં અલગ અલગ જગ્યાએ મેળવ્યુંસાથે નવા શહેરો જોવાનો રોમાંચ પણ મળેલો. સુરત થી હૈદરાબાદ અને ત્યાંથી માઉન્ટ આબુ બદલી થતાં આ ત્રણ જગ્યાએ મેં મારું પ્રાથમિક શિક્ષણ પૂરું કરેલું. ત્યારબાદ હાઇસ્કુલ મેં અમદાવાદ ખાતે પૂરી કરી. ત્યાર પછી પપ્પાની બદલી સુરત ખાતે થતાં મેં બી.કોમ.નો અભ્યાસ સુરત આવીને કર્યો. આમ તો આટલાં શહેર બદલવા છતાં પણ મારાં અભ્યાસમાં ક્યાંય વિક્ષેપ પડ્યો નથી. હું એકંદરે ભણવામાં હોંશિયાર પણ હતી. પરિવારની મધ્યમવર્ગીય સ્થિતિ ઉપરાંત કુલ ત્રણ બહેનો અને એક ભાઈ એમ ચાર સંતાનો હોવાં છતાં મારાં પપ્પા મમ્મીએ ક્યારેય અમને અભ્યાસ બાબતે કે બીજી કોઈપણ બાબતે ઓછું આવવા દીધું નહોતું.
બી. કોમ. પૂરું કરીને મેં ૧૯૯૧માં એલ.એલ.બી. જોઈન કર્યું અને એ જ વર્ષમાં મારાં લગ્ન સુરતના જ વતની દિલીપ ટેઈલર સાથે થયા. દિલીપને વરસો જૂની ટેઈલરની દુકાન હતી તે ઉપરાંત તેઓ પોતાની રીતે વધુ આવક માટે હંમેશા પ્રયત્નશીલ રહેતાં. મારાં સાસરિયાની સ્થિતિ સમાન્ય હતી અને પરિવાર પણ મોટો હતો. સાસુ સસરા ઉપરાંત જેઠ, જેઠાણી, નણંદ અને અમે બંને એમ કુલ સાત લોકોનો પરિવાર હતો. જો કે કોઈને મારાં અભ્યાસ કરવા સામે વાંધો ન હતો પણ ૧૯૯૨ માં હું ગર્ભવતી થઈ હોવાથી મારે એલ.એલ.બી.નો બીજા વર્ષનો અભ્યાસ અધુરો જ છોડવો પડ્યો. માતૃત્વ કોઇપણ મા માટે સૌથી અગત્યની અને ગમતી લાગણી હોય છે અને મારાં માટે પણ હતી. દિવસે દિવસે મારાં ગર્ભમાં ઉછરી રહેલાં બાળક સાથે હું વધુ ને વધુ લાગણીથી જોડાતી ગઈ. તે ક્યારે સજીવ રૂપમાં મારી સામે આવે તેની અધીરાઈથી રાહ જોવા લાગી. દીલીપથી માંડીને ઘરનાં બધાં જ લોકો આ નવાં મહેમાનને આવકારવા ખૂબ આતુર હતાં. આખરે એ આતુરતાનો અંત ૧ જુલાઈ ૧૯૯૩ના દિવસે આવ્યો. મારી કૂખે એક ફૂલ સમા દીકરાએ જન્મ લીધો જેને અમે નામ આપ્યું નિસર્ગ.
નિસર્ગના જન્મથી જાણે કે આખા પરિવારમાં રોનક આવી ગયેલી. આડોશ પડોશ તેમજ સગા વ્હાલાંમાં બધે જ ખૂબ હોંશે હોંશે પેંડા વહેંચવામાં આવેલાં. તે એટલો બધો નાજુક અને વ્હાલો હતો કે પરિવારના દરેક સભ્યો તેને રમાડવા માટે તેના ઉઠવાની રાહ જોતાં. હજારોમાં એક એવો સુંદર હતો મારો નિસર્ગ. એવું લાગતું હતું જાણે કે નિસર્ગ તેની સાથે મારાં ઘરમાં ખુશીનો ખજાનો લાવ્યો હતો. પરંતુ એકાએક આ બધી ખુશીઓને કોઈની નજર લાગી ગઈ. નિસર્ગ છ માસનો હતો ત્યારે તેને અચાનક ન્યુમોનિયા થયેલો. ન્યુમોનિયાની સારવાર દરમિયાન ખબર પડી કે નિસર્ગ “બ્લુ બેબી” હતો એટલે કે તેનાં હ્રદયમાં એક નાનકડું કાણું હતું. આ જાણીને મારાં અને મારાં પરિવાર પર જાણે કે આભ તૂટી પડ્યું. જન્મથી છ મહિના સુધી નિસર્ગ એકદમ સામાન્ય હતો અને અમારી ખુશહાલીનું મુખ્ય સ્ત્રોત હતો. અમે બધાં જ એને જોઈને ખીલી ઉઠતા પણ અમારાં પરિવારના હેત રૂપી સ્વચ્છ આકાશમાં નિસર્ગની બીમારી રૂપે ચિંતાના વાદળો ઘેરાવા લાગ્યા. નિસર્ગની સારવાર માટે અમારે મુંબઈ સુધી જવું પડતું પણ કોઈ વાતે આ બીમારીનોસરખો ઈલાજ થતો ન હતો. નિસર્ગને આટલી નાની ઉંમરમાં સોય