પ્રકરણ - ૧
"प्यास थी फिर भी तक़ाज़ा न किया
जाने क्या सोचके ऐसा न किया .....!"
જયદેવ ~~~
જન્મ નૈરોબીમાં,
મૂળ લુધિયાણાના,
ભણતર લાહોરમાં
અને કર્મભૂમિ મુંબઈ
જયદેવ (વર્મા) એક બિનવિવાદાસ્પદ એવા હિન્દી ફિલ્મના સંગીતકાર
જયદેવ બાળપણથી જ મેઘાવી રહયા
માત્ર પાંચ વર્ષની ઉંમરે જ તેઓ ખુબ જ સુંદર રીતે "માઉથ ઓર્ગન" પર એ સમયના પ્રચલિત ગીતો વગાડતા હતા
અફસોસ કે હિન્દી ફિલ્મજગતના તેઓ ખુબ જ પ્રતિભાવાન સંગીતકાર હોવા છતાંયે તેઓની હિન્દી ફિલ્મજગતમાં યોગ્ય કદર ક્યારેય ના થઈ અને તેમને વ્યાવસાયિક સફળતા ક્યારેય ના મળી
મોટાભાગે તેઓને ભાગે એક ઢાંચાની ફિલ્મો જ આવી કે જેનું સ્તર B Gradeનું જ ગણી શકાય
વળી તેમના સંગીતે મઢેલા ગીતો ખુબ જ સુંદર અને જે તે સમયે લોકહૈયે વસ્યા હોવા છતાંયે તેઓ ધારી સફળતા મેળવી જ ના શક્યા
તેમના વિરોધીઓ આ ઋષિ સમાન વ્યક્તિને હેરાન પરેશાન કરવામાં ક્યારેય પાછળ ના રહયા
ઉદાહરણ તરીકે ગણાવીયે તો ફિલ્મ "હમદોનો"ના ગીત "અભી ના જાઓ છોડકર કે દિલ અભી ભરા નહિ...."ને અશ્લીલ ગીત ગણીને AIR પર તે ગીત વગાડવા પ્રતિબંધ મુકવા માટે તેમના વિરોધી સંગીતકારોના મળતીયાઓ ખુબ જ ધમપછાડા કર્યા હતા
ત્યારે સંગીતકાર જયદેવ ખુબ જ નાસીપાસ થયા હતા
ત્યારે એકવખત તો એમણે હિન્દી ફિલ્મજગત છોડી દેવાનો વિચાર કર્યો હતો !
32 વર્ષની સ્વતંત્ર કારકિર્દી દરમ્યાન માત્ર 34 હિન્દી ફિલ્મો, ભોજપુરી અને નેપાળી ફિલ્મો માટે સંગીત આપ્યું
દૂરદર્શનના 4 ધારાવાહિકો માટે સંગીત આપ્યું
રામાયણ ધારાવાહિકના સંગીતકાર પણ એ પોતે
મન્નાડે એ ગાયેલી મધુશાલાનું સ્વરનિયોજન પણ એમનું
જાણીતા સરોદવાદક ઉસ્તાદ અલી અકબરખાન તેમના ગુરુ રહયા
સૌ પ્રથમ ૧૯૫૨ની ફિલ્મ "આંધિયા" અને ૧૯૫૩ની ફિલ્મ "હમસફર"માં જયદેવ, ઉસ્તાદ અલી અકબર ખાનના સહાયક રહયા
ત્યારબાદ જયદેવે સચિનદેવ બર્મનના સહાયક તરીકે ફિલ્મ ટેક્સી ડ્રાઈવર (૧૯૫૪), હાઉસ નંબર 44 (૧૯૫૫), કુંટૂશ (૧૯૫૬), નવ દો ગ્યારહ (૧૯૫૭) કાલા પાની (૧૯૫૮) , કાલા બાઝાર (૧૯૬૦) કરી
અહીં આશ્ચર્યજનક બાબત એ ગણવી રહી કે ૧૯૫૫માં ફિલ્મ "જોરૂ કા ગુલામ"થી પોતાની સ્વતંત્ર કારકિર્દી શરુ કર્યા બાદ પણ તેઓ સચિનદેવ બર્માના સહાયક બની રહયા
૧૯૬૧માં નવકેતનની ફિલ્મ "હમ દોનો" સમયે સંગીતકાર સચિનદેવ બર્મને પોતાની બીમારીના કારણે એ ફિલ્મમાં સંગીત આપવાની ના પાડી અને અનાયાસે ૪૨ વર્ષની ઉંમરે ફરી તેમને સ્વતંત્ર સંગીતકાર તરીકે કામ કરવાનો મોકો મળ્યો
એ ફિલ્મમાં તેમને સાહિરના ગીતોનો સથવારો મળ્યો
ફિલ્મ હમદોનોની સફળતા અને તેના ગીતોની સફળતાનો ઈતિહાસ આપણી સામે જ છે
ફિલ્મના ગીત અને સંગીતને અકલ્પનિય સફળતા મળ્યા છતાંયે અકળ કારણે ફિલ્મ "હમદોનો" પછી જયદેવે "નવકેતન ફિલ્મ્સ" સાથે ક્યારેય કામ ના કર્યું
દેવ આનંદની ફિલ્મ કિનારે કિનારે (૧૯૬૩)માં કરી એ ફિલ્મના જયદેવના સંગીતે મઢયા ગીતો એ સમયે ખુબ જ પ્રચલિત થવા છતાંયે એ ફિલ્મ બોક્સઓફિસ પર પીટાઈ ગઈ
૧.
जब ग़म-ए-इश्क़ सताता है तो हँस लेता हूँ
हादसा याद जब आता है तो हँस लेता हूँ
जब ग़म-ए-इश्क़ ...
૨.
देख ली तेरी खुदाई, बस मेरा दिल भर गया
तेरी रह्मत चुप रही, मैं रोते-रोते मर गया
૩.
चले जा रहे हैं मोहब्बत के मारे
किनारे किनारे, किनारे किनारे
પોતાની કારકિર્દી દરમ્યાન ત્રણ ત્રણ વખત સંગીતમાં રાષ્ટ્રીય એવોર્ડ મળ્યા ~~
"રેશમા ઔર શેરા" - 1972 ,
"ગમન" - 1979 અને
"અનકહી" - 1985
ખુબ જ જાણીતા ગાયકો અને ગાયિકાઓને બાજુ પર રાખી અજાણ્યા અથવા ઓછા જાણીતા ગાયક ગાયિકાઓ પાસે ગીતો ગવડાવ્યા અને તે ગીતો પ્રચલિત થયા અને એ પ્રયોગમાં તેમને ધારી સફળતા પણ મળી
જેમાં ભુપેન્દ્ર, છાયા ગાંગુલી, હિરાદેવી મિશ્રા, અનુપ ઝલોટા, પિનાઝ મસાણી, ભીમસેન જોશી, સુરેશ વાડકર નો સમાવેશ થાય છે
તેમણે ગીતોની તરજો બાંધવામાં અવનવા પ્રયોગો કર્યા
ક્યારેક લતા મંગેશકરે કબુલ કર્યું હતું કે ફોલ્મજગતમાં સૌથી અઘરા સંગીતકાર કોઈ હોય તો તે "જયદેવ" છે
૩ ઓગસ્ટ ૧૯૧૯ના દિવસે નૈરોબી, કેન્યામાં જન્મ
૬ જાન્યુઆરી ૧૯૮૭ના દિવસે મુંબઈમાં દેહાવસાન
જયદેવ આજીવન કુંવારા રહયા
ઓછા વાદ્યોના ઉપયોગ સાથે સાદી અને સરળ પણ શાસ્ત્રીય રાગો પર આધારિત સુંદર ધૂનો બનાવવાનો યશ જયદેવને જાય છે
એવું કહેવાય છે કે જયદેવે ફિલ્મ "ગમન"ના તમામ ગીતો એક જ દિવસમાં બનાવીને રેકોર્ડ કર્યો હતા
જયદેવની જાણીતી ફિલ્મોમાં હમદોનો, કિનારે કિનારે, મુઝે જીને દો, રેશ્મા ઔર શેરા, જીઓ ઔર જીને દો, પરિણય, ગમન, પ્રેમ પરબત, પરિણય, આલિંગન, ઘરોંદા, આલાપ, દુરિયાં વગેરે ગણાવી શકાય
મને ગમતા સંગીતકારોમાંના એક સંગીતકાર
જયદેવ કે જેઓ 'માસ' માટે નહિ પણ "Class" માટે ગીતો બનાવતા હતા
તેમના ગીતો ની ઝલક
Film - Hum Dono
૧.
मैं ज़िंदगी का साथ निभाता चला गया
हर फ़िक्र को धुँएं में उड़ाता चला गया
૨.
अभी न जाओ छोड़ कर के दिल अभी भरा नहीं - (२)
अभी अभी तो आई हो - अभी अभी तो
अभी अभी तो आई हो, बहार बनके छाई हो
हवा ज़रा महक तो ले, नज़र ज़रा बहक तो ले
(ये शाम ढल तो ले ज़रा - २), ये दिल सम्भल तो ले ज़रा
मैं थोड़ी देर जी तो लूँ, नशे के घूँट पी तो लूँ
नशे के घूँट पी तो लूँ
अभी तो कुछ कहाँअहीं, अभी तो कुछ सुना नहीं
अभी न जाओ छोड़कर के दिल अभी भरा नहीं
૩.
कभी ख़ुद पे, कभी हालात पे रोना आया
बात निकली, तो हर इक बात पे रोना आया
Film - Reshma Aur Shera
.
तू चंदा मैं चांदनी, तू तरुवर मैं शाख रे
तू बादल मैं बिजुरी, तू पंछी मैं पात रे
,
ना सरोवर, ना बावड़ी, ना कोई ठंडी छांव
ना कोयल, ना पपीहरा, ऐसा मेरा गांव रे
कहाँ बुझे तन की तपन, ओ सैयां सिरमोल(?)
चंद्र-किरन तो छोड़ कर, जाए कहाँ चकोर
जाग उठी है सांवरे, मेरी कुआंरी प्यास रे
(पिया) अंगारे भी लगने लगे आज मुझे मधुमास रे
Film - Mujhe Jino Do
रात भी है कुछ भीगी-भीगी
चाँद भी है कुछ मद्धम-मद्धम
तुम आओ तो आँखें खोलें
सोई हुई पायल की छम छम...
Film - Gaman
૧.
सीने में जलन आँखों में तूफ़ान सा क्यों है
इस शहर में हर शख़्स परेशान सा क्यों है
૨.
आप की याद आती रही रात भर
चश्म-ए-नम मुस्कुराती रही रात भर
आप की याद आती रही ...
Film - Do Boond Pani
૧.
जा री पवनिया, पिया के देस जा
जा री पवनिया, पिया के देस जा
इतना सन्देसा मोरा कहियो जा
पिया सों सन्देसा मोरा कहियो जा
૨.
पीतल की मोरी गागरी, दिलड़ी से मोल मंगाई रे - २
पाओं में घुंघरू बांध के, अब पनिया भरन हम जाई रे - २
पीतल की मोरी गागरी
पीतल की मोरी गागरी
Film - Prem Parbat
૧.
रात पिया के संग जागी री सखी
रात पिया के संग जागी री सखी
चैन पड़ा जो अंग लागी री सखी
रात पिया के संग ......
૨.
ये दिल और उनकी, निगाहों के साये - (३)
मुझे घेर लेते, हैं बाहों के साये - (२)
पहाड़ों को चंचल, किरन चूमती है - (२)
हवा हर नदी का बदन चूमती है - (२)
यहाँ से वहाँ तक, हैं चाहों के साये - (२)
ये दिल और उनकी निगाहों के साये ....
Film - Alaap
कोई गाता मैं सो जाता - २
संस्रिति के विस्त्रित सागर में
सपनों कि नौका के अंदर
दुख सुख कि लहरों में उठ गिर
बहता जाता, मैं सो जाता ...
Film - Gharondaa
एक दीवाना शहर में
एक दीवाना नहीं, एक दीवानी भी
दो दीवाने शहर में, रात में और दोपहर में
आब-ओ-दाना ढूँढते हैं एक आशियाना ढूँढते हैं
Film – Kinare Kinare
जब ग़म-ए-इश्क़ सताता है तो हँस लेता हूँ
हादसा याद जब आता है तो हँस लेता हूँ
जब ग़म-ए-इश्क़ ...
Film – Parinay
जैसे सूरज की गर्मी से जलते हुए तन को
मिल जाये तरुवर कि छाया
ऐसा ही सुख मेरे मन को मिला है
मैं जबसे शरण तेरी आया, मेरे राम
Film – Anjali
किस किसको दीपक प्यार करे
जब लाख पतंगे जलते हों
क्यों फूल धूल में मिल जाएँ
जब भँवरे आहें भरते हों
Film – Aalingan
प्यास थी फिर भी तक़ाज़ा न किया
जाने क्या सोचके ऐसा न किया
Film – Parinay
मितवा मितवा, मोरे मन मितवा
आजा रे, आजा रे, आजा रे
तुझको पुकारे, प्यार किसी का
आजा रे, आजा रे, आजा रे
Film – Man Jaiye
ये वही गीत है, जिसको मैने, धड़कन में बसाया है
तेरे होंठों से इसको चुराकर, होंठों पे सजाया है
ये वही गीत है, ये वही गीत है
Film – Dooriyan
૧.
ज़िंदगी ज़िंदगी मेरे घर आना - आना ज़िंदगी
ज़िंदगी मेरे घर आना - आना ज़िंदगी
ज़िंदगी ओ ज़िंदगी मेरे घर आना - आना
मेरे घर आना
ज़िंदगी ज़िंदगी मेरे घर आना - आना ज़िंदगी
૨.
ज़िन्दगी में जब तुम्हारे ग़म नहीं थे
इतने तनहा थे कि हम भी हम नहीं थे
જયદેવ, એક ઓછા જાણીતા સંગીતકાર
જયદેવ, એક અવગણાયેલા સંગીતકાર
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
પ્રકરણ - ૨
"मेरी आवाज़ सुनो, प्यार का राज़ सुनो......"
કૈફી આઝમી ~~~
કૈફી આઝમી એક ગીતકાર,
કૈફી આઝમી એક શાયર
કૈફી આઝમી એક કવિ અને
કૈફી આઝમી એક સંવાદ લેખક
કૈફી આઝમી મારા માનીતા ગીતકારોમાંના એક
હાલ ઉત્તમપ્રદેશ તરીકે ઓળખવાનો શરુ થયો છે તે પણ ત્યારના ઉત્તરપ્રદેશ આઝમગઢ જિલ્લાના મિઝવા ગામમાં ૧૪ જાન્યુઆરી ૧૯૧૯ના દિવસે જન્મ
જન્મનું નામ અખ્તર હુસેન રીઝવી
૧૧ વર્ષની ઉંમરે જ કવિતા લખવી શરુ કરી
સામ્યવાદી વિચારસરણી એટલે બળવાખોર સ્વભાવ અને એ બંનેનો પડઘો એમની કલમમાં પડે
૧૯૪૨માં શરૂ થયેલા "ભારત છોડો" આંદોલનમાં સક્રિયરીતે ભાગ લેવાનો શરુ કર્યો
સમજણ આવી ત્યારથી જ ઉદ્દામવાદી / સામ્યવાદી વિચારસરણી
એ વિચારધારાએ પ્રેરાઈને ૧૯૪૩ CPIના સભ્ય બન્યા
કાનપુરના કપડા મિલોના કામદારોના પ્રશ્નોના ઉકેલ માટે લડત આપી અને એ પ્રશ્નોનું યોગ્ય નિરાકરણ લાવ્યા
પક્ષના ધ્યાને આ યુવાનની નેતાગીરી, આવડત અને સુઝબુઝ આવી અને પક્ષે તેમને વધુ મોટી જવાબદારીના ભાગરૂપે મુંબઈ સ્થિત કાર્યાલય સંભાળવા માટે મુંબઈ મોકલ્યા
મુંબઈમાં પક્ષના કાર્યાલયમાં તેમને ફિલ્મજગતથી સંકળાયેલા "અલી સરદાર જાફરી" સાથે પક્ષના સમાચારપત્ર "કૌમી જંગ"માં લખવાનો અને સંપાદનનો મોકો મળ્યો
સાથેસાથે મુંબઈ અને નજીકના વિસ્તારોમાં થતા મુશાયરાઓમાં ભાગ લેવાની શરૂઆત કરી
એવા જ એક મુશાયરામાં તેઓ હૈદરાબાદ ગયા હતા
ત્યાં ખુબ જ પૈસાપાત્ર એવી યુવતી "શૌકત" સાથે મુલાકાત થઈ
અને શૌકત સાથે પ્રેમ થઈ ગયો
અને એ મુલાકાત અને એ પ્રેમ આખરે લગ્નમાં પરિણમ્યો
૧૯૪૭માં લગ્ન બાદ શૌકત આઝમીએ "થિયેટર" અને "ફિલ્મો"માં કામ કરવાની શરૂઆત કરી અને નામના પણ મેળવી
શૌકત, કૈફીની જેમ IPTA અને PRM - પ્રોગ્રેસસીવ રાઈટર્સ મુવમેન્ટ સહીત પૃથ્વી થિયેટર સાથે સંકળાયેલા
શૌકત CPI ના સભ્ય પણ ખરા
શૌકત આઝમીએ ફિલ્મ હકીકત, હીર રાંઝા, સાથિયા, ધૂપછાંવ, બાઝાર, ઉમરાવ જાન, સલામ બોમ્બે જેવી ફિલ્મોમાં અભિનય કર્યો
.
બાબા આઝમી એ કૈફી આઝમીનો દીકરો જે સિનેમેટ્રોગ્રાફર અને અભિનેત્રી ઉષા કિરણની દીકરી તન્વી કિરણને પરણેલો
સિનેજગતમાં નાતજાતનો બહુ ભેદ કે બહુ છોછ નહિ !
ભારત સરકારે કૈફી આઝમીને 1974માં પદ્મશ્રી પુરષ્કારથી નવાજેલા
૧૯૫૧માં S D બર્મન દાના સંગીતવાળી ફિલ્મ "બુઝદિલ"થી ફિલ્મજગતમાં પદાર્પણ
૧૯૭૩ની ફિલ્મ "ગરમ હવા"ની પટકથા શમા ઝૈદી અને કૈફીએ સાથે મળીને લખેલી...
મૂલતઃ વાર્તા ઈસ્મત ચુગતાઈની હતી
૧૯૬૨ની ફિલ્મ શમા, ૧૯૭૦ની ફિલ્મ હીરરાંઝા, ૧૯૭૩ની ફિલ્મ ગરમ હવા અને ૧૯૭૬ની ફિલ્મ મંથનના સંવાદો કૈફીની કલમેથી ટપકેલા
૧૯૯૫ની ફિલ્મ "નસીમ"માં ફિલ્મના મુખ્યપાત્ર નસીમના દાદા તરીકે અભિનય પણ આપ્યો
કૈફી આઝમીના કવિતા સંગ્રહો
આવારા સજદે, કૈફીયત, નયે ગુલિસ્તાન, ઔરત, મકાન, દાયરા, સાંપ અને બહુરૂપી મુખ્ય રહયા
ખુબ અગત્યની વાત અહીં નોંધવી રહી કે પોતે એક મુસ્લિમ અને ઉર્દુ ગીતકાર હોવા છતાંયે પોતાના ગીતોમાં રબ્બા, અલ્લા કે મૌલા જેવા શબ્દોનો ઉપયોગ શક્યત: ટાળ્યો હતો
સાહિરે, જાં નિસ્સાર અખ્તરે, મજરૂહ અને કૈફીએ હિન્દી ફિલ્મો ગીતોને એક નવો આયામ આપ્યો
કૈફીએ ચેતન આનંદની ફિલ્મ " હીરરાંઝા" (૧૯૭૦)ના સંવાદો લખ્યા અને તાજ્જુબીની વાત એ હતી કે આખીયે ફિલ્મના તમામે તમામ સંવાદો કાવ્યાત્મક હતા
આ ઉપરાંત કૈફીએ "ગરમ હવા", "મંથન" જેવી ફિલ્મોના સંવાદો પણ લખ્યા
ગીતકાર તરીકે કાગઝ કે ફૂલ, કોહરા, અનુપમા, નૌનિહાલ, હકીકત, ઉસકી કહાની, શોલા ઔર શબનમ, પાકીઝા, બાવર્ચી, હસ્તે ઝખ્મ, અર્થ, રઝિયા સુલતાન, હીર રાંઝા, હિન્દુસ્તાન કી કસમ, આખરી ખત વગેરે વગેરે ફિલ્મો સફળ ગણી શકાય
કૈફીના ગીતોનો કૈફ ચઢે તો એ આખોયે દિવસ ના ઉતરે !