ભોંકાતી જોઈને મારું કાળજું ચિરાઈ જતું. ગમે તેવા કઠણ હદયની હોય પણ ગમે તેમ તો એક મા પોતાનાં બાળકને આવી હાલતમાં કેમ કરીને જોઈ શકે..? હું દિવસ રાત નિસર્ગની સાથે જાગતી. મારાં વ્હાલસોયા નિસર્ગને આવી દયનીય સ્થિતિમાં જોઈને ચોધાર આંસુઓ સાર્યા કરતી. ભગવાનને સતત પ્રાર્થના કરતી કે નિસર્ગ જલ્દીથી સાજો થઈ જાય. આખરેએક વરસની લાંબી સારવાર પછી અમે મુંબઈમાં આવેલી હરકિશન હોસ્પીટલમાં નિસર્ગના હ્રદયમાં સ્ટેન્ટ મુકાવ્યું. આ સર્જરી અમારાં માટે ખૂબ જ ખર્ચાળ હોવા છતાં અમે ગમે તેમ બે છેડા ભેગા કરીને પણ કરાવી હતી.
દિવસો જતાં નિસર્ગની તબિયતમાં સુધારો થતો ગયો એ વાતથી અમને થોડી નિરાંત થઈ. છીનવાઈ ગયેલી ખુશી પરત ફરી હોય તેવું લાગતું હતું. પરંતુ સર્જરીના આઠેક મહિના પછી નિસર્ગને ફરી તકલીફ થવા માંડી. અમારે નિસર્ગના ચેક અપ માટે મહિને મહિને મુંબઈ જવું પડતું હતું. સ્ટેન્ટ મુકાવ્યાને લગભગ એક વરસ જેવો સમય થયો હશે ત્યાં ખબર પડી કે તે સ્ટેન્ટ ફેઈલ થઈ ગયું હતુ. ફરી એક વાર મારા માથે દુઃખના કાળા વાદળો છવાઈ ગયેલા. એવું લાગતું જાણે દુનિયાભરનું દુઃખ મારાં અને મારાં નિસર્ગના નસીબમાં જ લખાયેલું હોય. મેં બહુ હિંમત રાખીને નિસર્ગની ઓપન હાર્ટ સર્જરી કરાવવાનો અતિ કપરો નિર્ણય કર્યો. જેના સિવાય નિસર્ગના બચવાના કોઈ જ ચાન્સ ન હતાં. નિસર્ગ માંડ ત્રણ વર્ષનો થયો ત્યાં ‘મદ્રાસ મેડીકલ મિશન’ ચેન્નઈ ખાતે તેની ઓપન હાર્ટ સર્જરી કરવી પડી. ભગવાનની દયાથી આટલી લાંબી અને પીડા દાયક સર્જરી પણ સફળતાથી પાર પડી ગઈ. સર્જરી પછી સૂતેલા મારાં નાનકડાં નિસર્ગને જોઈને મારાથી રડ્યા વિના રહેવાતું નહીં તો પણ ગમે તેમ કાળજું કઠણ કરીને પણ હું ઉલટું મારાં પતિને હિંમત આપતી. બીજા દિવસે ડોકટરે જેટલી વાર નિસર્ગને ચેક કર્યો એટલી વાર તે સાવ નોર્મલ જ હતો. પણ ભગવાનને મારી અને નિસર્ગની કસોટી હજીએ કરવી હોય તેમ મળસ્કે નિસર્ગને ફીટ(એપીલેપ્સી) આવી. એ ફીટ એટલી ઘાતક હતી કે નિસર્ગનાં મગજને ખૂબ નુકશાન થયું. તેના મગજને ઓક્સિજનનો ફલો ઓછો મળવા લાગ્યો અને તે કોમમાં સરી પડ્યો. મારી ચિંતાનો કોઈ પાર ના રહ્યો. હું માનસિક રીતે સાવ ભાંગી પડી. મારો નિસર્ગ અર્ધ મૃત અવસ્થામાં હતો. એક મા માટે પોતાનાં બાળકને આવી હાલતમાં જોવો એ સૌથી વધુ તકલીફદાયક વાત ગણાય. મારી આંખોમાં નિસર્ગ માટે અંજાયેલા સપનાઓના કેટલાંય મહેલો એક સાથે ધરાશાયી થઈ ગયાં. પચ્ચીસ દિવસ તેને વેન્ટીલેટર પર રાખવામાં આવ્યો. આખરે છવ્વીસમાં દિવસે કોમામાંથી બહાર આવ્યો પરંતુ તે પોતાની બધી જ યાદદાસ્ત ગુમાવી બેઠેલો તેમજ તેનું આખીડાબું બાજુ પેરેલાઈઝ થઈ ગયેલી. આનાથી વધુ પીડા શું હોય કે એક બાળક હલનચલન પણ ન કરી શકે અને તેની માને ઓળખે પણ નહીં..? આ બધી પીડા મેં સહન કરેલી. ત્રણ વરસના નિસર્ગને હું ત્રણ મહિનાના બાળકની જેમ ઊંચકીને ઘરે લાવેલી ત્યારે તે બીજા કોઈને તો શું.... મને પણ ઓળખતો ન હતો. કેટલાંય ડોક્ટરને બતાવવા છતાંય બધાનો એક જ જવાબ હતો કે ‘આનો કોઈ જ ઈલાજ નથી’.