૧૦મી મે ૨૦૦૨ના દિવસે શ્વાસની તકલીફના કારણે મુંબઈમાં અંતિમશ્વાસ લીધા
.
દુઃખ તો એ વાતનું છે કે આજેય કૈફી આઝમીની ઓળખાણ શબાના આઝમીના પિતા તરીકે અથવા જાવેદ અખ્તરના સસરા તરીકે આપવી પડે !
કૈફીની કલમે લખાયેલા ગીતો માણીયે
ફિલ્મ - નૌનિહાલ
૧.
मेरी आवाज़ सुनो, प्यार का राज़ सुनो
मैंने एक फूल जो सीने पे सजा रखा था
उसके परदे मैं तुम्हे दिल से लगा रख्ह था
था जुदा सबसे मेरे इश्क़ का अंदाज़ सुनो
૨.
तुम्हारी ज़ुल्फ़ के साये में शाम कर लूंगा
सफ़र इक उम्र का पल में तमाम कर लूंगा
ફિલ્મ - હકીકત
૧.
ज़रा सी आहट होती है तो दिल सोचता है
कहीं ये वो तो नहीं, कहीं ये वो तो नहीं
ज़रा सी आहट होती है ...૨.
૨.
मैं ये सोचकर उसके दर से उठा था
के वो रोक लेगी मना लेगी मुझको
हवाओं में लहराता आता था दामन
के दामन पकड़कर बिठा लेगी मुझको
कदम ऐसे अंदाज़ से उठ रहे थे
के आवाज़ देकर बुला लेगी मुझको
मगर उसने रोका
न उसने मनाया
न दामन ही पकड़ा
न मुझको बिठाया
न आवाज़ ही दी
न वापस बुलाया
मैं आहिस्ता आहिस्ता बढ़ता ही आया
यहाँ तक के उससे जुदा हो गया मैं ..
ફિલ્મ - અર્થ
૧.
तुम इतना जो मुस्कुरा रहे हो
क्या ग़म है जिसको छुपा रहे हो
तुम इतना...
ફિલ્મ - પાકીઝા
चलते-चलते
चलते-चलते
यूँही कोई मिल गया था
यूँही कोई मिल गया था सर-ए-राह चलते-चलते
सर-ए-राह चलते-चलते
वहीं थम के रह गैइ है
वहीं थमके रह गैइ है मेरी रात ढलते-ढलते
मेरी रात ढलते-ढलते
ફિલ્મ - શોલા ઔર શબનમ
૧.
जीत ही लेंगे बाज़ी हम तुम, खेल अधूरा छूटे न
प्यार का बंधन, जन्म का बंधन, जन्म का बंधन टूटे न
तू भी पल भर रूठे ना, प्यार का बंधन ...
૨.
जाने क्या ढूँढती रहती हैं ये आँखें मुझमें
राख के ढेर में शोला है न चिंगारी है
अब न वो प्यार न उसकी यादें बाकी
आग यूँ दिल में लगी कुछ न रहा कुछ न बचा
जिसकी तस्वीर निगाहों में लिये बैठा हो
मैं वो दिलदार नहीं उसकी हूँ खामोश चिता
ફિલ્મ - અનુપમા
૧.
कुछ दिल ने कहा, कुछ भी नहीं - २
ऐसी भी बातें होती हैं - २
कुछ दिल ने कहा, कुछ भी नहीं
૨.
या दिल की सुनो दुनियावालो
या मुझको अभी चुप रहने दो
मैं ग़म को खुशी कैसे कह दूँ
जो कहते हैं उनको कहने दो
૩.
धीरे धीरे मचल ऐ दिल-ए-बेक़रार
कोई आता है
यूँ तड़पके न तड़पा मुझे बालमा
कोई आता है
धीरे धीरे ...
ફિલ્મ - કોહરા
૧.
ओ बेक़रार दिल
हो चुका है मुझको आँसूओं से प्यार
मुझे तू ख़ुशी न देन
नई ज़िंदगी न दे
૨.
ये नयन डरे डरे, ये जाम भरे भरे
ज़रा पीने दो
कल की किसको खबर, इक रात होके निडर
मुझे जीने दो
ये नयन डरे डरे ...
ફિલ્મ - હસ્તે ઝખ્મ
૧.
तुम जो मिल गए हो तो ये लगता है के जहाँ मिल गया
एक भूले हुए राही को कारवाँ मिल गया
૨.
बेताब दिल की तमन्ना यही है
तुम्हें चाहेंगे तुम्हें पूजेंगे
तुम्हें अपना ख़ुदा बनाएँगे, बेताब ...
૩.
आज सोचा तो आँसू भर आए
मुद्दतें हो गईं मुस्कुराए
ફિલ્મ - આખરી ખત
बहारों मेरा जीवन भी सँवारों, बहारों
कोई आए कहीं से, यूँ पुकारो, बहारों ...
ફિલ્મ - હીર રાંઝા
૧.
डोली चढ़ते ही हीर ने बैन किये ओ~
मुझे ले चले बाबुल ले चले
वे~ मुझे रोक ले बाबुल रोक ले तू
डोली बैरी कहार लै चले रे
૨.
दो दिल टूटे दो दिल हारे
दुनियाँ वालों सदके तुम्हारे
ફિલ્મ - શમા
धड़कते दिल की तमन्ना हो मेरा प्यार हो तुम
(मुझे क़रार नहीं) - २
(जब से बेक़रार हो तुम) - २
धड़कते दिल की तमन्ना हो मेरा प्यार हो तुम
ફિલ્મ - બાવર્ચી
तुम बिन जीवन कैसा जीवन
फूल खिले तो दिल मुरझाए
आग लगे जब बरसे सावन
तुम बिन जीवन...
ફિલ્મ - તૂટે ખીલૌને
माना हो तुम, बेहद हंसीं
ऐसे बुरे, हम भी नहीं
देखो कभी तो, प्यार से
डरते हो क्यूँ, इक़रार से
देखो कभी तो, प्यार से ...
ફિલ્મ - બહારે ફિર ભી આયેગી
बदल जाये अगर माली
चमन होता नहीं ख़्हाली
बहारें फिर भी आती हैं
बहारें फिर भी आयेंगी
ફિલ્મ - કાગઝ કે ફૂલ
अरे देखी ज़माने की यारी
बिछड़े सभी, बिछड़े सभी बारी बारी
क्या ले के मिलें अब दुनिया से, आँसू के सिवा कुछ पास नहीं
या फूल ही फूल थे दामन में, या काँटों की भी आस नहीं
मतलब की दुनिया है सारी
बिछड़े सभी, बिछड़े सभी बारी बारी
ફિલ્મ - હિન્દુસ્તાન કી કસમ
૧.
हर तरफ़ अब यही अफ़साने हैं
हम तेरी आँखों के दीवानें हैं
हर तरफ़...
૨.
है तेरे साथ मेरी वफ़ा मैं नहीं तो क्या
ज़िंदा रहेगा प्यार मेरा, मैं नहीं तो क्या
है तेरे साथ मेरी वफ़ा ...
ફિલ્મ - સંકલ્પ
૧.
तू ही सागर,
तू ही सागर है तू ही किनारा
ढूँढता है तू किसका सहारा
ढूँढता है तू किसका सहारा
૨.
सब ठाठ पड़ा रह जावेगा जब लाद चलेगा बंजारा
धन तेरे काम न आयेगा जब लाद चलेगा बंजारा
जो पाया है वो बांट के खा कंगाल न कर कंगाल न हो
जो सबका हाल किया तूने एक रोज़ वो तेरा हाल न हो
इस हाथ दे दे उस हाथ ले ले हो जावे सुखी ये जग सारा
सब ठाठ पड़ा रह ...
क्या कोठा-कोठी क्या बंगला ये दुनिया रैन-बसेरा है
क्यूँ झगड़ा तेरे-मेरे का कुछ तेरा है न मेरा है
सुन कुछ भी साथ न जावेगा जब कूच का बाजे नक्कारा
सब ठाठ पड़ा रह ...
इक बन्दा मालिक बन बैठा हर बन्दे की क़िस्मत फूटी
था इतना मोह ख़ज़ाने का दो हाथों से दुनिया लूटी
थे दोनों हाथ मगर खाली जो उठा सिकन्दर बेचारा
सब ठाठ पड़ा रह ...
ફિલ્મ - લાલા રૂખ
है कली कली के लब पर, तेरे हुस्न का फ़साना
मेरे गुल्सिताँ का सब कुछ, तेरा सिर्फ़ मुस्कुराना
ફિલ્મ - પરવાના
जिस दिन से मैने तुमको देखा है
इस दिल में इक सपना सा जागा है
इजाज़त हो तो सुना दूँ - २
મારી કહેલી વાત સાચી પડીને
"કૈફીના ગીતોનો કૈફ ચઢે તો એ આખોયે દિવસ ના ઉતરે !"
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
પ્રકરણ - ૩
"ये किस ने गीत छेड़ा ये किस ने गीत छेड़ा...."
સુમન કલ્યાણપુર ઉર્ફે સુમન હેમાડે ~~~
ફિલ્મ જગતનું એક સૌમ્ય, સરળ અને જાજરમાન વ્યક્તિત્વ
ના કોઈ દંભ ના કોઈ દેખાડો
ના કોઈ વ્યવસાયિક રાજકારણ
ફિલ્મજગતના એક સન્નારી
કદાચ આ બધી પોતીકી અને અદકી ખાસિયતોના કારણે જ ફિલ્મ જગતમાં રહેવું અને ટકીને રહેવું એમના માટે શક્ય ના બન્યું !
ફિલ્મજગતની યેનકેનપ્રકારેણ એકાધિકાર ભોગવીને મહાન બની ગયેલી બે બહેનોના અને તેમના ગોતેલા અને ગોઠીયા એવા સંગીતકારોના રાજકારણમાં અટવાઈ બિચારી સુમન ક્યાંયે ફેંકાઈ ગઈ !
.
સુમન કલ્યાણપુરનો જન્મ ૨૮ જાન્યુઆરી ૧૯૩૭ના દિવસે ઢાકામાં થયો
પાંચ બહેન અને એક ભાઈ
સુમન, માતાપિતાનું સૌથી મોટું સંતાન
મૂળ મેંગલોર, કર્ણાટકના બ્રાહ્મણ
સુમનના પિતાજી એ જમાનામાં સેંટ્રલ બેન્ક ઓફ ઈન્ડિયામાં ઉચ્ચ પદે અને નોકરી અર્થે ઢાકામાં
.
નાનપણથી જ સુમનને સંગીત અને ચિત્રકલા શોખ
કોલંબિયા હાઈસ્કૂલમાંથી શાળાકીય અભ્યાસ પછી મુંબઈની સર જે જે સ્કૂલ ઓફ આર્ટસમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને પોતાના પસંદગીના બંનેય શોખને આગળ ધપાવ્યા
તેમના પ્રથમ ગુરુ તેમના નજીકના સગા પંડિત કેશવરાવ ભોલે હતા
ત્યારબાદ સંગીતની તાલીમ ઉસ્તાદ ખાન અબ્દુલ રહેમાન ખાન અને ગુરુજી માસ્ટર નવરંગ પાસેથી મેળવી
ફિલ્મઉદ્યોગમાં શરૂઆત સુમન હેમાડેના નામે ૧૯૫૪માં ઓ પી નૈયરની ફિલ્મ મંગુથી કરી
સુમને ૨૭ એપ્રિલ ૧૯૫૮ના દિવસે મુંબઈ સ્થિત વ્યવસાયી રામચંદ્ર કલ્યાણપુર સાથે લગ્ન કર્યા
અને એ દિવસથી આપણા માનીતી ગાયીકા સુમન હેમાડેમાંથી સુમન કલ્યાણપુર બની ગયા.
લગ્ન બાદ પરિવારના સાથ સહકારથી પોતે ફિલ્મોમાં ગીતો ગાવાનું ચાલુ રાખ્યું
રામાનંદ કલ્યાણપુર આમ તો કર્કશ અવાજ કરતા ઓટો પાર્ટ્સ બિઝનેસ સાથે સંકળાયેલા અને તેઓને ઓટો પાર્ટ્સનું ઉત્પાદન એકમ લોનાવાલામાં..
પણ કોકિલકંઠી સુમન સાથે તેઓ પણ કર્કશતા બાજુ પર મૂકીને આજીવન કોકિલકંઠનાં દીવાના બની ગયા.
ઘર પરિવારમાં રામાનંદ કલ્યાણપુરને લોકો "નંદજી"ના નામે ઓળખાતા.
વર્ષ ૨૦૦૮માં નંદજી અવસાન પામ્યા.
.
આમ તો શેખ મુખ્તારની ફિલ્મ "મંગુ" એ સુમનની સૌ પ્રથમ ફિલ્મ
જેના મૂળ સંગીતકાર "મહંમદ શફી" હતા
જેઓએ સુમનના અવાજમાં ત્રણ ગીતો રેકોર્ડ કરેલા પણ શેખ મુખ્તાર સાથે કોઈક બાબતે સંગીતકાર મહંમદ શફીને ખટરાગ થતા તેમના સ્થાને સંગીતકાર તરીકે "OP નૈયર"ને લીધા અને OP એ સુમનના ત્રણ ગીતોમાંથી માત્ર એક જ ગીતને ફિલ્મમાં સ્થાન આપ્યું
એટલે પ્રદર્શિત થયેલી ફિલ્મ મંગુના સંગીતકાર OP જ પણ સુમને OPના સંગીતમાં ક્યારેય કોઈ ગીત ગાયું નથી !
.
સુમનની રાગ યમન ગાવા પર જબરજસ્ત પકડ હતી એટલે જ તો સુમનને સંગીતજગતમાં "યમન કલ્યાણપુર" તરીકે ઓળખતા !
.
૭ વર્ષની ઉંમરથી જ શમશાદ બેગમના ગીતો શમશાદના અવાજમાં જ કોપી કરી ગાવાનો શોખ
પણ ક્યારેય તેમણે પ્લેબેક સિંગર બનવાનું વિચાર્યું જ ના હતું
.
ચિત્રકામ, એમ્બ્રોઇડરી, બાગકામ, ફૂલ સુશોભન વગેરે તેમના શોખ રહયા છે
આજેય તેઓ ૮૩ વર્ષની ઉંમરે પોતાની યાદોને કોરા કેનવાસ પર મઢે છે.
.
કમનસીબી જ ગણવી રહી કે ફિલ્મી રાજકારણથી દૂર રહેલા આ ખુદ્દાર ગાયિકાને આજસુધી સમ ખાવા એકપણ હા એકપણ એવોર્ડ મળ્યો નથી !
.
તેમનું એક માત્ર સંતાન, તેમની દીકરી ચારુલ લગ્ન પછી અમેરિકામાં સ્થાયી થયેલ છે
.
સુમન આપવડાઈ કરવામાં માનતી નથી એટલે સુમને મીડિયાના બહુ ઓછા વ્યક્તિઓને ઈન્ટરવ્યૂ આપ્યો છે
કેટલાક ગુજરાતી ફિલ્મી પત્રકારો સુમનને ઉતારી પાડતા બેફામ નિવેદનો કરતા કહે છે / લખે છે કે
".... એ તો લતા અને રફીના ઝઘડાના કારણે ચમકી ગઈ ... બાકી એને પૂછતું કોણ ?"
સુમને હિન્દી ઉપરાંત, મરાઠી,અસમી, ગુજરાતી,કન્નડ, ભોજપુરી, રાજસ્થાની, બંગાળી, ઉરીયા, મૈથિલી, પંજાબી ફિલ્મોમાં પણ ગીતો ગાયા
.
સુમન કલ્યાણપુર, કવિતા કૃષ્ણમૂર્તિ અને મિતાલી સીંઘ મને ગમતી ગાયિકાઓ
"મને લતા કરતા સુમન વધુ ગમે !"
ચાલો એમના જાણીતા પણ અજાણ્યા ગીતો માણીયે
એટલે એવા ગીતો જે ગીતોને મેં અને તમે કોઈક અન્ય ભળતી આત્માઓએ ગાયેલા હોય તેમ માની લીધેલા એવા ગીતો જાણીયે અને માણીયે
.
ફિલ્મ - બાત એક રાત કી
न तुम हमें जानो, न हम तुम्हें जानें
मगर लगता है कुछ ऐसा, मेरा हमदम मिल गया
न तुम ......
ફિલ્મ - મમતા
(સામાન્ય માન્યતા એવી છે કે આ ગીત લતાએ ગયું છે પણ ફિલ્મમાં આ ગીત રફી અને સુમનના યુગલસ્વરમાં પણ છે - https://www.youtube.com/watch?v=nnps6JVzHl0 )
रहें ना रहें हम, महका करेंगे
बन के कली, बन के सबा, बाग़े वफ़ा में ...
ફિલ્મ - બ્રહ્મચારી
आजकल तेरे मेरे प्यार के चर्चे हर ज़बान पर
सबको मालूम है और सबको खबर हो गई
ફિલ્મ - દિલ ને ફિર યાદ કિયા
दिल ने फिर याद किया बर्क़ सी लहराई है
फिर कोई चोट मुहब्बत की उभर आई है
दिल ने फिर याद किया ...
ફિલ્મ - જબ જબ ફૂલ ખીલે
न न करते प्यार तुम्हीं से कर बैठे
करना था इंकार, मगर इक़रार तुम्हीं से कर बैठे
न न करते प्यार तुम्हीं से कर बैठे ...
ફિલ્મ - રાજકુમાર
तुम ने पुकारा और हम चले आए
दिल हथेली पर ले आए रे) -२
सु: (तुम ने पुकारा और हम चले आए
जान हथेली पर ले आए रे
ફિલ્મ - સુરજ
इतना है तुमसे प्यार मुझे मेरे राज़दार
जितने के आस्मान पर तारे हैं बेशुमार
ફિલ્મ - એપ્રિલ ફૂલ
तुझे प्यार करते हैं करते रहेंगे
कि दिल बनके दिल में धड़कते रहेंगे
तेरा नाम ले-ले के जीते रहेंगे -२
तेरा नाम ले-ले के मरते रहेंगे -२
तुझे प्यार करते ...
ફિલ્મ - દિલ એક મંદિર
दिल एक मंदिर है -२
प्यार की जिसमें होती है पूजा
ये प्रीतम का घर है
दिल एक मंदिर ...
ફિલ્મ - નૂર મહલ
मेरे महबूब न जा, ना जा ना जा
मेरे महबूब न जा, आज की रात न जा
होने वाली है सहर, थोड़ी देर और ठहर
मेरे महबूब न जा ...