૧૯૯૬માં મદ્રાસ ખાતે નિસર્ગની સર્જરી કરાવવામાં સાડા ચાર લાખનો ખર્ચ થયેલો(કંઈ ન ગણો તો પણ અત્યારના ૨૫ લાખ થાય). આટલાં મોટાં ખર્ચને પહોંચી વળવામાં અમને અમારાં પરિવાર, સગાસંબંધીઓ અને મિત્રોએ ખૂબ સહકાર આપેલો. હું હજીયે હિંમત હારવા નહોતી માગતી. મારાં નિસર્ગને સાવ આમ જીવતી લાશ બનીને જીવાડવા નહોતી માગતી. અમે ફરી નિસર્ગને મુંબઈ બતાવવા લઈ ગયા. ત્યાં તેને એક સ્પેશ્યલ મેડીસીન સજેસ્ટ કરવામાં આવી જે અતિશય મોંઘી એટલે કે ૮૦ રૂપિયાની એક આવતી તેવી એક દિવસમાં ત્રણવાર આપવાની હતી. આ ગોળી મુંબઈમાં માત્ર એક જ મેડીકલ સ્ટોરમાં મળતી જોકે એ ગોળીની અસરથી નિસર્ગનો પેરેલાઈઝ થઈ ગયેલો ડાબો ભાગ દોઢ મહિનામાં નોર્મલ થઈ ગયેલો. તે પછી પણ અમારે ચેકઅપ માટે મદ્રાસ અને મુંબઈ તો થોડાં થોડાં સમયે જવું જ પડતું હતું. એક બાજુ ઓપરેશનનો આટલો મોટો ખર્ચ, તે ઉપરાંત આટલી મોંઘી દવાઓ અને તે સિવાય મુંબઈ-મદ્રાસના જવા આવવાનો આટલો ખર્ચ, આ બધું ભેગું મળીને અમારી આર્થિક હાલત સાવ તાર-તાર કરી ગયું. બીજી બાજુ આટલી દોડધામમાં દિલીપ ધંધામાં પણ ધ્યાન આપી શકતાં ન્હોતાં જેની અસર એમનાં ધંધા પર પણ થઈ. કાયમના ગ્રાહકો આવતાં બંધ થવા લાગ્યાં. છતાં જેમ તેમ કરીને અમે લોકો ઘર ખર્ચ ચલાવી લેતાં.