ફિલ્મ - ફર્ઝ્
तुमसे ओ हसीना कभी मोहब्बत न मैने करनी थी
मगर मेरे दिल ने मुझे धोखा दे दिया
तुमसे ओ दीवाने कभी मोहब्बत न मैने करनी थी
मगर मेरे दिल ने मुझे धोखा दे दिया
ફિલ્મ - અંજાના
के जान चली जाए जिया नहीं जाए
जिया जाए तो फिर जिया नहीं जाए
ये इल्ज़ाम सर पे लिया नहीं जाए
लिया जाए तो फिर जिया नहीं जाए
ફિલ્મ - શગૂન
पर्बतों के पेड़ों पर शाम का बसेरा है
सुरमई उजाला है, चम्पई अंधेरा है
ફિલ્મ - યાર મેરા
દિલ કી કિતાબ કોરી હૈ કોરી હી રહેને દો
ફિલ્મ - છોટી સી મુલાકાત
तुझे देखा तुझे चाहा तुझे पूजा मैने
बस इतनी ख़ता है मेरी और ख़ता क्या
ફિલ્મ - સાથી
मेरा प्यार भी तू है ये बहार भी तू है
तू ही नज़रों में जान-ए-तमन्ना, तू ही नज़ारों में
ફિલ્મ - બેટી બેટે
अगर तेरी जलवा-नुमाई न होती
ख़ुदा की क़सम ये ख़ुदाई न होती ) -२
अगर आँख तुमने मिलाई न होती
मेरी ज़िन्दगी मुस्कराई न होती ) -२
ફિલ્મ - પેહચાન
वो परी कहाँ से लाऊँ तेरी दुल्हन जिसे बनाऊँ
कि गोरी कोई पसन्द न आये तुझको
कि छोरी कोई पसन्द न आये तुझको
ફિલ્મ - અંદાઝ
है ना बोलो बोलो -३
पापा को मम्मी से, मम्मी को पापा से, प्यार है, प्यार है
ફિલ્મ - ભીગી રાત
ऐसे तो न देखो के बहक जाएं कहीं हम
आखिर को इक इनसां हैं फ़रिश्ता तो नहीं हम
हाय, ऐसे न कहो बात के मर जाएं यहीं हम
आखिर को इक इनसां हैं फ़रिश्ता तो नहीं हम
ફિલ્મ - મેરી સુરત તેરી આંખે
ये किस ने गीत छेड़ा ये किस ने गीत छेड़ा
दिल मेरा नाचे थिरक थिरक किस ने गीत छेड़ा
ये किस की ज़ुल्फ़ बिखरी ये किस की ज़ुल्फ़ बिखरी
जग सारा गया महक महक किस की ज़ुल्फ़ बिखरी
ફિલ્મ - બદલતે રિશ્તે
ના જાને કૈસે પલ મેં બદલ જાતે હૈ
યે દુનિયા કે બદલતે રિશ્તે
ફિલ્મ - વિશ્વાસ
आपसे हमको बिछड़े हुये -२
एक ज़माना बीत गया
अपना मुक़द्दर बिगड़े हुये -२
एक ज़माना बीत गया
आपसे हमको बिछड़े हुये
एक ज़माना बीत गया
ફિલ્મ - મોર્ડન ગર્લ
ये मौसम रंगीन समा ठहर ज़रा ओ जान-ए-जां
तेरा मेरा मेरा तेरा प्यार है तो फिर कैसा शरमाना
रुक तो मैं जाऊँ जान-ए-जां मुझको है इनकार कहाँ
तेरा मेरा मेरा तेरा प्यार सनम न बन जाए अफ़साना
ફિલ્મ - સાંજ ઔર સવેરા
अजहुँ ना आए बालमा, सावन बीता जाए
हाय रे सावन बीता जाए
ફિલ્મ - ફરિયાદ
૧.
हाल-ए-दिल उनको सुनाना था -२
सुनाया ना गया, सुनाया ना गया
जो ज़ुबाँ पर मुझे लाना था -२
वो लाया ना गया, वो लाया ना गया
हाल-ए-दिल उनको ...
૨.
દેખો દેખ રહા થા પપીહા ...પપીહા
જાકે સબકો કહેગા પપીહા ...પપીહા
.
૩.
આપને હુજુર મુઝે ક્યા સે ક્યા બના દિયા
મેરી તેરે દમ સે તેરી મેરે દમ સે હૈ યે જિંદગાની જિંદગાની જિંદગાની
મહેરબાની મહેરબાની મહેરબાની
ફિલ્મ - નૂરજહાન
शराबी-शराबी ये सावन का मौसम
ख़ुदा की क़सम ख़ूबसूरत न होता
अगर इसमें रंग-ए-मुहब्बत न होता
शराबी-शराबी ...
ફિલ્મ - શમા
दिल ग़म से जल रहा है जले, पर धुआँ न हो
मुमकिन है इसके बाद कोई, इम्तेहां न हो
ફિલ્મ - બાલક
सुन ले बापू ये पैग़ाम, मेरी चिट्ठी तेरे नाम
चिट्ठी में सबसे पहले, लिखता तुझको राम राम
लिखता तुझको राम राम
सुन ले बापू ये पैग़ाम
ફિલ્મ - જહાં પ્યાર મિલે
चले जा चले जा चले जा ( जहाँ प्यार मिले ) -२
ફિલ્મ - જોહર મેહમુદ ઈન ગોવા
अँखियों का नूर है तू अँखियों से दूर है तू
फिर भी पुकारे चले जाएंगे तू आए न आए
फिर भी पुकारे ...
ફિલ્મ - મૈં શાદી કરને ચલા
जब से हम तुम, बहारों में, हो बैठे गुम, नज़ारों में
जिअसे ये ज़िंदगी, जागी आँखों का ख़ाब है
ફિલ્મ - સબક
૧. બરખા બૈરન જરા થમ કે બરસો
૨. વો જીધર દેખ રહે હૈ સબ ઉધર દેખ રહે હૈ
હમ તો બસ દેખાનેવાલોં કી નજર દેખ રહે હૈ
ફિલ્મ - નસીબ
જિંદગી ઈમ્તિહાન લેતી હૈ
ફિલ્મ - રેશમ કી ડોરી
બહેના ને ભાઈ કી કલાઈ પે પ્યાર બાંધા હૈ
ફિલ્મ - ફરેબ
જિંદગી તુમ હો ખુશી તુમ હો તમન્ના તુમ હો
(નાઝ થા જિસ પે મેરે સીને મેં વો દિલ હી નહિ - Female Version)
ફિલ્મ - મુનીમજી (૧૯૭૨)
પાની મેં જલે મેરા ગોરા બદન પાની મેં
ફિલ્મ - ચંદા ઔર બિજલી
તુમ્હે દિલ સે ચાહા તુમ્હે દિલ દિયા હૈ
એ વાદા કરો કે ભુલાતો ના દોગે
ફિલ્મ - પ્યાસે પંછી
તુમ્હી મેરે મીત હો તુમ્હી મેરી પ્રીત હો
ફિલ્મ - જિંદગી ઔર ખ્વાબ
ના જાને કહાં તુમ થે ના જાણે કહાં હમ થે
ફિલ્મ - આધી રાત કે બાદ
બહોત હંસી હૈ તુમ્હારી આંખે
કહો તો મૈં ઈનસે પ્યાર કર લું
ફિલ્મ - વિશ્વાસ
આપસે હમકો બિછડે હુએ એક જમાના બીત ગયા
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
પ્રકરણ - ૪
"मनमोहन मन में हो तुम्हीं........"
એસ ડી બાતિશ ઉર્ફે શિવ દયાલ બાતિશ -
એક ગાયક
એક સંગીતકાર
એક ગીતકાર
એક લેખક
હવે આજે એ વાત કોણ માને કે "ના તો કારવાં કી તલાશ હૈ ......" ફિલ્મ "બરસાત કી રાત"ની સદાબહાર કવ્વાલી શિવ દયાલ બાતિશે તૈયાર કરી હતી !
ફિલ્મના સંગીતકાર "રોશન"ને હાર્ટના પ્રોબ્લેમના કારણે હોસ્પિટલમાં દાખલ કરાયા હતા ફિલ્મ સમયસર રિલીઝ કરાય એ માટે સંગીતકાર રોશને એ કવ્વાલી તૈયાર કરવાની જવાબદારી SD બાતિશને સોંપી અને રોશનના એ વિશ્વાસ અને શ્રદ્ધાનું પરિણામ મારી અને તમારી નજર સામે છે
આમ તો એસ ડી બાતિશ એ પૂરક ગાયક ગણાય .....
ક્યાંક આલાપ અથવા ક્યાંક અલપઝલપ એકાદ લીટી ગાવાની હોય ત્યાં એમને ગોઠવી દેવાય જો કે ગાયક બલબીરની પણ એવી જ હાલત હતી !
૧૪ ડિસેમ્બર ૧૯૧૪ના દિવસે પટિયાલા પંજાબમાં એક બ્રાહ્મણ પરિવારમાં જન્મ
માત્ર ૨૨ વર્ષની ઉંમરે ૧૯૩૬માં "ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો" દિલ્હી પરથી એમનો પ્રથમ કાર્યક્રમ પ્રસારિત થયો
તેમણે બેતાબ, બહુબેટી, તુફાન, હારજીત, ટીપુ સુલતાન, હમ ભી કુછ કમ નહિ, અમર કીર્તન વગેરે વગેરે જેવી ફિલ્મોમાં સ્વતંત્રરીતે સંગીત આપ્યું
તેમણે પંજાબી ફિલ્મો માટે સંગીત આપ્યું, ગીતો લખ્યા અને ગીતો ગાયા પણ ખરા
.
૧૯૬૪માં લંડનમાં રોયલ ફેમિલીમાં કોઈક કાર્યક્રમમાં તેમને ગાવાનો મોકો મળ્યો અને તેમનું જીવન બદલાઈ ગયું
રોયલ ફેમિલીના આગ્રહવશ લંડનને પોતાનું ઘર બનાવી લીધું
ત્યારબાદ તેઓ બીબીસી રેડિયો અને બીબીસી ટીવીના ખુબ જ જાણીતા ગીતકાર અને સંગીતકાર તરીકે પ્રસ્થાપિત થઈ ગયા
જે સિલસિલો જુલાઈ ૨૦૦૬માં તેમના મૃત્યુ સુધી અવિરત જળવાયો
.
ઉત્તરભારતના અલગ અલગ ગાયન અને વાદનના ખાં એવા બાતિશ ભજન, ઠુમરી, ગઝલ અને ફિલ્મ સંગીતમાં નિપુણતા ધરાવતા
તેઓએ ૧૯૬૭માં બીટલ્સની ફિલ્મ "Help " માટે સંગીત આપ્યું
૧૯૭૦માં "યુનિવર્સીટી ઓફ કેલિફોર્નિયામાં ભારતીય સંગીત વિષય શીખવવાનો શરુ કર્યો
૧૯૭૪માં સાંતાક્રુઝ, કેલિફોર્નિયામાં બાતિશ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મ્યુઝીક એન્ડ ફાઈન આર્ટ્સ ની શરૂઆત કરી
સાંતાક્રુઝ, કેલિફોર્નિયામાં ભારતીય ભોજન પીરસતું "ક્રિષ્ણા કાફે" નામનું પોતાનું રેસ્ટોરન્ટ શરુ કર્યું
.
ભારતીય રાગોને ખુબ જ બારીકાઈથી સમજી એ લોકભોગ્ય બને તે અર્થે પોતાની રીતે ખુબ જ છણાવટથી ૧૪ પુસ્તકો પ્રકાશિત કર્યા જેની ઓડિયો CD પણ ઉપલબ્ધ છે
આજે આવા જાણીતા પણ અજાણ જણને યાદ કરી સલામ કરવી રહી
તેમણે ૨૯ જુલાઈ ૨૦૦૬ના દિવસે સાંતાક્રુઝ, કેલિફોર્નિયા, USAમાં અંતિમશ્વાસ લીધા
ચાલો એમના ગીતો પણ યાદ કરી લઈએ જે તમને જરૂર ગમશે જ ~~~
ફિલ્મ - બરસાત કી રાત
ना तो कारवाँ की तलाश है, ना तो हमसफ़र की तलाश है
मेरे शौक़-ए-खाना खराब को, तेरी रहगुज़र की तलाश है
मेरे नामुराद जुनून का है इलाज कोई तो मौत है
जो दवा के नाम पे ज़हर दे उसी चारागर की तलाश है
तेरा इश्क़ है मेरी आरज़ू, तेरा इश्क़ है मेरी आबरू
दिल इश्क़ जिस्म इश्क़ है और जान इश्क़ है
ईमान की जो पूछो तो ईमान इश्क़ है
तेरा इश्क़ है मेरी आरज़ू, तेरा इश्क़ है मेरी आबरू,
तेरा इश्क़ मैं कैसे छोड़ दूँ, मेरी उम्र भर की तलाश है
इश्क़ इश्क़ तेरा इश्क़ इश्क़ ...
ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़, ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़
जाँसोज़ की हालत को जाँसोज़ ही समझेगा
मैं शमा से कहता हूँ महफ़िल से नहीं कहता क्योंकि
ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़, ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़
सहर तक सबका है अंजाम जल कर खाक हो जाना,
भरी महफ़िल में कोई शम्मा या परवाना हो जाए क्योंकि
ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़, ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़
वहशत-ए-दिल रस्म-ओ-दीदार से रोकी ना गई
किसी खंजर, किसी तलवार से रोकी ना गई
इश्क़ मजनू की वो आवाज़ है जिसके आगे
कोई लैला किसी दीवार से रोकी ना गई, क्योंकि
ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़, ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़
वो हँसके अगर माँगें तो हम जान भी देदें,
हाँ ये जान तो क्या चीज़ है ईमान भी देदें क्योंकि
ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़, ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़
नाज़-ओ-अंदाज़ से कहते हैं कि जीना होगा,
ज़हर भी देते हैं तो कहते हैं कि पीना होगा
जब मैं पीता हूँ तो कहतें है कि मरता भी नहीं,
जब मैं मरता हूँ तो कहते हैं कि जीना होगा
ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़, ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़
मज़हब-ए-इश्क़ की हर रस्म कड़ी होती है,
हर कदम पर कोई दीवार खड़ी होती है
इश्क़ आज़ाद है, हिंदू ना मुसलमान है इश्क़,
आप ही धमर् है और आप ही ईमान है इश्क़
जिससे आगाह नही शेख-ओ-बरहामन दोनो,
उस हक़ीक़त का गरजता हुआ ऐलान है इश्क़
इश्क़ ना पुच्छे दीन धरम नू, इश्क़ ना पुच्छे जाताँ
इश्क़ दे हाथों गरम लहू विच, डुबियां लख बराताँ
के ... दे इश्क़
ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़, ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़
राह उल्फ़त की कठिन है इसे आसाँ ना समझ
ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़, ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़
बहुत कठिन है डगर पनघट की
अब क्या भर लाऊँ मै जमुना से मटकी
मै जो चली जल जमुना भरन को
देखो सखी जी मै जो चली जल जमुना भरन को
नंदकिशोर मोहे रोके झाड़ों तो
क्या भर लाऊँ मै जमुना से मटकी
अब लाज राखो मोरे घूँघट पट की
जब जब कृष्ण की बंसी बाजी, निकली राधा सज के
जान अजान का मान भुला के, लोक लाज को तज के
जनक दुलारी बन बन डोली, पहन के प्रेम की माला
दशर्न जल की प्यासी मीरा पी गई विष का प्याला
और फिर अरज करी के
लाज राखो राखो राखो, लाज राखो देखो देखो,
लाज राखो राखो, हे हे हे,
लाज राखो राखो, हे हे हे,
लाज राखो राखो
ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़, ये इश्क़ इश्क़ है इश्क़ इश्क़
अल्लाह रसूल का फ़रमान इश्क़ है
याने हफ़ीज़ इश्क़ है, क़ुरान इश्क़ है
गौतम का और मसीह का अरमान इश्क़ है
ये कायनात जिस्म है और जान इश्क़ है
इश्क़ सरमद, इश्क़ ही मंसूर है
इश्क़ मूसा, इश्क़ कोह-ए-नूर है
ख़ाक़ को बुत, और बुत को देवता करता है इश्क़
इन्तहा ये है के बंदे को ख़ुदा करता है इश्क़
हाँ इश्क़ इश्क़ तेरा इश्क़ इश्क़
तेरा इश्क़ इश्क़, इश्क़ इश्क़ ...
ફિલ્મ - કૈસે કહું
मनमोहन मन में हो तुम्हीं
मोरे अंग अंग तुम्हीं समाये
जानो य जानो न हो तुमही
मनमोहन मन में ... मनमोहन मन में मन में
हो तुम्हीं हो तुम्हीं हो तुम्हीं
मनमोहन मन में हो तुम्हीं
मोरे अंग अंग तुम्हीं समाये
जानो या जानो ना हो तुम्हीं
मनमोहन मन में ...
देख देख तोरी छब साँवरिया
देख देख तोरी छब साँवरिया
बनी है राधा तुम्हरी बाँवरिया
रोम रोम तुम्हरे गुण गाये
मानो या मानो ना हो तुम्हीं
मनमोहन मन में
देख देख तोरी छब साँवरिया
हो~ओ बनि है राध तुम्हरी बाँवरिया
देख देख तोरी छब साँवरिया
बनी है राधा तुम्हरी बाँवरिया
रोम रोम तुम्हरे गुण गाये
मानो या मानो न हो तुम्हीं
मनमोहन मन में
अ~ आ~
आ~ आ~ अ~
ફિલ્મ - રેલવે પ્લેટફોર્મ
देख तेरे भगवान की हालत क्या हो गई इन्सान
कितना बदल गया भगवान
कितना बदल गया भगवान ) -२
भूखों के घर में फेरा न डाले
सेठों का हो मेहमान
कितना बदल गया भगवान -२
उन्हीं की पूजा प्रभू को प्यारी
जिनके घर लक्ष्मी की सवारी
जिनका धन्धा चोर बज़ारी
हमको दें भूख और बेकारी इनको दे वरदान
कितना बदल गया भगवान -२
देख तेरे भगवान की हालत क्या हो गई इन्सान
कितना बदल गया भगवान -२
सुण कर इस पापी को तानो -२
बदल न लीजो अपणो ठिकाणो
हे भगवान -२
म्हारो थारो प्रेम पुराणो -२
हम हैं थैले तुम हो खज़ानो
भरते रहियो दास की झोली देते रहियो दान
तुम्हारी जय जय हो भगवाण -२
ओ कितना बदल गया भगवान
कितना बदल गया भगवान
धन वाले हैं बड़े मछन्दर
सोने के बनवाये मन्दर
भगवन रहते इनके अन्दर
खरी खरी कहता है कलन्दर
बन बैठा है इस दुनिया में धरम से धन बलवान
कितना बदल गया भगवान
कितना बदल गया भगवान
देख तेरे भगवान की हालत क्या हो गई इन्सान
कितना बदल गया भगवान -२
भूखों के घर में फेरा न डाले
सेठों का हो मेहमान
कितना बदल गया भगवान -२
जय भगवान - -४
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
પ્રકરણ - ૬
"ચલ અકેલા ચલ અકેલા ચલ અકેલા
તેરા મેલા પીછે છુટા રાહી ચલ અકેલા"
ઓમકાર પ્રસાદ નૈયર ઉર્ફે ઓ પી નૈયર ~~~
OP એશિયાના મહાન "રિધમ કિંગ"
OP બોલીવુડના "ગોલ્ડન એરા"ના પ્રથમ ત્રણ મહાન સંગીતકારોમાં સ્થાન ધરાવતા અને એ પણ એ ક્ષેત્રમાં ગંદીરીતે વ્યાપેલા રાજકારણ છતાંયે અને લતા જેવી ગાયીકા પાસે પોતાની કારકિર્દી પર્યન્ત એકપણ ગીત ગવડાયા વગર !