તમે લોકોને થતું હશે કે આટલાં દુઃખ વેઠ્યા પછી મારાં જીવનમાં હવે શાંતિ થઈ હશે.? મને પણ એવું જ થતું હતું કે મારાં જીવનમાં હવે તો શાંતિ થશે. પરંતુ મારો સાચો સંઘર્ષ એ પછી જ ચાલુ થયેલો જયારે મારાં ઘરમાં હવે બધાંને ખબર પડી કે નિસર્ગ એક સામાન્ય નહીં પરંતુ “સ્પેશ્યલ ચાઈલ્ડ” છે. માણસ આખી દુનિયા સામે લડી શકે છે પરંતુ પોતાનાં લોકો સામે નથી લડી શકતો. આવું સ્પેશ્યલ ચાઈલ્ડ ક્યારેક કોઈએ ઉછેર્યું ન હોવાથી પરિવારમાં પણ ઘણાં પ્રશ્નો ઉદભવતા જેનાં કોઈ જ જવાબો ન હતાં. પરિવારના લોકો માટે પણ નિસર્ગને આ રીતે સ્વીકારવો બહુ અઘરું હતું. આ બધું થવા છતાં હું ખૂબ હિંમત રાખતી, મારાં આંસુઓ ગળી જતી અને બધું જ અવગણીને માત્ર નિસર્ગને સાચવવા પર ધ્યાન આપતી. સમય જતાં મારી મહેનત ફળી નિસર્ગ ધીમે ધીમે બોલતો થયો. પણ હજીયે નિસર્ગને પોતાની બીજી કોઈ પણ દૈનિક ક્રિયાનું ભાન ન હતું.આટલાં પ્રશ્નો હોવા છતાં હું નિસર્ગને જે રીતે ઉછેરી રહી હતી તે મારાં માટે સામા પાણીએ તરવા જેવું હતું. ૧૯૯૮માં મેં નિસર્ગને સુરતની જ એક ઈંગ્લીશ મીડીયમ સ્કુલમાં દાખલ કર્યો. હજી તો માંડ થોડાં મહિના થયા હશે ત્યાં એક દિવસ ટીચરે મને સ્કુલમાં નિસર્ગ વિશે વાત કરવા માટે બોલાવી. તે ટીચરે મારી સાથે એટલું ખરાબ વર્તન કરેલું કે મને ઘડીભર તો મારાં બાળક સાથે મોત મીઠું કરી લેવાનું મન થઈ ગયેલું. તેમનાં કહેવા પ્રમાણે નિસર્ગને બેસવાનું ભાન નહીં હતું એટલે તે કોઈ એક જ્ગ્યાએ બેસતો નહીં. આમ તેમ જગ્યા બદલ્યા કરતો એટલાં માટે તેને કોઈ ‘માનસિક વિકલાંગ’ બાળકોની સ્કુલમાં મુકવા માટે કહેવામાં આવ્યું. મને ત્યારે પ્રશ્ન થયેલો કે ‘આવું કેમ..? મારું બાળક બીજા બાળકોની સાથે કેમ ન ભણી શકે..? આવો ભેદભાવ કેમ..?’. હળાહળ અપમાનિત થઈને હું નિસર્ગને લઈને જયારે ઘરે આવી, મને મારાં પતિએ સમજાવેલી, તેમણે કહેલું કે ‘આપણો નિસર્ગ કેવો છે એ આપણે નક્કી કરીશું કે બીજા નક્કી કરશે..? તેઓના કહેવા પર આપણે થોડું જવાનું હોય..?’ બસ એમનો આ સધિયારો અને કોઈ ભગવાન કે ઉપર વસવાટ કરતી શક્તિ સદાય મને પ્રેરકબળ આપતું રહ્યું. તેવામાં એકવાર દિલ્હીથી સુરત આવેલા એક સ્પેશ્યાલીસ્ટ ડોકટરે મારું અને નિસર્ગનું કાઉન્સેલિંગ કર્યું. જેનાથી મારી નૈતિક હિંમત ખૂબ જ વધી ગઈ.
મારો વિરોધ હોવા છતાં મારાં પતિએ નિસર્ગને ‘શ્રુતિ’ નામથી ચાલતી સ્પેશ્યલ ચાઈલ્ડ માટેની સ્કુલમાં એડમીશન અપાવ્યું. વિરોધ પણ એટલે જ હતો કારણ કે હું મારાં નિસર્ગને બીજા બાળકોની જેમ જ એમની જ સ્કુલમાં ભણાવવા માગતી હતી. એવામાં એક દિવસ હું અને મારાં પતિ નિસર્ગને સ્કુલ પર લેવા ગયેલા ત્યાં અમે એક માને તેના વિકલાંગ બાળકને ઉંચકીને રીક્ષામાં બેસાડતાં જોઈ. દિલીપે એક શબ્દ પણ ન કહ્યો પણ ફક્ત મારી સામે જોયું. એટલામાં હું બધું જ સમજી ગઈ. મને એ જોઈને એહસાસ થયો કે આટલું વિકલાંગ બાળક હોવાં છતાં તેની મા તેને કેટલો સપોર્ટ કરે છે, તેના માટે બધું જ કરી છુટે છે, તો મારો નિસર્ગ તો આટલો વિકલાંગ પણ નથી. તે જોઈને મને ખૂબ જ પ્રેરણા મળી, જાણે કે મારી વિચારસરણી જ બદલાઈ ગઈ. ત્યારથી હું મારાં નિસર્ગ માટે આખી દુનિયા સામે લડવા વધુ મક્કમ બની ગયેલી. મેં નક્કી કરી લીધેલું કે હવે કોઈ ગમે તેવા આકરા વેણ કહે હું એક આંસુ પણ નહીં સારું અને મારાં નિસર્ગને પગભર બનાવીને જ રહીશ. તે માટે મેં સૌથી પહેલાં તેને ટોઇલેટ ક્લીનીંગની ટ્રેનીંગ આપવાનું શરુ કર્યું. અમુક પ્રશ્નો હોવા છતાં પણ હું ઈચ્છતી હતી કે તે પોતાનાં કામ જાતે જ કરતાં શીખે. મને એક જ ચિંતા થતી કે ‘આજે હું છું પણ કાલે નહીં હોઉં તો તેનું કોણ કરશે...?’