બસ એ કારણે જ OPની મહાનતા આપોઆપ અનેકગણી વધી જાય છે
૧૬ જાન્યુઆરી ૧૯૨૬ના દિવસે અખંડ ભારતના લાહોરમાં જન્મ
માત્ર ૧૧ વર્ષની ઉંમરે એક વ્યવસાયિક તરીકે "ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો" પર પિયાનો વગાડ્યો
ફિલ્મોમાં સંગીતકાર બનવાની ખેવના સાથે ૧૯૪૯માં મુંબઈની ધરતી પર પગ મુક્યો
એ વર્ષમાં જ "ક્રીષ્ન કેવલ"ની ફિલ્મ "કનીઝ" કરી
જો કે ધનસુખ પંચોલીની ફિલ્મ "આસમાન" સૌ પહેલી ફિલ્મ
૧૯૫૩ સુધી કોઈ ફિલ્મમાં સફળતાનો ગજ ના વાગતા એકસમયે ફિલ્મજગતને તિલાંજલિ આપવાનો વિચાર કરી લીધો
પણ
ત્યારે જ ૧૯૫૪ની ગુરુદત્તની ફિલ્મ "આરપાર" સફળતામાં પાર ઉતરી
ગુરુદત્ત સાથેની એ પછીની ફિલ્મ "Mr & Mrs 55" અને "CID" પણ હીટ રહી અને તેના ગીતો પણ હીટ રહ્યા
અને OP ની ગાડી પાટે ચઢી ગઈ
OPની મોટાભાગની ફિલ્મોના ગીતોની સફળતાનો યશ, OP ની ખોજ, આશાને પણ આપવો જ રહ્યો
OP આશાની જોડીએ લગભગ ૬૦ ફિલ્મો સાથે કરી જેમાંથી મોટાભાગની ફિલ્મોના ગીતો આજેય સંગીતરસીયાઓને હૃદયસ્થ અને કંઠસ્થ છે !
.
૧૯૭૪માં OP આશાના કહેવાતા વ્યવસાયિક અને સગવડીયા લગ્નસંબંધનો અંત આવ્યો
ત્યારબાદ OPના સંગીતમાં પણ સતત ઓટ જ આવતી ગઈ
આશા ભોંસલે સાથેના ઘનિષ્ઠ સંબંધોના કારણે અંગત જીવન ઉતારચઢાવવાળું રહ્યું.
એક આડ વાત,
આશા ભોંસલેને હિન્દીફિલ્મજગતની પાટલા ઘો ગણી શકાય જે ઓપી નૈયરને છોડીને રાહુલદેવ બર્મનને વળગી અને એના હાલ પણ ઓપી નૈયરથી બદતર થયા
વીસેક વર્ષ સુધી કામ, સંગીત અને સફળતા માટે ઝઝૂમ્યા બાદ વર્ષ ૧૯૯૪ની ફિલ્મ "જય ભવાની" OPની છેલ્લી ફિલ્મ બની રહી
ત્યારબાદ OP નાના પરદે સંગીતના કાર્યક્રમોમાં કવચિત હાજરી પુરાવતા રહયા
OPની આશ્ચર્યજનક વાત એ રહી કે ૨૦ - ૨૦ વર્ષ સુધી સફળ સંગીતકાર રહયા છતાંયે એ વાતે પ્રસિદ્ધિ મળવા કરતાંયે લતા પાસે એકપણ ગીત નહિ ગવડાવવા માટે તેઓ વધુ પ્રસિદ્ધ છે !
.
OPના પંજાબી સ્ટાઈલના ગીતો સાથે "ઘોડાગાડી"ના લયવાળા ગીતો પણ ખુબ જ પ્રચલિત રહયા
.
OPના એક ભાઈ ડોક્ટર છે, જે લોકોની શારીરિક પીડા ઓછી કરવામાં મદદ કરે છે
OPના બીજા ભાઈ ડેન્ટિસ્ટ છે, જે લોકોના દાંતની પીડા ઓછી કરે છે
જયારે OP પોતે સંગીતના રસિયા એટલે માનસિક તાણ અનુભવતા લોકોને માનસિક શાતા આપે !
OP સાહેબે પોતાના ૮૧માં જન્મદિવસની ઉજવણીના બાર દિવસમાં જ ૨૮ જાન્યુઆરી ૨૦૦૭ના દિવસે પોતાના મિત્ર પરિવારના ઘરમાં અંતિમ શ્વાસ લીધા
ઘણો સમય પોતાના એક મિત્રને ત્યાં વિરારમાં અને મૃત્યુ સુધી પોતાના બીજા મિત્રને ત્યાં થાણામાં રહેવું પસંદ કર્યું
પોતાની પત્ની, ત્રણ દીકરીઓ અને દીકરો પોતાની અંત્યેષ્ઠિમાં હાજર ના રહે તેવી સ્પષ્ટ સૂચના પોતાના મિત્ર પરિવારને લેખિતમાં આપી ગયા હતા
અગાઉથી પ્રદર્શિત કરેલી તેમની એ ઈચ્છા પ્રમાણે તેમના પરિવારના કોઈપણ સભ્યોને તેમની અંતિમયાત્રામાં સામેલ થવા દેવાયા નહોતા.
"પ્રીતમ આન મિલો ......" ફિલ્મ Mr & Mrs 55 નું ગીત તેમના ધર્મપત્ની, સરોજ મોહિની નૈયરે લખ્યું હતું એ વાત આજે કોણ માને !
તેમના ગીતો જે તે જમાનામાં અત્યાધુનિક લાગતા, સરકારે "ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો" પર તેમના ગીતો વગાડવા પર પ્રતિબંધ મુકેલો !
( કદાચ એ પણ કોઈક રાજકારણના ભાગરૂપે જ હશે ! )
.
આમ તો OP હિન્દીફિલ્મના રાજકારણનો ભોગ બનેલા સંગીતકાર પણ જબરજસ્ત સફળતા મેળવી પોતાના પ્રતિસ્પર્ધીઓને પોતાના કામથી પોતાની હૈસિયત અને લાયકાત બતાવી દીધેલી
.
૧૯૫૨ થી ૧૯૯૪ સુધીની સંગીત સફર ......એમની સફળ ફિલ્મોની યાદી જોઈને કોઈપણ પ્રતિસ્પર્ધીને ઈર્ષા આવે ....
સીઆઇડી
નયાદૌર
તુમસા નહિ દેખા
હાવરા બ્રિજ
ફાગુન
જાલી નોટ
એક મુસાફિર એક હસીના
ફિર વોહી દિલ લાયા હું
કાશ્મીર કી કાલી
મેરે સનમ
બહારે ફિર ભી આયેગી
સાવન કી ઘટા
એક બાર મુશ્કરા દો
પ્રાણ જાયે પર વચન ના જાયે
.
બધા જ લોકપ્રિય ગીતોને અહીં સમાવવા મુશ્કેલ છે છતાં પણ મારો પ્રયત્ન શક્ય એટલા લોકપ્રિય ગીતનો સમાવેશ કરવાનો રહેશે
ફિલ્મ - CID
~ લેકે પહેલા પ્યાર ભરકે આંખોમેં ખુમાર
~ આંખો હી આંખોમેં ઈશારા હો ગયા
~ એ દિલ હૈ મુશ્કિલ જીના યહાં
~ કહીં પે નિગાહેં કહીં પે નિશાના
~ જાતા કહાં હૈ દીવાને
~ બુઝ મેરા ક્યા નામ રે
ફિલ્મ - આરપાર
~ કભી આર કભી પાર લાગે તીરે નજર
~ બાબુજી ધીરે ચલના પ્યારમેં જરા સંભલના
~ યે લો મૈં હરિ પિયા હુઈ તેરી જીત રે
~ સુન સુન સુન જાલીમા
ફિલ્મ - હાવરાબ્રીજ
~ આઈયે મહેરબાં બૈઠીયે જાને જા
~ મેરા નામ ચીન ચીન ચૂં
ફિલ્મ - Mr & Mrs 55
~ ઠંડી હવા કાલી ઘટા આ હી ગઈ ઝૂમ કે
~ પ્રીતમ આન મિલો
~ ઉધર તુમ હંસી હો ઈધર દિલ જવાં હૈ
ફિલ્મ - કાશ્મીર કી કલી
~ યે દેખ કે દિલ ઝુમા લઈ પ્યારને અંગડાઈ
~ હૈ દુનિયા ઉસી કી ઝમાના ઉસીકા
~ યે ચાંદ સા રોશન ચહેરા
~ ઈશારો ઈશારો મેં દિલ લેનેવાલે
~ હાયે રે હાયે યે મેરે હાથ મેં તેરા હાથ મેરી જા બલ્લે બલ્લે
~ સુબ્હાનઅલ્લા હંસી ચહેરા યે મસ્તાના અદાએ
ફિલ્મ - હમસાયા
~ દિલ કી આવાઝ ભી સુન મેરે ફસાને પે ના જા
~ વો હસીન દર્દ દે દો જિસે મૈં ગલે લાગે લું
~ આજા મેરે પ્યાર કે સહારે કભી કભી
ફિલ્મ - સોને કી ચીડિયા
~ રાત ભર કા હૈ મહેમાં અંધેરા
~ પ્યાર પર બસ તો નહિ હૈ મેરા લેકિન ફિર ભી
~ સચ બતા તૂ મુજપે ફિદા કયું હુઆ ઔર કૈસે હુઆ
ફિલ્મ - બાપ રે બાપ
~ પિયા પિયા પિયા મેરા જીયા પુકારે
હમ ભી ચલેંગે સૈયાં સંગ તુમ્હારે
ફિલ્મ - કિસ્મત
~ કજરા મહોબ્બતવાલા અંખિયો મેં ઐસા ડાલા
~ આઓ હુજુર તુમકો સિતારો મેં લે ચલુ
~ લાખો હૈ યહાં દિલવાલે ઔર પ્યાર નહિ મિલતા
ફિલ્મ - બહારે ફિર ભી આયેંગી
~ આપ કે હસીન રૂખ પે આજ નયા નૂર હૈ
~ વો હક સે મિલે હમ સે હમ પ્યાર સમજ બૈઠે
~ બદલ જાયે અગર માલી ચમન હોતા નહિ ખાલી
ફિલ્મ - તુમસા નહિ દેખા
~ યું તો હમને લાખ હંસી દેખે હૈ તુમસા નહિ દેખા
~ દેખો કસમ સે કસમ સે કહેતે હૈ તુમસે હાં
~ જવાનીયા એ મસ્ત મસ્ત બીન પીયે
~ છુપનેવાલે સામને આ છુપ છુપ કે મેરા જી ના જલા
~ સર પે ટોપી લાલ હાથમેં રેશમ કા રૂમાલ
ફિલ્મ - કલ્પના
~ બેક સી હદસે જબ ગુજર જાયે
~ તૂ હૈ મેરા પ્રેમ દેવતા ઈન ચરનો કી દાસી હું મૈં
ફિલ્મ - યે રાત ફિર ના આયેગી
~ ફિર મિલોગે કભી ઈસ બાત કા વાદા કરેલો
~ મેરા પ્યાર વો હૈ જો મરકર ભી તુમકો
~ મૈં શાયદ તુમ્હારે લિયે અજનબી હું મગર ચાંદ તારે મુજે જાનતે હૈ
~ આપસે મૈંને મેરી જાન મહોબ્બત કી હૈ આપ ચાહે તો મેરી જાન ભી લે સકતી હો
ફિલ્મ - ફાગુન
~ તુમ રૂઠ કે મત જાના મુજસે ક્યા શિકવા દીવાના હૈ દીવાના
~ પિયા પિયા પિયા ના લાગે મોરા જીયા આજા ચોરી ચોરી
~ એક પરદેશી મેરા દિલ લે ગયા
ફિલ્મ - એક બાર મુશ્કુરા દો
~ યે દિલ લેકર નજારાના આ ગયા તેરા દીવાના
~ ચહેરે સે જરા અંચલ જબ આપને સરકાયા
~ સવેરે કા સુરજ તુમ્હારે લિયે હૈ
~ કિતને અટલ થે તેરે ઈરાદે યાદ તો કર તૂ વફા કે વાદે ( તૂ ઔરોં કી કયું હો ગઈ )
~ એક બાર મુશ્કુરા દો
~ રૂપ તેરા ઐસા દર્પણ મેં ના સમાયે
~ જમાને કી આંખોને દેખા હૈ યારો
ફિલ્મ - સાવન કી ઘટા
~ જરા હૌલે હૌલે ચાલો મોરે સાજના હમ ભી પીછે હૈ તુમ્હારે
~ ઝુલ્ફો કો હટાલે ચહેરે સે થોડા સા ઉજાલા હોને દે
~ આજ કોઈ પ્યાર સે દિલ કી બાતે કહે ગયા
~ મેરી જાન તુમ પે સદકે એહસાન ઈતના કર દે
~ હોઠો પે હંસી આંખો મેં નશા
ફિલ્મ - મેરે સનમ
~ પુકારતા ચલા હું મૈં
~ ટુકડે હૈ મેરે દિલ કે દિલદાર તેરે આંસુ
~ જાઈયે આપ કહાં જાયેંગે એ નજર લૌટ કે ફિર આયેગી
~ હુએ હૈ તુમ પે આશિક હમ
~ એ હૈ રેશમી ઝુલ્ફો કા અંધેરા ના ગભરાઇયે
~ રોકા કઈ બાર મૈંને દિલ કી ઉમંગ કો
~ હમદમ મેરે માં ભી જાઓ કહેના મેરે પ્યાર કા
ફિલ્મ - રાગીની
~ મન મોરા બાંવરા
ફિલ્મ - નયા અંદાઝ
~ મેરી નીંદો મેં તુમ મેરે ખ્વાબો મેં તુમ
ફિલ્મ - 12 O' clock
~ તુમ જો હુએ મેરે હમસફર રસ્તે બદલ ગયે
~ કૈસા જાદુ બલમ તુને ડારા ખો ગયા નન્હા સા દિલ હમારા
ફિલ્મ - છૂમંતર
~ ગરીબ જાનકે હમકો ના તુમ મીટા દેના
ફિલ્મ - સંબંધ
~ ચલ અકેલા ચલ અકેલા ચલ અકેલા
તેરા મેલા પીછે છુટા રાહી ચલ અકેલા
~ જો દિયા થા તુમને એક દિન મુજે ફિર વો પ્યાર દે દો
~ અંધેરે મેં જો બૈઠે હૈ નજર ઉન પર ભી કુછ ડાલો
~~~~~~~~~~~~~~~~~
પ્રકરણ - ૬
"જગત ભર કી રોશની કે લિયે કરોડો કી જિંદગી કે લિયે
સુરજ રે જલતે રહેના સુરજ રે જલતે રહેના"
.
કવિ પ્રદીપ ઉર્ફે રામચંદ્ર નારાયણજી દ્વિવેદી ~~~
પ્રદીપજી, કવિ, ગીતકાર અને ગાયક
પ્રદીપજી, ભારત સરકાર દ્વારા "રાષ્ટ્રીય કવિ"નું બિરુદ મેળવેલા કવિવર
પ્રદીપજી, સચોટ અને હૃદયના તાર ઝણઝણાવી નાખે તેવા ઉપદેશાત્મક શબ્દથી સજાવેલા રાષ્ટ્રભક્તિના ગીતો, ધાર્મિક ગીતો અને સામાજિક દુષણોની સચ્ચાઈ દર્શાવતા ગીતો બનાવનાર કવિવર
૧૯૪૦ની ફિલ્મ "બંધન"નું "ચલ ચલ રે નૌજવાન ..." તેમની ઓળખ ઉભી થઈ
આમ તો એ જમાનામાં ફિલ્મ "કિસ્મત"નું ગીત "દૂર હટો દૂર હટો એ દુનિયાવાલો હિન્દુસ્તાન હમારા હૈ" એમની ખાસ ઓળખ બની ગયું તું
એ ગીતની પ્રસિદ્ધિ બાદ અંગ્રેજોના ખોફથી બચવા તેમણે અજ્ઞાતવાસ લીધો હતો
પણ ૧૯૬૨ના ચીન સાથેના યુધ્ધ બાદ તેમની કલમે લખાયેલ "એ મેરે વતન કે લોગો ...." તેમની કાયમી અને આગવી ઓળખ બની રહ્યું
કવિ પ્રદીપનો જન્મ ૬ ફેબ્રુઆરી ૧૯૧૫ના દિવસે વડનગર - માલવા, મધ્યપ્રદેશમાં જન્મ
(અલ્યા, આ વડનગર બીજુ છે આપણાવાળુ નહિ !)
કોઈક કૌટુંબિક કારણસર તેમના મોસાળમાં ભણવા માટે રહેતા
વારંવારના પોતાની મામીના મહેણાં - ટોણાથી ત્રાસીને તેઓ ઘર છોડીને અલ્હાબાદ જતા રહયા
શાળાકીય અભ્યાસ અલ્હાબાદમાં પૂરો કર્યા બાદ લખનૌમાં સ્નાતકની પદવી મેળવી
એ સમય સ્વતંત્રતા સંગ્રામનો હતો અને કવિને દેશભક્તિના ગીતો લખવાની હથોટી
એક કવિ સંમેલનમાં મુંબઈ જવાનો મોકો મળ્યો
ત્યારે "બોમ્બે ટોકીઝ"ના હિમાંશુ રોયનો પ્રસ્તાવ મળ્યો
રૂ.૨૦૦ના પગારે "બોમ્બે ટોકીઝ" સાથે મુંબઈમાં રહેવાનું સ્વીકાર્યું
૧૯૩૯ની ફિલ્મ "કંગન"નું "હવા તુમ ધીરે બહો........" તેમનું સૌપ્રથમ ગીત
અને પછી તેઓના ગીતોવાળી સફળ ફિલ્મોની તો વણઝાર શરુ થઈ ગઈ કંગન, બંધન, પુનર્મિલન, અંજાન, નયા સંસાર, ઝૂલા, કિસ્મત, કાદમ્બરી, આમ્રપાલી (૧૯૪૫)...........
માત્ર ૨૫ વર્ષની ઉંમરે તેઓ ફિલ્મ નિર્માતા, ફિલ્મ નિર્દેશક, સંગીતકારો, અભિનેતાઓ અને ફિલ્મી સંગીતના સંગીતરસીયાઓના ખુબ જ માનીતા ગીતકાર બની ગયા
સ્ટુડિયો સિસ્ટમના "દેહાવસાન" પછી સ્ટુડિયો સાથે સંકળાયેલા પગારદાર કસબીઓ અને કલાકારો નવી ઉભી થયેલી "બેનર સિસ્ટમ" હેઠળ કામ કરવા લાગ્યા અને જે તે બેનરો પણ પોતપોતાના કસબી અને કલાકારોનો કાફલો ઉભો કરવા લાગ્યા.
એ સમયે કવિ પ્રદીપે જુદાજુદા બેનરો હેઠળ કેટલીક B અને C ગ્રેડની ધાર્મિકફિલ્મો માટે પણ ગીતો લખ્યા
વર્ષ ૧૯૯૭માં ભારત સરકારે તેમને "દાદા સાહેબ ફાળકે એવોર્ડ" જેવા સર્વોચ્ચ ફિલ્મ એવોર્ડથી સન્માન્યા
"એ મેરે વતન કે લોગો ...." ગીતની રોયલ્ટીના સરખે હિસ્સે હકદાર કવિ પ્રદીપ પોતે હતા
પણ તેઓએ HMVને પોતાના હિસ્સાની રોયલ્ટી "પ્રધાનમંત્રીના નેશનલ ડિફેન્સ ફંડ"માં આપવા જણાવેલું
પણ HMVએ તેઓના હિસ્સાની રોયલ્ટી ચાઉં કરી લીધી હતી
કવિવરના મૃત્યુ બાદ આ બાબત કવિવરના પરિવારજનોના ધ્યાને આવતા પરિવારજનોએ HMV પાસેથી આ બાબત ખુલાસો માંગ્યો હતો
અંતે એ બાબત કોર્ટ સુધી ગઈ
અને કોર્ટના કહેવાથી માત્ર અને માત્ર રૂ.૧૦,૦૦,૦૦૦ની રોયલ્ટી કવિ પ્રદીપના નામે "નેશનલ ડિફેન્સ ફંડ"માં જમા કરાવી HMV કંપની છૂટી ગઈ હતી
હિન્દી ફિલ્મ જાગૃતિ (૧૯૫૪)ની સફળતાને જોઈને પાપીસ્તાનના કોઈક નિર્માતા અને નિર્દેશકે ફિલ્મ "બેદારી" (૧૯૫૭) "ફ્રેમ બાય ફ્રેમ" કોપી કરીને બનાવી હતી
એ ફિલ્મમાં કવિ પ્રદીપ રચિત મૂળ ભારતીય ફિલ્મના ગીત "આઓ બચ્ચો તુમ્હે દિખાયે ઝાંકી હિન્દુસ્તાન કી ......."ની પણ કોપી મારીને શબ્દ "હિન્દુસ્તાન"ની જગ્યાએ શબ્દ "પાપીસ્તાન" મૂકી દેવાયો હતો !
૧૯૭૫માં સંગીતકાર "સી અર્જુન"ના કહેવાથી તેઓએ ફિલ્મ "જય સંતોષી મા"ના ગીતો લખ્યા
એ ફિલ્મના સરળ શબ્દોવાળા લોકપ્રિય ગીતોના કારણે "જય સંતોષી મા" આજેય હિન્દી ફિલ્મની સૌથી સફળતમ "ઓછા બજેટવાળી ફિલ્મ" ગણાય છે
એ ફિલ્મ જેટલી અને એ ફિલ્મ જેવી સફળતા આજપર્યંત કોઈ ફિલ્મને મળી નથી !
આમ તો ૧૯૭૫ની ફિલ્મ "જય સંતોષી મા" તેમની અંતિમ ફિલ્મ ગણી શકાય
પણ વર્ષ ૧૯૯૨ની ફિલ્મ "I Love You "માં સંગીતકાર "રામલક્ષ્મણ"ના આગ્રહવશ ગીતો લખ્યા હતા
૧૧ ડિસેમ્બર ૧૯૯૮ના દિવસે કવિવર પ્રદીપનું દેહાવસાન થયું
પણ એમના વિચારો, એમની કલ્પનાઓ, એમની રચનાઓ, એમની ઊર્મિઓ, એમની વેદનાઓ આજેય જીવંત છે
કવિવર પ્રદીપે લખેલા અને ગાયેલા ગીતોની ઝલક મેળવીને આજની સાંજને સુમધુર બનાવીયે
૧. એ મેરે વતન કે લોગો ...... - ગૈર ફિલ્મી
૨. અંધેરે મે જો બૈઠે હૈ ....... - સંબંધ
૩. ચલ અકેલા ચલ અકેલા ... - સંબંધ
૪. દૂર હટો દૂર હટો એ દુનિયાવાલો .... - કિસ્મત
૫. અબ તેરે સીવા કૌન મેરા કૃષ્ણ કનૈયા - કિસ્મત
૬. આજ મૌસમ સલોના સલોના રે........ - ઝૂલા
૭. આઓ બચ્ચો તુમ્હે દિખાયે ઝાંકી .... - જાગૃતિ
૮. દે દી હમે આઝાદી બીના ખડગ બીના ઢાલ - જાગૃતિ
૯. હમ લાયે હૈ તૂફાન સે ................... - જાગૃતિ
૧૦. ચલે પવન કી ચાલ જગ મે ......... - ડોક્ટર
૧૧. દેખ તેરે સંસાર કી હાલત ક્યા હો ગઈ ભગવાન ..... - નાસ્તિક
૧૨. ગગન ઝનઝના રહા પવન સનસના રહા - નાસ્તિક
૧૩. તેરે ફૂલો સે ભી પ્યાર તેરે કાંટો સે ભી પ્યાર - નાસ્તિક
૧૪. ગા રહી હૈ જિંદગી હાર તરફ બહાર હૈ - આંચલ
૧૫. જગતભર કી રોશની કે લિયે - હરિશ્ચંદ્ર તારામતી
૧૬. તૂટ ગઈ હૈ માલા મોતી બિખર ગયે - હરિશ્ચંદ્ર તારામતી
૧૭. જન્મભૂમિ માં મૈં યહાં તુ વહાં - નેતાજી સુભાષચંદ્ર બોઝ
૧૮. કરતી હું તુમ્હારા વ્રત મૈ સ્વીકાર કરો મા - જય સંતોષી મા
૧૯. મૈ તો આરતી ઉતારુ રે - જય સંતોષી મા
૨૦. યહાં વહાં જહાં તહાં મત પૂછો કહાં કહાં- જય સંતોષી મા
૨૧. મેરે જીવન મે કિરન બન કે બિખરને વાલે - તલાક
૨૨. કહેની હૈ એક બાત હમે - તલાક
૨૩. ઓ દિલદાર બોલો એકબાર ક્યા મેરા પ્યાર પસંદ હૈ તુમ્હે - સ્કુલ માસ્ટર
૨૪. પિંજરે કે પંછી રે - નાગમણિ
૨૫. તેરે દ્વાર ખડા ભગવાન - વામન અવતાર
૨૬. અરે પથ્થર કે ભગવાન તુ હૈ કહાં - નાસ્તિક
૨૭. ઉપર ગગન વિશાલ - મશાલ
૨૮. મુખડા દેખ લે પ્રાની - દો બહેન
૨૯. ઇન્સાન કા ઇન્સાન સે હો ભાઈચારા યહી પૈગામ હમારા - પૈગામ
૩૦. ના જાને કહાં તુમ થે ના જાને કહાં હમ થે - જિંદગી ઔર ખ્વાબ
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
પ્રકરણ - ૭
"आदमी मुसाफ़िर है आता है जाता है
आते-जाते रस्ते में यादें छोड़ जाता है"
જય ઓમપ્રકાશ ઉર્ફે જે ઓમપ્રકાશ ઓમજી
એક શાળાના શિક્ષકના ઘરમાં ૨૪ જાન્યુઆરી ૧૯૨૪ના દિવસે અખંડભારતના સિયાલકોટમાં જય ઓમ પ્રકાશનો જન્મ
જે. ઓમપ્રકાશને બાળપણથી જ હાર્મોનિયમ વગાડવાનો શોખ હતો
અને એ શોખના કારણે પોતાની શાળા અને કોલેજના નાટકો સહિતના અન્ય મનોરંજનના કાર્યક્રમમાં હાર્મોનિયમ વગાડવાનો મોકો મળી રહેતો
જે. ઓમપ્રકાશને કતીલ શિફાઈ અને ફૈઝ અહેમદ ફૈઝ સાથે મિત્રતા હતી
જે સંબંધે જે. ઓમપ્રકાશને અવારનવાર મુશાયરાઓમાં હાજરી આપવી પડતી
જેના કારણે જે. ઓમપ્રકાશને ઉર્દુ સાથે મિત્રતા થઈ ગઈ હતી
અને સાથે સાથે ગીત અને સંગીતનો શોખ પણ વળગ્યો હતો
જેના પ્રતાપે જે. ઓમપ્રકાશની તમામ ફિલ્મોના ગીતો અને સંગીત અવ્વલ દરજ્જાના રહયા
જે. ઓમપ્રકાશે પોતાની કારકિર્દીની શરૂઆત લાહોરમાં કોઈક ફિલ્મ વિતરકની ઓફિસમાં કારકુન તરીકે કરી હતી
અને પ્રગતિ સાધીને એ ઓફિસમાં જ મેનેજરની પદવી મેળવી હતી
ત્યારબાદ ભાગલા પછી જે. ઓમપ્રકાશ મુંબઈ આવી વસ્યા
અને ફિલ્મ નિર્માણ શરુ કર્યું
જે. ઓમપ્રકાશની ફિલ્મનિર્માણની કંપનીનું નામ "ફિલ્મયુગ" હતું
૧૯૬૧ની ફિલ્મ "આસ કા પંછી"થી ફિલ્મ નિર્માણ શરુ કર્યું
અને ૧૯૭૪ની ફિલ્મ "આપ કી કસમ"થી ફિલ્મ નિર્દેશન શરુ કર્યું
પોતાની ફિલ્મી કારકિર્દીમાં ૧૫ ફિલ્મોનું નિર્માણ અને ૧૭ ફિલ્મોનું નિર્દેશન કર્યું
પોતાની દીકરી પિંકીના લગ્ન પિંકીની ૧૭ વર્ષની ઉંમરે જ "લંબી રેસ કા ઘોડા"ને શોધીને પોતાના અંગત મિત્ર રોશનના દીકરા "રાકેશ રોશન" સાથે કરાવ્યા
એ સમયે પિંકી પોતાના પિતા જે. ઓમપ્રકાશની સહાયક નિર્માત્રી અને નિર્દેશિકા હતી
એટલે સંબંધે જે. ઓમપ્રકાશ ઋત્વિક રોશનના નાના થાય
નાના જે. ઓમપ્રકાશે ૠત્વિક રોશનને છ વર્ષની ઉંમરે પોતાની ફિલ્મ "આશા"માં અભિનય કરાવ્યો હતો
જય ઓમ પ્રકાશે ઋત્વિક રોશનની જાણ બહાર આ દ્રશ્ય ફિલ્માવી લીધું હતું
https://www.youtube.com/watch?v=uUhnfkJ8FwY
ત્યારબાદ ફિલ્મ "ભગવાન દાદા"માં પણ અભિનય કરાવ્યો
ૠત્વિક રોશને, ૨૦૧૬માં પોતાના નાનાના નેવુંમાં જન્મદિવસે "મર્સીડીઝ બેન્ઝ" ભેટમાં આપી હતી
.
.
જે. ઓમપ્રકાશને વ્યંજનમાં ખુબ ઓછો રસ અને સ્વરમાં વધુ રસ એ આદતની સાબિતી એમની ફિલ્મોના નામ પરથી જ મળી રહેતી
જે. ઓમપ્રકાશ દ્વારા નિર્મિત અને નિર્દેશિત "ભગવાન દાદા" સિવાયની તમામે તમામ ફિલ્મોના નામ અક્ષર "A " થી શરુ થતા
આ રહ્યા એમની અતિ પ્રસિદ્ધ ફિલ્મોના નામ
આસ કા પંછી
આયી મીલન કી બેલા
આયે દિન બહાર કે
આયા સાવન ઝુમકે
આંખો આંખો મેં
આપ કી કસમ
અપનાપન
આશા
અર્પણ
આખિર કયું ?
આસપાસ
આક્રમણ
વગેરે વગેરે
.
આસ કા પંછી, આયી મિલન કી બેલા, આયે દિન બહાર કે, આયા સાવન ઝૂમ કે, આંખો આંખો મેં અને આખિર કયું? ફિલ્મો સુપરહિટ રહી
જે. ઓમપ્રકાશ વર્ષ ૧૯૯૫ - ૯૬માં ફિલ્મ ફેડરેશન ઓફ ઇન્ડિયાના ચેરમેન રહ્યા
.
૧૯૬૧ થી ૨૦૦૧ સુધીની દીર્ઘ અને સફળતમ કારકિર્દી.
જેટલી ફિલ્મો પ્રસિદ્ધ એટલા જ એમની ફિલ્મોના ગીતો પ્રચલિત અને લોકહોઠે અને લોકહૈયે વસેલા.....
મોટાભાગની ફિલ્મોમાં "ટાયટલ" ગીત હતું એ પણ એક ખાસિયત હતી...
.
જય ઓમપ્રકાશના પિતાજી લાહોરમાં એક સામાન્ય શિક્ષક અને સમય જતા અખંડભારતના એક શિક્ષણવિદ બનેલા
તેમણે પોતાના દીકરા જય ઓમપ્રકાશને આપેલી શીખ પુત્ર જય ઓમપ્રકાશે પોતાના જીવનમાં આત્મસાત કરી અને ના માત્ર કારકિર્દીમાં જ સફળતા મેળવી પણ પોતાનું જીવન પણ સફળ બનાવ્યું.
"No matter what you do in life, always remain a student who is eager for more knowledge. Never think that you know everything!"
તેઓએ ૭ ઓગસ્ટ ૨૦૧૯ના દિવસે મુંબઈમાં અંતિમશ્વાસ લીધા
અહીં તેમની ફિલ્મોના કયા ગીતો સમાવવા એ પણ એક સમસ્યા છે પણ હું એમની પ્રચલિત ફિલ્મોના ગીતોને ન્યાય આપવાનો પૂરતો પ્રયત્ન કરીશ ~~~
ફિલ્મ - આસ કા પંછી
.
૧. દિલ મેરા એક આસ કા પંછી ઉડતા હૈ ઊંચે ગગન પર
૨. તુમ રૂઠી રહો મૈં મનાતા રાહુ કે ઈન અદાઓ પે ઔર પ્યાર આતા હૈ
ફિલ્મ - આયી મિલન કી બેલા
.
૧. તુમ કમસીન હો નાંદા હો નાજુક હો ભોલી હો
સોચતા હૂં મૈં કી તુમ્હે પ્યાર ના કરૂં
૨. ઓ સનમ તેરે હો ગયે હમ પ્યારમેં તેરે કહો ગયે હમ
૩. મૈં પ્યાર કા દીવાના
૪. તુમ્હે ઔર ક્યા દું મૈં દિલ કે સીવા
તુમકો હમારી ઉમર લગ જાયે
ફિલ્મ - આયે દિન બહાર કે
૧. મેરે દુશમન તૂ મેરી દોસતી કો તરસે
મુજે ગમ દેનેવાલે તૂ ખુશી કો તરસે
૨. સુનો સજના પપીહે ને કહા સબસે પૂકાર કે
૩. ખત લીખ દે સાંવરિયા કે નામ બાબુ
કોરે કાગઝ પે લીખ દે સલામ બાબુ
ફિલ્મ - આયા સાવન ઝૂમ કે
૧. આયા સાવન ઝૂમ કે ....આયા સાવન ઝૂમ કે
૨. યે શમા તો જલી રોશની કે લિયે
૩. સાથિયા નહિ જાના કે જી ના લગે
૪. કીસીને કહા હૈ મેરે દોસ્તો
બુરા મત સુનો, બુરા મત દેખો બુરા મત કહો
ફિલ્મ - આંખો આંખો મેં
૧. આંખો આંખો મેં બાત હોને દો
૨. દો બાતે પ્યાર ભરી કર લું, કરલો જી
ફિલ્મ - આસપાસ
૧. હમકો ભી ગમ ને મારા, તુમકો ભી ગમ ને મારા
હમ સબ કો ગમ ને મારા, ઉસ ગમ કો માર ડાલો
ફિલ્મ - આખિર કયું ?
૧. દુશ્મન ના કરે દોસ્ત ને વો કામ કિયા હૈ
ઉમ્રભર કા ગમ હમે ઈનામ દીયા હૈ
૨. એક અંધેરા લાખ સિતારે
એક નિરાશા લાખ સહારે
ફિલ્મ - આપ કી કસમ
૧. જિંદગી કે સફર મેં ગુજર જાતે હૈ જો મકામ, વો ફિર નહિ આતે
વો ફિર નહિ આતે
૨. કરવટે બદલતે રહે સારી રાત હમ , આપ કી કસમ .... આપ કી કસમ
૩. જય જય શિવશંકર કાંટા લગે ના કંકર
કે પ્યાલા તેરે નામ કા પીયા
ફિલ્મ - અર્પણ
૧. લિખનેવાલે ને લિખ ડાલે મીલને કે સાથ .....
૨. મહોબ્બત અબ તિજારાત બન ગઈ હૈ
તિજારાત અબ મહોબ્બત બન ગઈ હૈ
૩. પરદેસ જાકે પરદેસીયા ભૂલ ના જાના પીયા
ફિલ્મ - અપનાપન
૧. આદમી મુસાફિર હૈ આતા હૈ જાતા હૈ
આતે જાતે રસ્તે મેં યાદે છોડ જાતા હૈ
ફિલ્મ - આક્રમણ
૧. ફૌજી ગયા જબ ગાંવ મેં
૨. યે મૌસમ આયા હૈ કિતને સાલોં મેં
આજા કે કહો જાયેં ખ્વાબો ખયાલો મેં
ફિલ્મ - આશા
૧. શીશા હો યા દિલ હો આખિર તૂટ જાતા હૈ
૨. આશાઓં કે સાવન મેં ઉમંગો કી બહાર મેં
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
પ્રકરણ - ૮
"आज मैं ऊपर, आसमाँ नीचे
आज मैं आगे, ज़माना है पीछे"
કવિતા કૃષ્ણમૂર્તિ ઉર્ફે શારદા કૃષ્ણમૂર્તિ ~~~
ફિલ્મજગતની નિર્વિવાદ સન્નારી,
બીજા કોઈ જ વિશેષણની એને જરૂર જ નથી
જન્મના નામ પ્રમાણે એને માતા શારદા અને માતા સરસ્વતી બંનેય આજીવન વરેલા
શારદા ક્યારે કવિતા બની એ વાત ક્યાંય જડતી નથી
પણ મારા માનવા પ્રમાણે હિન્દી ફિલ્મજગતમાં ત્યારે "શારદા રાજન" ઉર્ફે "શારદા"ની હાજરી હતી એટલે એ નામ સાથે ગૂંચવાડો નિવારવા માટે કદાચ "કવિતા" નામ પસંદ કરી અપનાવ્યું હશે !
.
અહીં આપણે તો એકાધિકારને વરેલા ક્ષેત્ર અને જે તે ક્ષેત્રમાં ગંદીરીતે પ્રવર્તતા રાજકારણ છતાંયે કવિતાએ પોતાના કામ થકી મેળવેલા નામની વાત કરવી છે
તેની સરળતાની વાત કરવી છે તેની સફળતાની વાત કરવી છે
તેની સાદગીની વાત કરવી છે તેની રાગિણીની વાત કરવી છે
.
સુમનની માફક કવિતા મારી ખુબ જ માનીતી ગાયીકા
.
૨૫ જાન્યુઆરી ૧૯૫૮ના દિવસે દિલ્હીમાં જન્મ
તેના પિતા ભારત સરકારના શિક્ષણ અને યુવા વિકાસ ખાતામાં નોકરી કરતા
મૂળ તેઓ તમિલ ઐયર
.
૮૦ અને ૯૦ના દાયકાઓમાં હિન્દી ફિલ્મ ગાયકીના ક્ષેત્રે લતા અને આશાની (એકચક્રી)આણ અને લતા અને આશાના ગંદા રાજકાર વચ્ચે સમયે કવિતાનો ઉદય
.
તેના દૂરના સગા એવા એક બંગાળી દંપત્તિ કે જેમને કવિતા પોતાના બીજા માતાપિતા માને છે તેઓએ કવિતાના શોખને પારખી લીધો અને કવિતાને બંગાળી રવિન્દ્રસંગીતની તાલીમ અપાવી
૧૯૭૧માં કવિતાએ ૯ વર્ષની ઉંમરે બાળગાયીકા તરીકે હેમંતદાની એક બંગાળી ફિલ્મમાં લતા મંગેશકર સાથે એક યુગલગીત ગાયું
આમ તો એ સાથે જ ફિલ્મજગતમાં ગાયીકા તરીકે કવિતાનો ફિલ્મજગતમાં પ્રવેશ થયેલો
.