. એ વિચાર મને કોરી ખાતો પણ સાથે હું તેને આવા દરેક કામ પોતાની જાતે કરતાં શીખડાવવા પ્રેરાતી રહી. ડગલે ને પગલે મારેએક નવી લડાઈ જ લડવાની હતી, એક તબક્કે પ્રશ્નો એટલી હદે મગજ પર હાવી થઈ ગયેલાં કે મને ઘર છોડી દેવાનો વિચાર આવી ગયેલો. ઘરની બહાર નીકળતાં જ મને આખી દુનિયા એવો જ એહસાસ કરાવતી કે ‘હું કઈ રીતે જીવીશ..? આ બાળકને લઈને શું કરીશ..?’. ક્યાંય કોઈ સમજાવવાવાળું નહોતું. હતો તો બસ બધે જ ધુત્કાર, દયા અને અવગણના. મને ઘણી વાર પ્રશ્ન થતો કે ‘ મેં અને મારાં નિસર્ગે એવું તે શું કર્યું છે કે અમને બધેથી આવા વેણ સંભાળવા અને સહન કરવા પડે છે’, પણ હું ખૂબ જ હકારાત્મક વલણ અપનાવતી, હું વિચારતી કે ‘નિસર્ગ મારું બાળક છે અને આ મારી તેના માટેની લડાઈ છે...હું ક્યારેય હાર નહીં માનું..એનાં માટે મેં જે સપનાં જોયા છે તે ગમે તે ભોગે પૂરા કરીને જ રહીશ....’
મારું મક્કમ મનોબળ અને દિલીપનો પૂરો સહકારમળવાથી હું નિસર્ગને દૈનિક ક્રિયાઓ તેની જાતે કરતાં શીખડાવવામાં સફળ રહી. એક દિવસ નિસર્ગની સ્કુલમાં એક ફન્કશનમાં ગયેલી ત્યારે ખબર પડી કે ત્યાં એક કૂકની જરૂર હતી. આર્થિક રીતે ખૂબ સંકડામણ હોવાથી મેં તે નોકરી સ્વીકારવાની તક જતી ન કરી. પાર્ટ ટાઈમ કુકની નોકરીમાં મને માત્ર ૧૨૦૦/- રૂપિયા જ મળતાં હતાં તેમ છતાં મારાં ઘરને ઘણો આર્થિક ટેકો થઈ જતો. સમય જતાં મને એ બાળકો સાથે ખૂબ જ લગાવ થઈ ગયો, મને તેમની સાથે રહેવું પણ ખૂબ જ ગમવા લાગ્યું હતું. મારી ધગશ જોઈને સ્કુલના હેડ એવા કુસુમબેન દેસાઈ મારાથી પ્રભાવિત થયા. મેં તેમને મારાં અને નિસર્ગ વિશે બધું જણાવ્યું. મારી ક્વોલિફિકેશનની તેમને ખબર પડતાં તેઓએ મને કુકની નોકરીના બદલે તેમનાં આસીસ્ટન્ટની પોસ્ટ ઓફર કરી. માત્ર છ મહિનામાં જ મને આ રીતે બઢતી મળતાં હું ખૂબ ખુશ થયેલી. અમારે સ્પેશ્યલ ચાઈલ્ડ માટે એક સૂત્ર છે. “Opportunities can prove their abilities…” બસ આ જ સૂત્ર મને પણ લાગુ પડ્યું. મને પણ એક તક મળી અને મેં મારી ક્ષમતા પુરવાર કરી આપી. નિસર્ગ એ સ્કુલમાં આવ્યા પછી ઘણું બધું શીખવા અને સામાન્ય થવા લાગેલો.
સારા દિવસોની રાહમાં હું હતી પણ દિવસો વધુ ને વધુ કપરાં જ થતાં ગયા. આખી દુનિયામાં હું જેની સાથે છૂટથી બધી જ વાતો કરતી, જેની સાથે મારું દુઃખ સુખ વહેંચી શકતી તેવી વ્યક્તિ કોઈ હતી તો એ હતી મારી નાની બહેનવર્ષા. અમે બંને એકબીજાની ખૂબ જ નજીક હતાં. તેના લગ્ન ફેબ્રુઆરી ૨૦૦૩માં થયેલાં અને જેણે હજી તો લગ્નજીવનના છ માસ પણ પૂરા ન્હોતાં કર્યા ત્યાં જુલાઈ ૨૦૦૩માં જ એક અકસ્માતમાં વર્ષા અને તેના પતિ ધર્મેશ બંનેનું મૃત્યુ નીપજ્યું. તેનું મૃત્યુ થવું એ મારાં માટે કોઈ વજ્રઘાતથી કમ ન હતું. માંડ કરીને મારાં જીવનમાં સ્થિરતા આવી રહી હતી ત્યાં વર્ષાનું મૃત્યુ એક તોફાન બનીને આવ્યું અને મારી જીવનનૈયાને ફરી હાલક ડોલક કરી ગયું. કેટલાંય મહિનાઓ સુધી હું એ આઘાતમાંથી બહાર નહોતી આવી શકી. વર્ષાના મૃત્યુથી હું એકદમ જ ભાંગી પડેલી.
ફરી એક વાર મારાં માટે કપરા સમય પછી સારો સમય આવતો લાગ્યો. ૨૦૦૪માં મારી દીકરી શચી નો જન્મ થયો. શચી કભીકભી ફિલ્મના ગીત ‘મેરે ઘર આયી એક નન્હી પરી’ ની જેમ જ મારી જીંદગીમાં આવેલી. ખુશહાલીએ ફરીથી મારાં દ્વાર પર દસ્તક આપી. એક બાજુ નિસર્ગ સ્પેશ્યલ સ્કુલના એક પછી એક લેવલ સફળતાથી પાર કરી રહ્યો હતો અને બીજી તરફ મારી શચી પણ ખિલખિલાતી મોટી થવા લાગેલી. મારું માતૃત્વ દીપી ઉઠ્યું હોય તેવું મને અનુભવાતું. મને મારો પરિવાર પૂરો થઈ ગયો હોય તેવું લાગવા માંડ્યું. પરંતુ મારે હજીયે જીવનની પરીક્ષા આપવાની બાકી હતી. ૨૦૦૬માં અમુક કારણોસર અમારે અડાજણમાં અલગ ભાડાના મકાનમાં રહેવા જવું પડ્યું. હજી તો ઘર ગૃહસ્થી એકડે એકથી માંડ શરૂ થાય ત્યાં તો વધુ એક મુસીબતનો પહાડ અમારાં પર તૂટી પડ્યો. ૨૦૦૬માં સુરતમાં આવેલ ભયાનક પૂરમાં મેં બધું જ ગુમાવી દીધેલું. એ ગોઝારા પૂરમાં મારી તમામ ઘરવખરી તેમજ દિલીપની દુકાનનો સામાન બધું જ વહી ગયેલું. હું, દિલીપ અને મારાં બંને બાળકો આટલું જ પૂરમાં સલામત રહી ગયું હતું બાકી જે ભાડાંનું ઘર હતું તેને પણ ખાસ્સું એવું નુકસાન થયું હતું. મારાં માટે તો ફરીથી શૂન્યમાંથી સર્જન કરવાની પરિસ્થિતિ આવી ગયેલી. જેમ ફીનીક્સ પંખી રાખમાંથી બેઠું થાય તેવી જ રીતે હું પણ હવે એટલી મક્કમ બની ગયેલી કે ગમે તેવી ખરાબ પરિસ્થિતિનો પૂરા જોશથી સામનો કરતી.
મારાં મમ્મી-પપ્પા, ભાઈ પ્રતિક અને નેહાભાભીએ શચીના ઉછેરની મોટાભાગની જવાબદારી ઉપાડી લીધી હતી. શચી જેમ જેમ મોટી થતી ગઈ તેમ તેમ તેને પણ અમુક પ્રશ્નો થવા લાગ્યાં, કારણ કે નિસર્ગ સાથે હોય ત્યારે કોઈ તેની સાથે રમવા ન આવે, કોઈ સરખી વાત ન કરે, મા બાપ તેના બાળકોને દૂર રાખે, આવું બધું થવા લાગતાં તેને પણ થતું કે ‘આવો ભેદભાવ કેમ..? મારો ભાઈ મારી સાથે તો બહુ સારી રીતે રમે છે, વાત કરે છે...તો બીજા લોકો કેમ તેની સાથે રમતાં કે વાત કરતાં નથી..? આપણા ઘરે કેમ કોઈ મહેમાન આવતાં નથી કે કેમ કોઈ આપણને તેમનાં ઘરે બોલાવતાં નથી..?’ આવા કેટલાંય પ્રશ્નોના જવાબ મારી પાસે પણ નહોતા તો હું એને તો કેમ કરીને આપું..? મને સૌથી વધુ દુઃખ એ વાતનું થતું જયારે નિસર્ગને લઈને લોકો શુકન અપશુકન જોતાં. જયારે મને એમ કહેતાં કે ‘ તમે પ્રસંગમાં એકલા જ આવજો’ ત્યારે થતું કે આપણો સમાજ માત્ર કહેવા પુરતો જ એકવીસમી સદીમાં જીવે છે બાકી માનસિકતાતો હજીયે અઢારમી સદીની જ છે. પરંતુ હું પણ આવા કોઈ લોકોને ત્યાં કદી પ્રસંગમાં ગઈ જ નથી જ્યાં મને નિસર્ગ વિના આવવા કહ્યું હોય. આવા લોકોને વિચાર પણ નહીં આવતો હોય કે જયારે તેઓ આવો ભેદભાવ રાખે છે કે કોઈ મ્હેણાં ટોણાં મારે છે ત્યારે તે બાળક અને તેની મા પર શું વીતતી હશે...? એ તો જેને પોતાનું ચપ્પલ ડંખતું હોય તેને જ ખબર પડે કે કેટલું ડંખે છે...!!