કવિતાએ મુંબઈમાં અર્થશાસ્ત્રમાં સ્નાતકની પદવી મેળવી
કોલેજ કાળ દરમ્યાન હેમંતકુમારની દીકરી "રાનુ મુખરજી", "નાની તેરી મોરની કો મોર લે ગયે ..."ની ગાયિકા, સાથે ભણતી
રાનુએ કવિતાની ફરી વખત મુલાકાત હેમંતકુમાર સાથે કરાવી
હેમંતકુમારે પોતાના "લાઈવ સ્ટેજ" કાર્યક્રમોમાં કવિતાને ગાવા માટે મોકો આપ્યો
એ દરમ્યાન ગાયક અને સંગીતકાર "મન્ના ડે" સાથે મુલાકાત થઈ અને તેઓના નિર્દેશનમાં અને તેઓની સાથે "કોમર્શિયલ જીંગલ્સ" ગાવાની શરૂઆત કરી
.
દરમ્યાન કવિતાના માનેલા માતાપિતાએ પોતાની વગ અને ઓળખાણે કવિતાની મુલાકાત હેમામાલિનીની માતા થકી સંગીતકાર લક્ષ્મીકાંત સાથે કરાવી
સંગીતકાર લક્ષ્મીકાંતે કલા અને સંગીતની ઉપાસક એવી કવિતાની ક્ષમતા અને ધગશ જોઈ ૧૯૭૬માં પોતાના સંગીતમાં તૈયાર થતા જે ગીતો મૂળ લતા અને આશાના અવાજમાં રેકોર્ડ કરવાના હતા તેવા ગીતોના ડમી ગાયક અથવા ડબિંગ ગાયક તરીકે ઉપયોગ કરવાની શરૂઆત કરી
૧૯૮૦ની ફિલ્મ "માંગ ભરો સજના"નું ગીત "કાહે કો બાબુલ ..." લતા અથવા આશાના અવાજમાં ડબ કર્યા વગર જ ફિલ્મમાં રખાયું અને એ ગીત કવિતાનું હિન્દીફિલ્મનું સૌ પ્રથમ ગીત બની ગયું
.
જો કે સંગીતરસીયાઓમાં પોતાની ઓળખ અને નામના મેળવવા તો કવિતાને બીજા પાંચવર્ષ કાઢવા પડયા
૧૯૭૩ની ભારતીય ફિલ્મ "આ ગલે લગ જા"થી પ્રભાવિત થઈ પાપીસ્તાનમાં બનેલી અને અત્યંત સફળતા મેળવેલી ફિલ્મ"આઈના" પરથી બનેલી હિન્દી ફિલ્મ "પ્યાર ઝૂકતા નહિ"ના "તુમસે મિલકર ના જાને કયું ....." ગીતથી કવિતાને પોતાની આગવી ઓળખ અને નામ મળ્યા
.
એ ફિલ્મ અને એ ગીતની સફળતા સાથે જ કવિતાએ "લક્ષ્મીકાંત - પ્યારેલાલ"ના કેમ્પમાં કાયમી સ્થાન મેળવી લીધું
ફિલ્મ "Mr. India "ના ગીત "હવા હવાઈ,,,," સાથે કવિતા એક નામી અને સફળ ગાયીકા તરીકે હિન્દી ફિલ્મજગતમાં પ્રસ્થાપિત થઈ ગઈ
હવે તે ના માત્ર "લક્ષ્મીકાંત - પ્યારેલાલ" કેમ્પની ગાયીકા હતી હવે તે અન્ય સંગીતકારો માટે પણ ગાવા લાગી અને તેના ગાયેલા ગીતો લોકોને કંઠસ્થ અને હૃદયસ્થ રહેવા લાગ્યા
"જુલી જુલી ...." , અનુ મલિક સાથે
"પ્યાર હુઆ ચુપકે સે..." , RD સાથે
"રીમઝીમ રીમઝીમ....", RD સાથે
"તુ ચીઝ બડી હૈ મસ્ત મસ્ત...." , વિજુ શાહ સાથે એના જીવંત ઉદાહરણ છે
.
૯૦ના દાયકા પછી "લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ"ને કામ મળતુ ઓછુ થઈ ગયું .....
પણ ફિલ્મ સંગીતકારોમાં અને ફિલ્મ નિર્માતાઓમાં કવિતા પ્રથમ પસંદગીની ગાયિકા બની રહી
.
હિન્દી, બંગાળી અને કન્નડ ભાષામાં કુલ મળીને +૨૫૦૦૦ ગીતો ગાયા
ભારતના ઓસ્કાર સમાન ગણાતો "ફિલ્મફેર" એવોર્ડ કવિતાને ૪ વખત મળ્યો
જેમાં વર્ષ ૧૯૯૫ થી ૧૯૯૭ના વર્ષો દરમ્યાન શ્રેષ્ઠ ગાયીકાનો એવોર્ડ કવિતાને સતત ત્રણ વર્ષ સુધી મળ્યો
૧૯૯૫ - "પ્યાર હુઆ ચુપકે સે - 1942: A Love Story માટે
૧૯૯૬ - મેરા પિયા ઘર આયા - યારાના
૧૯૯૭ - આજ મૈં ઉપર આસમા નીચે - ખામોશી - The Musical માટે અને
૨૦૦૩ - ડોલા રે ડોલા રે ..... - દેવદાસ માટે, શ્રેયા ઘોષાલ સાથે
.
૨૦૦૫માં ભારત સરકારે કવિતાને "પદ્મશ્રી" એવોર્ડથી નવાજેલ
.
૧૯૯૯માં પ્રસિદ્ધ વાયોલિનવાદક "એલ સુબ્રમણ્યમ"ના તેમના એશિયા અને યુરોપિયન દેશોના "લાઈવ પર્ફોમન્સ"ના કાર્યક્રમોના પ્રવાસ દરમ્યાન તેઓએ ગાયિકા તરીકે કવિતા પર પસંદગી ઉતારી
કાર્યક્રમો દરમ્યાન તે બંને વચ્ચે પ્રેમ પાંગર્યો અને કવિતાએ "બીજવર" અને "ચાર બાળકો"ના પિતા એવા "એલ સુબ્રમણ્યમ" સાથે લગ્ન કર્યા
.
સુબ્રમણ્યમે, વિજયશ્રી શંકર સાથે લગ્ન કર્યા હતા
વિજયશ્રીનું ૯ ફેબ્રુઆરી ૧૯૯૫ના દિવસે અવસાન થયેલ
જે લગ્નથી સુબ્રમણ્યમને ચાર સંતાન - નારાયણ સુબ્રમણ્યમ, જીંજર શંકર, બિંદુ સુબ્રમણ્યમ અને આંબી સુબ્રમણ્યમ
કવિતા US, મુંબઈ અને બેંગલોરના પોતાના ઘર, પરિવાર અને વ્યવસાયિક કામ સંભળાતી રહી અને આજેય સંભાળે છે
.
કવિતા અજાણતા સંગીતના કોઈક કાર્યક્રમમાં દુબઈ ગઈ હતી જે કાર્યક્રમનો આયોજક કુખ્યાત ડોન "દાઉદ" હતો એ વાતની ક્લિપો આજથી ૮ - ૧૦ વર્ષ પહેલા "આજતક" ચેનલે સતત ત્રણ ચાર દિવસ ચલાવે રાખી હતી
જે બનાવ પછી કવિતાએ માત્ર પોતાના પતિ સાથે જ લાઈવ કાર્યક્રમો કરવા પર પસંદગી ઉતારી છે.
.
લાંબા સમય સુધી યુરોપ ટુરમાં રહયા બાદ જિનીવાથી પોતાના પતિ સાથે પરત આવી ઘરમાં ચોરી થઈ હોવાનું ધ્યાને આવતા પોતાના ઘરમાં કામ કરતી ૨૭ વર્ષની યુવતી "ભાગ્યા" વિરુદ્ધ પોતાના ઘરમાંથી ૫૦૦૦ યુરો, સોના ચાંદીના દાગીના સહિતની ઘણી બધી વસ્તુઓ ચોરી થયાની પોલીસ ફરિયાદ નોંધાવેલી
એ ફરિયાદ નોંધાવવાના બીજા જ દિવસે નોકરાણી "ભાગ્યા"એ કવિતાના પતિ "એલ સુબ્રમણ્યમ" પર પોતાની છેડતી કરી પોતાના પર બળાત્કાર કરવાનો પ્રયાસ કર્યાનો પોલીસ કેસ નોંધાવેલો
આ કેસ નોંધાવતા પહેલા નોકરાણી કવિતાને અને તેના પતિ "એલ સુબ્રમણ્યમ"ને ખુલ્લી ધમકી આપીને ગયેલી કે તે તેઓ બન્નેયની કારકિર્દી ખતમ કરીને જંપશે
આ બંનેય કેસનો આજસુધી કોઈ નિવેડો આવ્યો નથી
.
કવિતાએ ગાયેલા કેટલાક ધાર્મિક અને POP Fusionની યાદી
Bhalobasi, Dujone Dekha Holo,Together Tagore, Premer Neshay, Mohe Raam Dhun Laagi, Bhajan Stuti, Aadi Ganesh, Venkatesha Suprabhatam, Shiva Shlokas, Koi Akela Kahan, Meera Ka Ram, Mahalakshmi Stotram, Pop Time, Sai Ka Vardaan,Shagufthagi, Dil Ki Awaaz, Hasrate in Athens, Asmita, Mahiya વગેરે વગેરે
કવિતાએ ગાયેલા ગીતોની ઝલક
ફિલ્મ - કર્મા
~ દિલ દિયા હૈ જાન ભી દેંગે એ વતન તેરે લીયે
ફિલ્મ - સત્યમેવ જયતે
~ દિલમેં હો તુમ આંખોમેં તુમ
ફિલ્મ - જીતે હૈ શાન સે
~ જુલી જુલી જ્હોની કા દિલ તુમપે આયા જુલી
ફિલ્મ - પરદેશ
~ યે દુનિયા એક દુલ્હન દુલ્હન યે માથે કી બિંદિયા , યે મેરા ઈન્ડિયા
ફિલ્મ - ઈશ્વર
~ કૌશલ્યા મૈં તેરી તૂ મેરા રામ
~ આગે સુખ તો પીછે દુઃખ હૈ
ફિલ્મ - કુછ કુછ હોતા હૈ
~ તુમ પાસ આયે યું મુશ્કુરાયે
~ કોઈ મિલ ગયા
ફિલ્મ - મોહરા
~ તૂ ચીજ બડી હૈ મસ્ત મસ્ત
ફિલ્મ - ખલનાયક
~ નાયક નહિ ખલનાયક હૈ તૂ
ફિલ્મ - પ્યાર ઝૂકતા નહિ
~ તુમસે મિલકર ના જાને કયું ઔર બહુ કુછ યાદ આતા હૈ
ફિલ્મ - સોદાગર
~ સૌદાગર, સૌદાગર, દિલ લે લે દિલ દેકર
ફિલ્મ - Mr India
~ કહતે હૈ મુઝકો હવા હવાઈ
ફિલ્મ - 1942 - A Love Story
૧.
क्यों नये लग रहें है ये धरती गगन
मैंने पूछा तो बोली ये पगली पवन
प्यार हुआ चुपके से, ये क्या हुआ चुपके से
૨.
रिम झिम रिम झिम रुम झुम रुम झुम
भीगी भीगी रुत में तुम हम हम तुम
चलते हैं चलते हैं
ફિલ્મ - જીતે હૈ શાન સે
~ જુલી જુલી ....
ફિલ્મ - યારાના
~ મેરા પિયા ઘર આયા , ઓ રામજી
ફિલ્મ - દેવદાસ
~ હે ડોલા રે ડોલા ડોલા રે ડોલા
~ હમ પે યે કિસને હરા રંગ ડાલા
ફિલ્મ - ખામોશી - The Musical
~ आज मैं ऊपर, आसमाँ नीचे
आज मैं आगे, ज़माना है पीछे
ફિલ્મ - રાજા બાબુ
~ યાદ સતાયે તેરી નીંદ ચુરાયે અબ દિલ ના લાગે દિલબર
ફિલ્મ - મન
~ કાલી નાગિન કે જૈસે ઝુલ્ફે તેરી કાલી કાલી
ફિલ્મ - અગ્નિ સાક્ષી
~ કિતના મુશ્કિલ હૈ દેખો ઈસ દુનિયામેં દિલ લગાના
ફિલ્મ - યારા દિલદારા
~ બિન તેરે સનમ મર મિટેન્ગે હમ આ મેરી જિંદગી
ફિલ્મ - યાદેં
~ એલી રે એલી ક્યાં હૈ યે પહેલી
ફિલ્મ - ચાલબાઝ
~ તેરા બીમાર મેરા દિલ મેરા જીના હુઆ મુશ્કિલ કરું ક્યા હાયે
~ ના જાને કહાં સે આયી હૈ
ફિલ્મ - હમ
~ ચુમ્મા ચુમા લે લે ચુમ્મા
ફિલ્મ - દિલ સે
~ તૂ હી તૂ તૂ હી તૂ શતરંગી રે
ફિલ્મ - બાગી
~ હર કસમ સે બડી હૈ કસમ પ્યાર કી
ફિલ્મ - પુકાર
~ સુનતા હૈ મેરા ખુદા
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
પ્રકરણ - ૯
"धीरे से आजा री अँखियन में
निंदिया आजा री आजा, धीरे से आजा"
સી. રામચંદ્ર, રામચંદ્ર નરહર ચિતલકર, ચિતલકર, ચિતલકર રામચંદ્ર, અણ્ણાસાહેબ,અન્નાસાહેબ ~~~
૧૨ જાન્યુઆરી ૧૯૧૮ના દિવસે અહેમદનગર, મહારાષ્ટ્રમાં જન્મ
અને ૫ જાન્યુઆરી ૧૯૮૨ના દિવસે મુંબઈ, મહારાષ્ટ્રમાં દેહાવસાન
સી રામચંદ્ર એટલે એક બહુનામી - બહુમુખી પ્રતિભા .... પોતે ફિલ્મ અભિનેતા, ફિલ્મ નિર્માતા, ગાયક, સંગીતકાર
સી રામચંદ્ર, રામ ચિતલકર, શ્યામુ અને અણ્ણાસાહેબના નામે ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું
શ્યામુ - ફિલ્મ "નઈ દુનિયા"
અણ્ણાસાહેબ - ફિલ્મ બહાદુર પ્રતાપ, મતવાલે અને મદદગાર
રામ ચિતલકર - સુખી જીવન, બદલ, મિસ્ટર ઝટપટ, બહાદુર અને દોસ્તી
જ્યારે ચિતલકરના નામે ગીતો ગાયા
અને R N ચિતલકરના નામે મરાઠી ફિલ્મોમાં અભિનય આપ્યો અને ગીતો પણ ગાયા
૧૯૩૫ની Y V રાવની ફિલ્મ "નાગાનન્દ"થી મુખ્ય અભિનેતા તરીકે ફિલ્મજગતમાં પદાર્પણ કર્યું
૧૯૩૬ની ફિલ્મ "સઈદ એ હવસ" અને ૧૯૩૭ની "આત્મતરંગ"માં નાનકડા રોલ કર્યા.
"ગાંધર્વ મહાવિદ્યાલય"માં સંગીતની તાલીમ લીધા પછી "મિનરવા"ના સંગીતકારો" બિન્દુ ખાન અને હબીબ ખાન" સાથે ૧૯૩૯ની ફિલ્મ "પુકાર"થી હાર્મોનિયમ વગાડવાનું શરુ કર્યું
અને થોડા સમય પછી તરત જ ૧૯૩૯માં સ્વતંત્ર સંગીતકાર તરીકે કામ કરવાની તક મળી ....
પ્રથમ ફિલ્મ તમિલ હતી - "જયાકોડડી" બીજી તમિલ ફિલ્મ હતી "વનમોહીની"
સ્વતંત્ર સંગીતકાર તરીકે ૧૯૪૨ની માસ્ટર ભગવાનની ફિલ્મ "સુખી જીવન" સૌ પ્રથમ હિન્દી ફિલ્મ હતી
ત્યારબાદ સી રામચંદ્રએ માસ્ટર ભગવાન સાથે ૧૯૫૧માં ફિલ્મ "અલબેલા" કરી
જે ફિલ્મના ગીતોની અને ફિલ્મની સફળતાનો ઈતિહાસ આપણી નજર સામે છે
"અલબેલા" ફિલ્મને ૧૯૫૩માં "Nalla Pillai "ના નામે તામિલમાં ડબ કરાઈ હતી
સી રામચંદ્રે પોતાના સંગીતમાં ગિટાર, સેક્સોફોન, બૉન્ગો, ટ્રમ્પેટ, કલરોનેટનો બહુ સારો ઉપયોગ કર્યો
ભારતીય ફિલ્મજગતમાં સંગીતમાં સૌ પ્રથમ વખત "રોક રિધમ" પ્રયોગ ફિલ્મ "સીન સિનાકી બૂબલા બૂ"માં કર્યો
"પોતાની દુકાન કાયમ ચાલે" અને "પોતાની દુકાન જ કાયમ ચાલે" એ નિયમ ધરાવતી ભારતીય હિન્દી ફિલ્મોની ગાયીકા બહેનોની જોડી અને એ જોડીનું રાજકારણ તો તમનેય ખબર જ છે
ક્યારેક હિન્દી ફિલ્મજગતના છાને ખૂણે રામચંદ્ર ચિતલકર અને લતા મંગેશકરે લગ્ન કર્યા હોવાની વાતો આજેય ચર્ચાય છે !
આ પ્રકરણ પહેલા લતાનું નામ ભારતીય ફિલ્મજગતની સૌ પ્રથમ સંગીતકાર જોડી "હુસ્નલાલ ભગતરામ"ના પંડિત હુસ્નલાલ સાથે જોડાયેલું
ત્યારબાદ હંસરાજ બહેલના સહાયક કે જે પાછળથી પોતે ફિલ્મ સંગીતકાર, ફિલ્મ નિર્માતા અને નિર્દેશક બન્યા એવા "શાર્દુલ કવાત્રા" સાથે જોડાયેલું
ક્યારેક રાજકપૂર સાથે અને ક્યારેક સંગીતકાર જયકિશન સાથે પણ સંકળાયેલું
સફેદ વસ્ત્રો રાજકપૂર અને જયકિશનની પ્રથમ પસંદ રહેતા એટલે જ લતાબાઈ આજેય સફેદ વસ્ત્રો જ પરિધાન કરે છે
એમ કહેવાય છે કે રાજકપૂરની ફિલ્મ "સત્યમ શિવમ સુન્દરમ" લતા મંગેશકરને ધ્યાનમાં રાખીને બનાવાઈ હતી !
અને છેલ્લે પોતાનાથી સાતેક વર્ષ નાના અને ક્રિકેટ સાથે સંકળાયેલા એવા "કુમાર રાજસિંહ ઓફ ડુંગરપુર" સાથે લતાબાઈએ લગ્ન કર્યા હોવાની વાત જાહેર થઈ હતી
ઘણીવખત સંદર્ભો અને સંસર્ગોની સત્યતાનો સ્વીકાર કરવો અઘરો હોય છે એટલે કહેવાયેલી કે કહેવાતી વાતો વાતો જ બનીને રહી જાય છે !
લતા સાથે છેડા છુટા થયા પછી અકારણ કે સકારણ સી રામચંદ્રને હિન્દી ફીલ્મોમાં કામ મળતું લગભગ બંધ થઈ ગયું
૧૯૬૬ની ફિલ્મ "પાયલ કી ઝંકાર"નું "તૂ આ ગયા જાને વાલે....." સી રામચંદ્ર સાથે લતાનું અંતિમ ગીત બની રહ્યું
લતા સાથેના છેડા છુટ્ટા થયા પછી સી રામચંદ્ર હતાશા અને નિરાશાની ગર્તામાં સરી પડયા
હતાશા અને નિરાશામાંથી બહાર આવતા સી રામચંદ્રને ત્રણ - ચાર વર્ષ લાગ્યા
૬૦ના દાયકાના અંતે સી રામચંદ્રે મરાઠી ફિલ્મો "ધનંજય" અને "ગુરુકુલ"થી અભિનેતા, નિર્માતા અને સંગીતકાર તરીકે ફિલ્મજગતમાં ફરી પ્રવેશ કર્યો
અફસોસ, જે સફળતા પહેલા મળી હતી એવી સફળતા ફરી ક્યારેય હાથ ના આવી !
૧૯૭૭માં સી રામચંદ્રની આત્મકથા "માઝયા જીવનાશી સરગમ" - (Melody of my life) પ્રસિદ્ધ થઈ
૧૯૪૭ની ફિલ્મ "શહેનાઈ"ના એક ગીતનું સંગીત તૈયાર કરવા માટે એસ મુખરજીએ સી રામચંદ્રને બોલાવ્યા
આમ તો ફિલ્મનું સંગીત ગુલામ હૈદર તૈયાર કરવાના હતા પણ વ્યસ્તતાના કારણે ગુલામ હૈદરે ફિલ્મ કરવાની ના પાડી અને એ ફિલ્મ સી રામચંદ્રના ફાળે આવી અને ફિલ્મના "આના મેરી જાન મેરી જાન સન્ડે કે સન્ડે ...." જે ગાયીકા મીના કપૂર સાથે ખુદ સી રામચંદ્રે ગાયુ હતું
જે ગીત એ સમયથી આજપર્યંત એની તાજગીસભર પ્રચલિતતા જાળવી બેઠુ છે
અને એ સાથે જ સી રામચંદ્ર સફળતાનાં શિખરો સર કરવાના શરુ કરી દીધા
૧૯૭૦ની 'રુઠા ના કરો" છેલ્લી "સફળ" ફિલ્મ રહી
૧૯૭૧માં આવેલી "તુલસી વિવાહ" અને ૧૯૭૮ "તુફાની ટક્કર" ઝાઝુ કાઠુ કાઢી શકી નહોતી
૧૯૪૩ થી ૧૯૭૬ સુધીની કારકિર્દીમાં ૧૦૪ હિન્દી ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું
તે ઉપરાંત મરાઠી, તમિલ, તેલુગુ, ભોજપુરી ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું
સી રામચંદ્રની સફળ ફિલ્મો
આઝાદ,અલબેલા, અમરદીપ, અનારકલી, નાસ્તિક, નવરંગ, નીરાલા, શહેનાઈ, સ્ત્રી, યાસ્મિન વગેરે વગેરેને ગણાવી શકાય.
સી રામચંદ્ર અને ચિતલકરના તાઝગીસભર ગીતોની એક ઝલક મેળવીયે
ફિલ્મ - અલબેલા
૧.
भोली सूरत दिल के खोटे
नाम बड़े और दरशन छोटे, दरशन छोटे
૨.
धीरे से आजा री अँखियन में
निंदिया आजा री आजा, धीरे से आजा
छोटे से नैनन की बगियन में
निन्दिया आजा री आजा, धीरे से आजा
૩.
शाम ढले, खिड़की तले
तुम सीटी बजाना छोड़ दो
૪.
शोला जो भड़के दिल मेरा धड़के
दर्द जवानी का सताए बढ़-बढ़ के
ફિલ્મ - શહેનાઈ
आना मेरी जान, मेरी जान, Sundayके Sunday
आना मेरी जान, मेरी जान, Sundayके સુન્દય
ફિલ્મ - સરગમ
૧.
कोई किसी का दीवाना ना बने -२
हो तीर-ए-नज़र का निशाना ना बने
निशाना ना बने
दीवाना ना बने
कोई किसी का दीवाना ना बने
૨.
वो हम से चुप हैं, हम उनसे चुप हैं
मनाने वाले, मना रहें हैं
वो हम से चुप हैं, हम उनसे चुप हैं
मनाने वाले, मना रहें हैं
ફિલ્મ - બારીશ
फिर वही चाँद वही हम वही तन्हाई है -२
आज फिर दिल ने मोहब्बत की क़सम खाई है
फिर वही चाँद वही हम वही तन्हाई है
ફિલ્મ - અનારકલી
૧.
आ जा अब तो आ जा मेरी क़िस्मत के ख़रीदार
नीलाम हो रही है मेरी चाहत सर-ए-बाज़ार
૨.
आ जान-ए-वफ़ा आ -२
कहते हैं किसे प्यार ज़माने को दिखा दे
दुनिया की नज़र इश्क़ के क़दमों पे झुका दे
क़दमों पे झुका दे
आ जान-ए-वफ़ा आ -२
૩.
जाग दर्द-ए-इश्क़ जाग, जाग दर्द-ए-इश्क़ जाग
दिल को बेक़रार कर, छेड़ के आँसुओं का राग
जाग दर्द-ए-इश्क़ जाग, जाग दर्द-ए-इश्क़ जाग
जाग..., जाग...
૪.
ये ज़िंदगी उसी की है, जो किसी का हो गया
प्यार ही में खो गया, ये ज़िंदगी ...
૫.
ज़िंदगी प्यार की दो चार घड़ी होती है
चाहे थोड़ी भी हो ये उम्र बड़ी होती है
ફિલ્મ - નવરંગ
૧.
आधा है चंद्रमा रात आधी
रह न जाए तेरी मेरी बात आधी, मुलाक़ात आधी
आधा है चंद्रमा...
૨.
अरे जा रे हट नटखट
ना छू रे मेरा घूँघट
पलट के दूँगी आज तुझे गाली रे
मुझे समझो न तुम भोली भाली रे
૩.
तू छुपी है कहाँ मैं तड़पता यहाँ
तेरे बिन फीका फीका है दिल का जहाँ
छुपी है कहाँ मैं तड़पता यहाँ
तू गया उड़ गया रंग जाने कहाँ
तेरे बिन फीका फीका है दिल का जहाँ
छुपी है कहाँ मैं तड़पता यहाँ
૪.
कविराजा कविता के मत अब कान मरोड़ो
धन्धे की कुछ बात करो कुछ पैसे जोड़ो
ફિલ્મ - અમરદીપ
૧.
देख हमें आवाज़ न देना
देख हमें आवाज़ न देना
ओ बेदर्द ज़माने, ओ बेदर्द ज़माने
आज चले हम छोड़के तुझको
दुनिया नई बसाने, ओ बेदर्द ज़माने
૨.
दिल की दुनिया बसा के साँवरिया)-२
तुम न जाने कहां खो गये, खो गये
साथ रहना था सारी उमरिया
दूर नाज़रों से क्यों हो गये, हो गये
૩.
मेरे मन का बावरा पंछी क्यों बार बार डोले -२
सपनों में आज किस का वो बहके प्यार डोले
मेरे मन का ...
ફિલ્મ - આઝાદ
૧,
कितना हसीं हैं मौसम, कितना हसीं सफ़र है
साथी है खूबसूरत, ये मौसम को भी खबर है
कितना हसीं ...
૨.
जा री जा री ओ कारी बदरिया
मत बरसो रे मेरी नगरिया
परदेस गये हैं साँवरिया
जा री जा री ...
૩.
ना बोले, ना बोले, ना बोले रे - २
(घूँघट के पट ना खोले रे
राधा ना बोले, ना बोले, ना बोले रे ) - २
ફિલ્મ - નાસ્તિક
૧.
देख तेरे संसार की हालत क्या हो गई भगवान
कितना बदल गया इनसान कितना बदल गया इनसान
सूरज न बदला चांद न बदला ना बदला रे आसमान
कितना बदल गया इनसान कितना बदल गया इनसान
૨.
तेरे फूलों से भी प्यार
तेरे कांटों से भी प्यार
जो भी देना चाहे दे दे करतार
दुनिया के तारणहार
तेरे फूलों से भी प्यार ...
૩.
गगन झनझना रहा
पवन सनसना रहा
लहर लहर पे आज है तूफ़ान
हो नैयावाले हो सावधान
ફિલ્મ - નીરાલા
महफ़िल में जल उठी शमा, परवाने के लिये
प्रीत बनी हैं दुनिया में, मर जाने के लिये ) -२
ફિલ્મ - સ્ત્રી
૧.
कौन हो तुम, कौन हो -२
कौन हो
कवि की मधुर कल्पना हो तुम
या गायक की मधुरिम तान
या सरिता जल की तरंग हो
अरुन कमल की मधु मुस्कान
कौन हो तुम, कौन हो -२
कौन हो
૨.
ओ निर्दई प्रीतम
प्रणय जगा के
हृदय चुरा के
चुप हुए क्यों तुम
ओ निर्दई प्रीतम
ફિલ્મ - યાસ્મિન
૧.
बेचैन नज़र बेताब जिगर
ये दिल है किसीका दीवाना हाय दीवाना
कब शाम हो और वो शम्मा जले
कब उड़ कर पहुंचे परवाना हाय परवाना
૨.
दिल उन्को धुन्दता है
हम दिल को धुन्दतें हैं -/२
भटके हुये मुसाफ़िर
मंज़िल को धुन्दतें हैं -/२
૩.
मुझपे इल्ज़ाम-ए-बेवफ़ाई है
ऐ मुहब्बत तेरी दुहाई है
मुझपे इल्ज़ाम-ए-बेवफ़ाई है ...
ફિલ્મ - પાયલ કી ઝંકાર
ऐ मेरे सोये हुए प्यार ज़रा होश में आ -२
हो चुकी नींद बहुत जाग ज़रा होश में आ
ફિલ્મ - પરછાઈ
अपनी कहो कुछ मेरी सुनो
क्या दिल का लगाना भूल गए, क्या भूल गए
रोने की आदत ऐसी पड़ी
हँसने का तराना भूल गए, हाँ भूल गए
ફિલ્મ - સમાધિ
गोरे गोरे ओ बाँके छोरे कभी मेरी गली आया करो
गोरी गोरी ओ बाँकी छोरी चाहे रोज़ बुलाया करो
ફિલ્મ - તલાક
मेरे जीवन मे किरण बन के बिखरनेवाले
बोलो तुम कौन हो बोलो तुम कौन हो
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
પ્રકરણ - ૧૦
"યે પરબતો કે દાયરે યે શામ કા ધૂઆં...."
ચિત્રગુપ્ત ઉર્ફે ચિત્રગુપ્ત શ્રીવાસ્તવ ~~~
હજુ ગઈકાલ સુધી હિન્દી ફિલ્મોમાં સંગીત આપનાર સફળ સંગીતકાર એવા આનંદ -મિલિંદની જોડીને જ લોકો ભૂલી ગયા હોય તો એમના પિતાશ્રી, ચિત્રગુપ્ત, તો કોને યાદ હોય !
ચિત્રગુપ્તનો બિહારના ગોપાલગંજમાં ૧૬ નવેમ્બર ૧૯૧૭ના દિવસે જન્મ
એક જમાનામાં ફિલ્મજગતમાં સૌથી વધુ ભણેલા ચિત્રગુપ્ત હતા
અર્થશાસ્ત્ર અને પત્રકારીતા એમ બબ્બે વિષયમાં MA કરેલું
એ જમાનામાં કદાચ પત્રકારિતા તો અજાણ અને અસ્પૃશ્ય વિષય ગણાતો હશે
ફિલ્મજગતમાં આવતા પહેલા પટના યુનિવર્સીટીમાં લેક્ચરર તરીકેની નોકરી સ્વીકારેલી પણ નસીબ મુંબઈ ખેંચી લાવેલું
૧૯૪૦ના દાયકાની શરૂઆતે સંગીતકાર S N ત્રિપાઠીના સહાયક તરીકે શરૂઆત કરી.
બાદમાં ૧૯૪૬થી સ્વતંત્રપણે સંગીત આપવાનું શરુ કર્યું
કહે છે કે સંગીતકાર S N ત્રિપાઠીને પશ્ચિમી સંગીતનો છોછ હોવાના કારણે ચિત્રગુપ્તે S N ત્રિપાઠીનો સાથ છોડ્યો !
હિન્દી ફિલ્મ સંગીતના દબદબાભર્યા ૧૯૫૦- ૧૯૬૦ના દાયકામાં મહાન સંગીતકારોની તીવ્ર હરીફાઈ વચ્ચે પણ કોઈપણ બેનર અપનાવ્યા વગર ટકી રહ્યા અને ૧૯૪૬થી ૧૯૯૮ સુધીમાં ચિત્રગુપ્તે +૧૫૦ ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું
૧૯૫૨ની ફિલ્મ "સિંદબાદ"ના ગીત "અદા સે ઝૂમતે હુએ દિલો કો ચુમતે હુએ યે કૌન મુશ્કરા દિયા"ને મળેલી લોક્પ્રિયતાએ ચિત્રગુપ્તને એક અલગ ઓળખ આપી
ચિત્રગુપ્ત, એક એવા સંગીતકાર કે જેમણે પોતાના સંગીત અને ગીતોથી એક અલગ ચીલો ચાતર્યો
સદાબહાર ગીતો અને અમર સંગીતના સર્જક પોતાના કામમાં પોતાના જમાનાના મહાન સંગીતકારો એવા નૌશાદ, C રામચંદ્ર, OP નૈયર વગેરે વગેરેની બરોબરીના જ હતા
પણ કમનસીબે ચિત્રગુપ્તને અન્ય સંગીતકારો જેટલી સફળતા અને નામના ક્યારેય ના મળી
અને અન્ય સંગીતકારો જેટલું કામ પણ ના મળ્યું !
ભારતીય શાસ્ત્રીય રાગો અને ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીત સાથે પશ્ચિમી સંગીતનો સમન્વય સાધી ગીતો બનાવવાનું તેમણે એ સમયમાં શરુ કર્યું 'તુ
પોતાના સમયથી આગળ રહેવાના તેમના આ પ્રયોગો કદાચ તેમને મોંઘા પડયા હશે !
૧૯૪૬થી ફિલ્મજગતમાં આવવા છતાંયે ધારી સફળતા ના મળી
૧૯૫૪ની ફિલ્મ "તુલસીદાસ"નું ભજન "મુઝે અપની શરણ મેં લેલો રામ....." એ ગીત થોડીક લોકચાહના ઉભી કરી શક્યુ
AVMની ફિલ્મ "શિવભક્તિ" માટે સચિનદાએ ચિત્રગુપ્તની ભલામણ કરી
અને AVMની "શિવભક્તિ"થી નામ મળ્યું અને સામાજિક ફિલ્મો બનાવતા બેનર AVM સાથે કામ પણ મળ્યું
AVM સાથે ભાભી, બરખા, મૈં ચૂપ રહૂંગી, મૈં ભી એક લડકી હું જેવી યાદગાર ફિલ્મો કરી
જે ફિલ્મોની સફળતામાં ગીત અને સંગીતનો ફાળો મુખ્ય હતો
AVM સિવાય મોહન સહેગલ, GP સિપ્પી, કિશોર સાહુ સાથે પણ ઘણી ફિલ્મો કરી
સંગીતકાર હોવા સાથે તેઓ એક સારા ગીતકાર અને ગાયક પણ હતા
એમની એ બે કલાનો ફાયદો ભોજપુરી ફિલ્મોને વધુ થયો
ભોજપુરી ફિલ્મજગતમાં તેઓ સંગીતના રાજા ગણાતા
હિન્દી અને ભોજપુરી ઉપરાંત તેમણે પંજાબી અને ગુજરાતી ફિલ્મો પણ કરેલી
૧૯૭૭ની ગુજરાતી ફિલ્મ "જય શ્રી યમુના મહારાણી"માં ચિત્રગુપ્તનું સંગીત હતુ
મદન મોહનને ગઝલ કિંગ ગણીયે, નૌશાદને ક્લાસિકલ કિંગ અને OP નૈયરને જો રિધમ કિંગ ગણતા હોઈએ તો ચિત્રગુપ્તને મેલોડી કિંગ ગણવા રહ્યા
એ જમાનામાં સંગીતના રસીયાઓ તેમને યુગલ ગીતોના માસ્ટર માનતા
એસ એન ત્રિપાઠીની માફક કદાચ ચિત્રગુપ્તે પણ A ગ્રેડની કહી શકાય તેવી કોઈપણ હિન્દી ફિલ્મમાં સંગીત આપ્યું નથી
અને એ છતાંયે બંનેય સંગીતકારોએ પોતાના અવિસ્મરણીય ગીત અને સંગીતના જોરે હિન્દીફિલ્મ જગતના ઈતિહાસમાં સ્થાન મેળવ્યું છે
દીકરા આનંદ અને મિલિંદે ૮ વર્ષ સુધી પિતાના સહાયક તરીકે કામ કર્યા પછી ૧૯૮૦ના દાયકામાં સ્વતંત્રપણે સંગીત આપવાનું શરુ કર્યું
આનંદ - મિલિન્દને પાસા પાડવાની જવાબદારી ચિત્રગુપ્તે એ સમયના ખુબ જ જાણીતા અને નીવડેલ સંગીતકારો લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલને સોંપેલી
એટલે જ આનંદ - મિલિન્દના શરૂઆતના ગીતોમાં LP ની છાંટ દેખાય છે
LP ના મોટા ભાગંના બેનરોમાં LP ની ગેરહાજરીમાં આનંદ - મિલિન્દ સંગીતકાર રહ્યા
આનંદ - મિલિંદે પોતાની ઘણી ફિલ્મોના ગીતોમાં ઈલ્લેયારાજાની ધૂનોનો પણ ઉપયોગ કર્યો
ચિત્રગુપ્તને ૧૯૬૮માં પ્રથમ વખત હૃદયરોગનો હુમલો આવ્યો
૧૯૭૪માં બીજી વખત અને ૧૪ જાન્યુઆરી ૧૯૯૧ના દિવસે ત્રીજી વખત હુમલો આવ્યો અને એ દિવસે તેમણે છેલ્લા શ્વાસ લીધા
તેઓનું સન્માન કરતા BMCએ મુંબઈના ખારમાં ૧૪ નંબરના રસ્તા પરના ચોકનું નામકરણ "ચિત્રગુપ્ત ચોક" કર્યું છે
એમના જાણીતા યુગલ ગીતો
~ ચલી ચલી રે પતંગ મેરી ચલી રે - ભાભી
~ છુપાકર મેરી આંખો કો - ભાભી
~ લાગી છૂટે ના અબ તો સનમ - કાલી ટોપી લાલ રૂમાલ
~ તેરી દુનિયા સે દૂર ચલે હોકે મજબૂર - ઝબક
~ ચાંદ જાને કહાં ખો ગયા - મૈં ચૂપ રહૂંગી
~ કોઈ બતાદે દિલ હૈ જહાં - મૈં ચૂપ રહૂંગી
~ દેખો મૌસમ ક્યા બહાર હૈ - ઓપેરાહાઉસ
~ તેરી શોખ નઝર કા ઈશારા - પતંગ
~ એક રાત મેં દો દો ચાંદ ખીલે - બરખા
~ અજનબી સે બનકે કરો ના કિનારા - એક રાઝ
~ છેડો ના મેરી ઝુલ્ફે સબ લોગ ક્યાં કહેંગે - ગંગા કી લહેરે
~ મચલતી હુઈ હવા મેં છમછમ - ગંગા કી લહેરે
~ આજા રે મેરે પ્યાર કે રાહી - ઊંચેલોગ
~ ચંદા સે હોગા વો પ્યારા ફૂલો સે હોગા વો ન્યારા - મૈં ભી લડકી હું
~ બાંકે પિયા કહો હાં દગાબાઝ હો - બર્મા રોડ
~ બહોત હંસી હૈ તુમ્હારી આંખે કહો તો મૈં - આધી રાત કે બાદ
~ યે પરબતો કે દાયરે યે શામ કા ધૂઆં - વાસના
~ જબ સે હમતુમ બહારો મેં કહો બૈઠે ગૂમ નજારો મેં - મૈં શાદી કરને ચલા
~ ચાંદ રાત હૈ તૂ ભી સાથ હૈ - કિસ્મત
~ નાજુક નાજુક બદન મોરા હૈયે ચુભ ચુભ જાયે તોરે નૈન સાંવરિયા - ઔલાદ
~ અરમાં થા હમે જીન કા વો પ્યાર કે દિન આયે - ઔલાદ
~ જોડી હમારી જામેગા કૈસે જાની - ઔલાદ
~ ગમ કી બદલી મેં ચમકતા એક સિતારા હૈ - કલ હમારા હૈ
~ ચંદા કી કીરનો સે લિપટી હવાયે આકે મિલ જા ઐસા મૌસમ મિલે ફિર કહાં - ઈંતેઝાર
~ ઇધર ઈંતેઝાર ઉધાર ઈંતેઝાર તૂ ભી બેકરાર મૈં ભી બેકરાર - ઈંતેઝાર
~ મન કો પિંજરે મેં ના ડાલો મન કા કહેના મત ટાલો - ઈંતેઝાર
~ અદા સે ઝૂમતે હુએ દિલો કો ચુમતે હુએ યે કૌન મુશ્કરા દિયા - સિંદબાદ
એમના અન્ય જાણીતા ગીતો
~ તુમ્હી હો માતા પિતા તુમ્હી હો - મૈં ચૂપ રહૂંગી
~ મૈં કૌન હું મૈં કહાં હું મુઝે યે હોશ નહિ - મૈં ચૂપ રહૂંગી
~ ખુશ રહો એહલે ચમન હમ તો ચામાં છોડ ચલે - મૈં ચૂપ રહૂંગી
~ મેરે દિલ કભી તો કોઈ આયેગા , હમદમ જો તેરા બન જાયેગા - મૈં ચૂપ રહૂંગી
~ હાય રે તેરે ચંચલ નૈનવા - ઊંચેલોગ
~ જાગ દિલે દીવાના - ઊંચેલોગ
~ ચલ ઉડ જારે પંછી કે અબ યે દેશ હુઆ બૈગાના - ભાભી
~ ટાઈ લગાકે માના બન ગયે જનાબ હીરો - ભાભી
~ મુજે દર્દે દિલ કા પતા ના થા - આકાશદીપ
~ દિલ કા દિયા જલા કે ગયા યે કૌન મેરી તન્હાઈ મેં - આકાશદીપ
~ અંખિયન સંગ અંખિયાં લાગી આજ - બડા આદમી
~ સોનવા કે પીંજડા મેં બંધ ભઈલ - (ભોજપુરી) ગંગા મૈયા તોહે પિહરી ચઢાઈવો
~ હે ગંગા મૈયા તોહે પિહરી ચઢાઈવો - (ભોજપુરી) ગંગા મૈયા તોહે પિહરી ચઢાઈવો
~ બલમા માને ના , બૈરી ચૂપ ના રહે - ઓપેરાહાઉસ
~ ચાંદ કી કીરનો સે લિપટી હવાયે - ઇન્તેઝાર
~ મૈં કૌન હું મૈં કહાં હું મુઝે યે હોશ નહિ - મૈં ચૂપ રહૂંગી
~ ખુશ રહો એહલે ચમન હમ તો ચમન છોડ ચલે - મૈં ચૂપ રહૂંગી
~ હાય રે તેરે ચંચલ નૈનવા કુછ બાત કરે રુક જાયે - ઊંચે લોગ
~ ઓ કાલી ટોપીવાલે જરા નામ તો બતા - કાલી ટોપી લાલ રૂમાલ
~ રંગ દિલકી ધડકન ભી લાતી તો હોગી - પતંગ
~ યે દુનિયા પતંગ નીત બદલે યે રંગ - પતંગ
~ તેરી શોખ નજર કા ઈશારા મેરી વીરાન રાતોં કા તારા - પતંગ
~ પાયલવાલી દેખના યહીં પે કહી દિલ પગ તલે આયેના - એક રાઝ
~ જય જય હે જગદંબે માતા - ગંગા કી લહેરેં
~ બબમ બબમ બમ લહેરી લહેર લહેર નદીયાં ગહેરી
~ અલબેલી નાર પ્રીતમ દ્વારે - મૈં શાદી કરને ચલા
~ ઓ ગોરી તોરી બાંકી - આધી રાત કે બાદ
~ મુફ્ત હુએ બદનામ કિસી સે હૈયે દિલ કો લગાકે - બારાત
~ તુમ જો હો સો હો લેકિન ખુદા તો નહિ જી હમ ભી હૈ ઈન્સાન તુમસે જુદા તો નહિ - બારાદરી
~ અબ કે બહાર આયી હૈ તુમ્હારે નામ સે - ઔલાદ
~ કબ તક હુજુર રૂઠે રહોગે – ઔલાદ
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
પ્રકરણ - ૧૧
"आप यूँ फ़ासलों से गुज़रते रहे
दिल से कदमों की आवाज़ आती रही"
આજે એક એવા ગીતકારની વાત કરવી છે જેમણે પોતાની કારકિર્દીમાં માત્ર ૧૫૧ ફિલ્મી ગીતો જ લખ્યા છે.