સમયનું ચક્ર વધુ ઝડપી ફરવા લાગ્યું. નિસર્ગમાં ઘણી બધી સામાન્ય સમજ આવી ગયેલી. તેમ છતાં તેના વધુ માનસિક વિકાસ માટે ૨૦૦૮માં જૂનાગઢમાં આવેલી ‘મંગલમૂર્તિ’ નામની સંસ્થામાં મૂકેલો. જ્યાં તેનો ઘણો ઝડપી અને સારો વિકાસ થવા માંડ્યો હતો. પરતું મારે હજીએ એક આઘાત સહન કરવાનો બાકી હોય તેમ એક દિવસ તે સંસ્થામાંથી ફોન આવ્યો તેમાં મને જણાવવામાં આવ્યું કે નિસર્ગની ડાબી આંખની દ્રષ્ટી બિલકુલ નહીં હતી. તેની ડાબી આંખમાં સાવ વિઝન જ ન હતું. હું ફરીથી ઉદાસ થઈ ગયેલી. મારાં વ્હાલાં નિસર્ગને બાકી હતું તે હવે આ પણ સહન કરવાનું....? ઘણી જગ્યાએ તેની આંખનું ચેકઅપ કરાવ્યું પણ તેમાં ક્યાંય સફળતા ન મળી, બધે થી એક જ જવાબ આવ્યો કે હવે તેની ડાબી આંખમાં ક્યારેય ફરીથી દ્રષ્ટિ આવી નહીં શકે. હું નાસીપાસ થઈ ગઈ હોવા છતાં નિસર્ગ નાસીપાસ નહોતો થયો. તે તો સદાય મને હસતો જ જોવા મળતો જેનાથી મને બહુ જ હિંમત મળી જતી. આખરે હું ૨૦૧૩માં નિસર્ગને ફરીથી સુરત ખાતે હું જેમાં નોકરી કરતી તે જ સંસ્થામાં(સર કીકાભાઇ પ્રેમચંદ સેન્ટર ફોર સ્પેશ્યલ એજ્યુકેશન, વોકેશનલ ટ્રેઈનીંગ એન્ડ રિહેબીલીટેશન, જે ભૂતકાળમાં “શ્રુતિ” તરીકે ઓળખાતી હતી) લઈ આવેલી જ્યાં તેને સ્વનિર્ભર બનવાના લાસ્ટ લેવલમાં એડમીશન આપવામાં આવેલું.
નિસર્ગને એડમીશન મળવાની સાથે મારાં માટે બીજાં એક ગૌરવપૂર્ણ સમાચાર પણ ૨૦૧૩નાં વર્ષમાં આવ્યાં હતાં. ગૌરવપૂર્ણ એટલાં માટે કે ૨૦૧૩માં ઓસ્ટ્રેલિયામાં થયેલા ‘સ્પેશ્યલ ઓલિમ્પિકસ’ના કોચ તરીકે આખા ગુજરાતમાંથી માત્ર બે વ્યક્તિની જ પસંદગી થઈ હતી તેમાં હું પણ એક હતી. કુસુમ બેને જયારે મને આ સમાચાર આપેલાં ત્યારે હું સાચું માની જ નશકી અને એમ જ લાગેલું કે તેઓ મજાક કરે છે, પરંતુ પછી જયારે ખબર પડી કે હું સાચે જ સિલેક્ટ થઈ છું ત્યારે ખુશીથી ઉછળી પડેલી. એક તો આ રીતે કોચ તરીકે ઓસ્ટ્રેલિયા જવાનું હતું અને બીજું ખુશીનું કારણ એ પણ હતું કે વરસોથી પ્લેનમાં બેસવાનું મારું સપનું સાકાર થવાનું હતું. મારાં પપ્પાની જયારે માઉન્ટ આબુમાં નોકરી હતી ત્યારે ત્યાંના પોલો ગ્રાઉન્ડમાં હેલિકોપ્ટર બહુ આવતાં ત્યારથી જ મને હવામાં ઉડવાની ઈચ્છા હતી. જે અંતે આ તક થકી પૂરી થઈ જવા રહી હતી. હું જયારે પ્લેનમાં બેઠી એ સાથે જ મેં મારાં પપ્પાને ફોન કરેલો અને મારું સપનું પૂરું થવાની ખુશી વ્યક્ત કરેલી. ઓસ્ટ્રેલિયાની ઇવેન્ટ મારાં માટે સફળ અને યાદગાર પણ રહી હતી.