જેમાંના મોટાભાગના ગીતો તમને ગમે છે અરે વારંવાર સાંભળવા ગમે છે
પણ એ ગીતના ગીતકારનું નામ મારા અને તમારા ધ્યાને જ નથી
આ એક એવા કવિ છે કે જેમની પેઢીઓએ ભારતવર્ષને ઊંચા દર્જાના કવિઓ આપ્યા છે
જે પોતે હિન્દી, ઉર્દુ અને પર્શિયનમાં કવિતાઓ કરતા અને તેમના વડવાઓ પણ હિન્દી, ઉર્દુ, અરેબિયન અને પર્શિયનમાં કવિતાઓ કરતા
તેમના પરદાદા "ફઝલ એ હક" એક લેખક, કવિ, ફિલસૂફ, તત્વચિન્તક અને વિદ્વાન હતા
તેઓના દાદા એ જમાનામાં લખનૌ કોર્ટમાં મુખ્ય ન્યાયાધીશ હતા
૧૮૫૭ના અંગ્રેજો સામેના બળવા સમયે તેઓ અંગ્રેજો સામે પ્રજાજોગ "ફતવા" જારી કરતા
૧૮૫૭ના બળવાની નિષ્ફળતા બાદ ૩૦ જાન્યુઆરી ૧૮૫૯ના દિવસે અંગ્રેજ સરકાર દ્વારા તેમની ધરપકડ કરાઈ
અને આજીવન કાળાપાણીની સજા ફરમાવાઈ
એ સજાના ભાગરૂપે તેમને આંદામાન નિકોબારની જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા
આંદામાન નિકોબારની જેલમાં જ તેઓનું અવસાન થયું
તેઓ મીરઝા ગાલિબના સમકાલીન રહયા અને મિર્ઝા ગાલિબના માર્ગદર્શક પણ રહયા.
આ તો થઈ આજના ગીતકારના પરદાદાની વાત
હવે તેમના પિતાની વાત પણ કરી લઈએ
ઈફ્તિખાર હુસૈન કે જેમનું ઉપનામ મુઝતર ખરીદાબાદી હતુ જેઓ એક સારા ઉર્દુ કવિ હતા
જેઓને "ખાન બહાદુર", "ઐતબાર ઉલ મુલ્ક" અને "ઇફતીખાર ઉલ શૌરા" ઇલ્કાબો મળ્યા હતા
તેઓએ પોતાનુ મોટાભાગનું જીવન ખરીદાબાદ, ટોંક, ગ્વાલિયર, ઈન્દોર, ભોપાલ અને રામપુરમાં વિતાવ્યું
.
હવે વાત કરીયે આ કવિના દીકરાઓની
તેમનો એક દીકરો જાણીતો કવિ , ગીતકાર, કથા લેખક અને પટકથા લેખક
સલમાન ખાનના પિતા સાથે જોડી બનાવી તેણે ઘણી ફિલ્મોની કથા લખી જેમાંથી મોટાભાગની ફિલ્મો સફળ થઈ......
તેમનો બીજો દીકરો અમેરિકામાં પ્રસિદ્ધ "મનોચિકિત્સક" છે
.
હવે વાત કરીયે આ કવિના પૌત્ર અને પૌત્રીની
તેમનો એક પૌત્ર અમેરિકામાં સિરિયલો બનાવે છે અને સૌથી જૂનામાં જૂની વેબસાઇટનો માલિક છે.
(Arrested Development, New Girl, Crazy Ex-Girlfriend, Unsolved Mysteries, Behind the Music, and the Academy Awards. He has edited nine pilots which were made into series, and also directed the pilot episode of the MTV series 8th & Ocean, and the TV Diaries pilot for Fox.)
તેમના બીજા દીકરાના પુત્ર અને પુત્રી હિન્દી ફિલ્મમાં અભિનય કરવા ઉપરાંત ફિલ્મ નિર્માતા અને નિર્દેશક છે
આ કવિ / ગીતકારની પ્રથમ પત્ની એમના જમાનાના એક જાણીતી શિક્ષાવિદ હતા
હજુયે તમને આ ગીતકાર / કવિનું નામ યાદ ના આવ્યું ને ?!
તેઓનું નામ છે "જાં નિસાર અખ્તર"
ઓછુ કામ ઊંચું નામ
૨૦ - ૨૫ વર્ષની કારકિર્દીમાં માત્ર ૧૫૧ ફિલ્મીગીતો લખ્યા પણ દરેકેદરેક ગીત પોતાની આગવી છાપ છોડી ગયા
ગણતરીના સંગીતકારો સાથે જ કામ કર્યું
જેમાં સી રામચંદ્ર, ઓ પી નૈયર, એન દત્તા, ખૈયામ, મુખ્ય હતા
૧૯૫૫ની એ આર કરદારની ફિલ્મ "યાસ્મિન"થી હિન્દીફીલ્મોમાં પદાર્પણ અને તરતના જ વર્ષે ૧૯૫૬માં ગુરુદત્તની ફિલ્મ CID ના ગીતો લખ્યા.
પ્રથમ ગીત યાસ્મીનનું "બેચૈન નજર બેતાબ જીગર....."
અને અંતિમ ગીત રઝિયા સુલ્તાનનું, " એય દિલે નાદાં....."
પિતા, કાકા અને દાદા ગ્વાલિયરના મશહૂર શાયરો રહેલા એટલે ગળથુથીમાં જ ગઝલ અને નઝમ તો મળ્યા તા
૧૯૩૦માં મેટ્રિક થયા પછી અલીગઢ મુસ્લિમ યુનિવર્સીટીથી BA ઓનર્સ અને MA કર્યા બાદ ત્યાં PhD કરવા માટેની શરૂઆત કરી પણ સમય અને સંજોગોએ સાથ ના આપતા ગ્વાલિયર પરત આવવું પડ્યું
ગ્વાલિયરની વિક્ટોરિયા કોલેજમાં ઉર્દુના પ્રાધ્યાપક તરીકે ૧૯૪૩માં નોકરી સ્વીકારી
ગ્વાલિયરની વિક્ટોરિયા કોલેજમાં ઉર્દુના પ્રાધ્યાપક તરીકે ૧૯૪૩માં નોકરી સ્વીકારી
૧૯૪૩ના વર્ષમાં જ મજાજ લખનવીની બહેન, સાફિયા સિરાજફૂલ હક, સાથે લગ્ન કર્યા જે લગ્નથી બે પુત્રો - જાવેદ અને સલમાન
જાવેદ એટલે જાવેદ અખ્તર પોતે
સલમાન અખ્તર અમેરિકામાં "મનોચિકિત્સક" છે
સલમાન અખ્તર એટલે ડોક્ટર, લેખક, કવિ, વિવેચક
૩૧ જુલાઈ ૧૯૪૬ના દિવસે જન્મેલા ડો. સલમાન અખ્તરે AMUથી MBBS કર્યા પછી ચંદીગઢથી MD કર્યું
૧૯૭૩માં તેઓ કાયમ માટે અમેરિકા રહેવા જતા રહયા
તેઓ પોતે કવિ અને વિવેચક પણ રહયા
તેઓએ ચિકિત્સા સહીત , કવિ અને વિવેચક તરીકે ૩૦૦ પુસ્તકો/નિબન્ધો લખ્યા છે
૧૯૫૩માં સાફિયાના અવસાન બાદ ૧૯૫૬માં ખદીજા તલત નામની મહિલા સાથે ફરી લગ્ન કર્યા.
ખદીજા તલત સાથેના લગ્નથી જાં નિસાર અખ્તરને બે સંતાન - પુત્ર, શાહિદ અખ્તર અને પુત્રી, ઊનેઝા અખ્તર
૧૯૪૭માં ભાગલા બાદ ગ્વાલીયરમાં રહેવાની તકલીફ જણાતા ભોપાલમાં રહેવાનું પસંદ કર્યું અને ભોપાલની હમીદીયા કોલેજમાં ઉર્દુ અને પર્સીયનના ડિપાર્ટમેન્ટલ હેડ તરીકેની નોકરી સ્વીકારી
જો કે આ નોકરી બહુ લાંબી ટકી નહિ, હિન્દી ફીલ્મોમાં પોતાનું નસીબ અજમાવવા અને સ્વતંત્રપણે પોતાના પુસ્તકો લખવા મુંબઈની વાટ પકડી
સામ્યવાદી વિચારશરણી વળી "સેક્યુલારિઝમ"નો સાથ કેટલાક સમસુખીયા લેખકો અને સાહિત્યકારોનો સંઘ ભેગો થયો અને "પ્રોગ્રેસિવ રાઈટર્સ એસોશિએશન"ની રચના થઈ
જેમાં મુલ્કરાજ આનંદ, રાજેન્દરસિંઘ બેદી, ઈસ્મત ચુગતાઈ, કિશાન ચંદર જેવા જાણીતા લોકોનો સાથ મળ્યો
૧૮ ફેબ્રુઆરી ૧૯૧૪ના દિવસે ગ્વાલિયરમાં જન્મ અને ૧૯ ઓગસ્ટ ૧૯૭૬ના દિવસે મુંબઈમાં દેહાવસાન
૧૯૮૦માં ફિલ્મ નૂરીના ટાઈટલ ગીત માટે પ્રથમ અને અંતિમ વખત ફિલ્મફેર નોમિનેશન મળ્યું
તેઓના સંતાન - જાવેદ અખ્તર, સલમાન અખ્તર, શાહિદ અખ્તર અને પુત્રી, ઊનેઝા અખ્તર
તેઓના પૌત્ર - કબીર અખ્તર , (અમેરિકા)
તેઓના બીજા પૌત્ર અને પૌત્રી - ફરહાન અખ્તર અને જોયા અખ્તર
આ રહી એમની કલમેથી નીતરેલા મધુર ગીતોની યાદી
ફિલ્મ - C I D
૧.
आँखों ही आँखों में इशारा हो गया
बैठे बैठे जीने का सहारा हो गया ) - २
आँखों ही आँखों में ...
ફિલ્મ - રઝિયા સુલતાન
૧.
ऐ दिल-ए-नादान, ऐ दिल-ए-नादान,
आरज़ू क्या है, जुस्तजू क्या है ) - २
ऐ दिल-ए-नादान...
૨.
आई ज़ंजीर की झनकार ख़ुदा ख़ैर करे
दिल हुआ किसका ग़िरफ़्तार ख़ुदा ख़ैर करे
ફિલ્મ - નયા અંદાઝ
मेरी नींदों में तुम, मेरे ख़्वाबों में तुम
हो चुके हम तुम्हारी मोहब्बत में गुम
ફિલ્મ - નૂરી
आ जा रे ओ मेरे दिलबर आ जा
दिल की प्यार बुझा जा रे
ફિલ્મ - યાસ્મિન
૧.
बेचैन नज़र बेताब जिगर
ये दिल है किसीका दीवाना हाय दीवाना
कब शाम हो और वो शम्मा जले
कब उड़ कर पहुंचे परवाना हाय परवाना
૨.
दिल उन्को धुन्दता है
हम दिल को धुन्दतें हैं -/२
भटके हुये मुसाफ़िर
मंज़िल को धुन्दतें हैं
૩.
मुझपे इल्ज़ाम-ए-बेवफ़ाई है
ऐ मुहब्बत तेरी दुहाई है
मुझपे इल्ज़ाम-ए-बेवफ़ाई है ...
ફિલ્મ - પ્રેમ પરબત
૧.
ये दिल और उनकी, निगाहों के साये - (३)
मुझे घेर लेते, हैं बाहों के साये - (२)
૨.
रात पिया के संग जागी री सखी
रात पिया के संग जागी री सखी
चैन पड़ा जो अंग लागी री सखी
रात पिया के संग ...
ફિલ્મ - બ્લેક કેટ
૧.
मैं तुम्ही से पूछती हूँ, मुझे तुम से प्यार क्यों है
कभी तुम दग़ा न दोगे, मुझे ऐतबार क्यों है) -२
मैं तुम्ही से पूछती हूँ
૨.
सितारे राह तकते हैं
चले आओ चले आओ, चले आओ चले आओ
हज़ारों दिल धड़कते हैं
चले आओ चले आओ, चले आओ चले आओ
ફિલ્મ - ઉસ્તાદ
जान सके तो जान
तेरे मन में छुपकर बैठे देख तेरे भगवान
जान सके तो ...
ફિલ્મ - રાગિણી
मन मोरा बाँवरा -२
निस दिन गाए, गीत मिलन के -२
मन मोरा बाँवरा -२
ફિલ્મ - સુશીલા
૧.
ग़म की अंधेरी रात में
दिल को ना बेक़रार कर
सुबह ज़रूर आयेगी
सुबह का इन्तज़ार कर
ग़म की अंधेरी रात में
૨.
बेमुरव्वत बेवफ़ा बेगाना-ए-दिल आप हैं -२
आप माने या न माने मेरे क़ातिल आप हैं
बेमुरव्वत बेवफ़ा
ફિલ્મ - છૂ મંતર
गरीब जान के हम को न तुम दग़ा देना
तुम्हीं ने ददर् दिया है तुम्हीं दवा देना
गरीब जान के ...
ફિલ્મ - રુસ્તમ સોહરાબ
૧.
ऐ दिलरुबा ऐ दिलरुबा
ऐ दिलरुबा नज़रें मिला
कुछ तो मिले ग़म का सिला
ऐ दिलरुबा ...
૨.
माज़न्दरान! माज़न्दरान! - २
मेरे वतन! मेरे जहान! ऐ गुलसितान! जन्नत-निशान!
ફિલ્મ - કલ્પના
बेक़सी हद से जब गुज़र जाए
कोई ऐ दिल जिए कि मर जाए
ફિલ્મ - બાપ રે બાપ
૧.
पिया पिया पिया मेरा जिया पुकारे
हम भी चलेंगे सैंया संग तुम्हारे
૨.
ओ रात रंगीली चमकें तारे
आजा सजनवा प्रेम दुवारे
रात रंगीली चमकें तारे
आजा सजनवा प्रेम दुवारे
रात रंगीली हो
ફિલ્મ - શંકર હુસૈન
आप यूँ फ़ासलों से गुज़रते रहे
दिल से कदमों की आवाज़ आती रही
आहटों से अंधेरे चमकते रहे
रात आती रही रात जाती रही
ફિલ્મ - દાસ્તાન એ લૈલા મઝનૂ
पुकारती है मोहब्बत क़रीब आ जाओ
तुम्हीं तो हो मेरी जन्नत क़रीब आ जाओ
ફિલ્મ - આલિંગન
૧.
प्यास थी फिर भी तक़ाज़ा न किया
जाने क्या सोचके ऐसा न किया
૨.
હમારે દિલ કો તુમને દિલ બના દિયા
૩.
ઈસ તરાહ જાઓ નહિ જાઓ નહિ જાઓ નહિ
ફિલ્મ - અલબેલી
बार-बार मेरा प्यार मुझे पूछ रहा दिलदार
कि ऐसा तुझमें क्या है क्या है जो मेरा चैन गया है
(ક્રમશઃ)