હું આજે જે કંઈ પણ છું તેમાં કુસુમબેનનો પણ બહુ મોટો ફાળો છે. મારી દરેક સફળતાના તેઓ સહભાગી છે. તેમણે મને આગળ જતાં એડમિનિસ્ટ્રેટર અને સાથે પેરેન્ટ કાઉન્સીલર તરીકે બઢતી આપીને આજે આ કક્ષાએ પહોંચવાની તક આપી. દર વરસે મહિલા દિન નિમિતે જયારે કુસુમબેન સાથે મારું પણ સન્માન થાય છે ત્યારે મને ખૂબ ગર્વ અનુભવાય છે કે એક સમય પર મારાં અને મારાં દીકરાના શુકન અપશુકન જોતાં હતાં આજે એ જ દીપિકા અને નિસર્ગની સમાજમાં એક ઓળખ બની ચુકી છે. આટલાં વરસે હું મારું સૌથી મોટું સપનું મારાં નિસર્ગને પગભર કરવાનું હતું એ પણ પૂરું કરી શકી છું. આજે નિસર્ગ અમારી જ સંસ્થામાં ફાઈલો મેનેજ કરવાની કામગીરી કરે છે અને તેને સ્ટાઇપેન્ડ પણ મળે છે. આજે નિસર્ગ કોઈનો મોહતાજ નથીમારો નિસર્ગ આજે સામાન્ય નહીં પરંતુ સાચા અર્થમાં એક ‘સ્પેશ્યલ’ ચાઈલ્ડ બની ગયો છે. તે મારાં મોઢાં પરનાં ભાવ વાંચીને મને કહી દે છે કે ‘મમ્મી તું આજે થાકી છે...કે મમ્મી તને સારું નથી..?’ આટલું તો કદાચ એક સામાન્ય બાળક પણ ન ઓળખી શકે. જયારે પણ હું બિમાર હોવ ત્યારે નિસર્ગ મારી ખૂબ સેવા કરે. મારી પાસેથી ખસે પણ નહીં. એ મને ખૂબ પ્રેમ કરે છે અને તે પણ નિસ્વાર્થ પ્રેમ..કોઈ પ્રકારની અપેક્ષા વિનાનો પ્રેમ......
નિસર્ગ મારું ગૌરવ છે.....મારો ગુરુ છે....મારી ઓળખ છે....મારું વજૂદ છે.....તેણે મને જિંદગીના દરેક પાસા સમજાવ્યા છે....દુઃખ સુખ...દર્દ..પીડા...સંઘર્ષ આ બધું જ મેં જોયું છે.... તે નોર્મલ હોત તો કદાચ તેનાં લગ્ન પણ થઈ ગયા હોત...પણ મારી જિંદગી કેવી હોત તે મને ખબર નથી...ઘણાં લોકો મને કહે છે કે જો તારો દીકરો નોર્મલ હોત તો તને બહુ કામ આવત...પણ મને એમ થાય કે મોટાભાગના લોકોનાં દીકરા નોર્મલ હોવાં છતા ઘણાં માબાપ વૃદ્ધાશ્રમમાં રહેતાં હોય છે તો ખરેખર એબનોર્મલ કોણ..? મારો નિસર્ગ કે પછી તેવા દીકરા કે જેમના માબાપ વૃદ્ધાશ્રમમાં રહે છે..?? આજે હું ભગવાનનો આભાર માનું છું કે તેણે મારી ક્ષમતા પર વિશ્વાસ કરીને મને નિસર્ગની મા બનવા માટે પસંદ કરી...ભગવાનની આ અધુરી મૂર્તિને મેં પૂરી ઘડવાનો પ્રયાસ કર્યો છે....જેમાં હું મહદઅંશે સફળ પણ થઈ છું...મારાં જેટલી પ્રાઉડ મધર બીજી કોઈ નહીં હોય...જે જે લોકોએ મને તોડવાની અને મને બિચારી સાબિત કરવાની કોશિષ કરી હતી તે બધાંનો હું આભાર માનું છું...કે એમનાં લીધે હું આટલી મક્કમ બની શકી અને આ કક્ષાએ પહોંચી....મને સમજાયું કે રોજ તૂટીને ભલે વિખેરાઈ જઈએ પણ સવાર પડતાં જ ફરીથી હામ એકઠી કરીને જીવન જીવી શકાય...... આજે મારાં મક્કમ અભિગમ પર એક પંક્તિ યાદ આવી ગઈ...
“તું એમ ના સમજ કે હું રોઈ લઈશ,
ઓ જીંદગી હું પણ તને જોઈ લઈશ.....”
***
