बारा जोतिर्लिंग भाग १९
जागेश्वर जोतिर्लिंग
नागेश जोतिर्लिंगप्रमाणेच हे सुद्धा पवित्र जोतिर्लिंग मानले जाते .
डोंगरांची उंच शिखरे, गंधसरुचा मैदानी भाग नदीच्या किनाऱ्यावरील सर्वाधिक पवित्र देवभूमी हे जागेश्वर' चे स्वतःचे अलौकिक सौंदर्य आहे.
अल्मोडा (उत्तरांचल प्रदेश) पासून 34 किमी. फुले, फुलपाखरे आणि देवदारांच्या सावलीच्या अंतरावर वसलेले हे मंदिर त्याच्या अद्वितीय सौंदर्याचा जिवंत पुरावा आहे.
हजार घंटा मंदिर
अल्मोडाहून जागेश्वरला पोहोचताना सुंदर वन्य प्राणी नाही पाहीले तर 'बिबट्या वन विहार'मधील प्रवास अपूर्ण वाटेल .
यानंतर थोड्या पुढे गेल्यावर कुमाऊंचे प्राचीन ऐतिहासिक मंदिर 'चित्ताई मंदिर' येते.
या गोला देव मंदिरात हजारो घंटा आहेत.
असे म्हटले जाते की भाविक त्यांच्या इच्छेच्या पूर्तीसाठी येथे घंटा अर्पण करतात.
पुजेच्या वेळी मंदिरात हजारो घंटा वाजवण्याचा जो आवाज येतो , तो कानांना फारच गोड वाटतो .
रस्त्याचे मोहक दृश्य,हिरवीगार पाइन वृक्षांची जंगले आणि उंच उंच पर्वतांची शिखरे मन मोहून टाकतात .
नदीचा खळखळ आवाज संपूर्ण वातावरण संगीतमय बनवितो.
जागेश्वर हे कुमाऊं प्रदेशातील सर्वात पवित्र तीर्थक्षेत्रांपैकी एक मानले जाते.
जागेश्वरला यागेश, जागेश, नागेश, बाळ जगन्नाथ इत्यादी अनेक नावांनी ओळखले जाते.
या मंदिराच्या स्थापनेसंदर्भात बरीच मते आहेत, परंतु हे मुख्यतः आठव्या शतकापासून ते 14 व्या शतकाच्या दरम्यानचे असल्याचे मानले जाते, जो पूर्व कत्युरी आणि उत्तर कत्युरी काळ,आणि चंद्र काळ होता.
छोटा केदारनाथ मंदिर
या विशाल मंदिराच्या दक्षिण-पूर्वेस केदारनाथचे मंदिर आहे ज्याला 11 व्या ज्योतिर्लिंग केदारनाथपेक्षा छोटे केदारनाथ असे म्हणतात.
त्याचे लिंग देखील 11 व्या केदारनाथच्या ज्योतिर्लिंगासारखेच दिसते.
त्याच्या नैऋत्य भागात नवदुर्गाच्या इतरही मूर्ती आहेत ज्या इतर मूर्तीप्रमाणे पुजल्या जातात.
लिंगेशच्या रूपात कुबेरजीची मूर्ती जागेश्वर (जगन्नाथ मंदिर) समोरून पूर्वेकडे जाणार्‍या जनता गंगाच्या शिखरावर आहे .
कुबेर विश्वात्म्याचे पुत्र होते ज्यांनी हजारो वर्षे कठीण तपश्चर्या करून भगवान शंकरांचे दर्शन प्राप्त केले होते जागेश्वरपासून ३ कि.मी. उत्तरेस काही अंतरावर असलेले प्राचीन जगन्नाथ मंदिर आहे, जे अत्यंत प्राचीन आहे. जागेश्वरपेक्षा वयाने वृद्ध जगन्नाथ म्हणून ओळखले जातात.
उत्तर भारतातील गुप्त साम्राज्यादरम्यान, हिमालयातील पर्वतांच्या कुमाऊं प्रदेशात कत्युराज होते.
याच काळात जागेश्वर मंदिरेही बांधली गेली.
याच कारणास्तव, मंदिरामध्ये गुप्त साम्राज्याची एक झलक देखील दिसते.
येथे १२ लहान मंदिरे आहेत.
मंदिरे लाकुड आणि सिमेंटऐवजी मोठ्या दगडांच्या खडकांनी बांधली गेली आहेत.
दाराच्या चौकटी देवतांच्या पुतळ्यांनी सजवल्या आहेत.
मंदिराच्या बांधकामात तांब्याचे पत्रे आणि देवदार लाकुड देखील वापरले गेले आहे.
राजा शालिवाहन यांनी आपल्या कारकिर्दीत या मंदिरांचे नूतनीकरण केले.
प्राचीन काळी, भारतात कौशल्ये, मिथिला, पांचाळ, मस्त्या, मगध, अंग आणि बंग अशी अनेक राज्यांचा उल्लेख आहे. कुमाऊं कौशल हा राज्याचा एक भाग होता.
जागेश्वर माधवसेन नावाच्या सेनावंशी राजा देवासच्या कारकीर्दीत आला.
जागेश्वरबद्दल चंद्र राजांची अतूट श्रद्धा होती.
देवचंद्र ते बाजबहादूर चंद्राने जागेश्वरची पूजा केली.
बौद्ध काळात भगवान बद्री नारायण, गौरी कुंड आणि जागेश्वरच्या देव मूर्ती काही दिवस ब्रह्मकुंडात पडून होत्या.
जगतगुरू आदि शंकराचार्य यांनी या मूर्ती पुनर्संचयित केल्या.
स्थानिक लोकांची श्रद्धा असल्याने या मंदिराचे शिवलिंग नागेश लिंग म्हणून घोषित केले गेले.
पुराणानुसार शिव आणि सप्तर्ष यांनी येथे तपश्चर्या केली होती .
दक्ष प्रजापतीच्या यज्ञाच्या विध्वंसानंतर, सतीवियोगामुळे दु:खी भगवान शिव यांनी यज्ञाची राख लपेटली आणि दाईकच्या या घनदाट जंगलात बराच काळ ध्यान केले.
नंदी आणि स्कंदी यांच्या सशस्त्र मूर्ति आणि दोन द्वारपाल कींवा गार्ड मंदिराच्या प्रवेशद्वारावर दिसतात परिसरात मुख्य मंदिराच्या पश्चिमेस बाल जागेश्वर स्थित आहे जो शिवाचा पुत्र म्हणुन ओळखला जातो .
एका पौराणिक कथेनुसार....
या जंगलात वशिष्ठ आणि सप्तर्षी आपल्या बायकासमवेत झोपड्या बांधुन तपश्चर्या करीत असत.
भगवान शिव इथे ध्यान करण्यासाठी आले होते .
हे समजल्यावर गावातील ऋषींच्या पत्नी व इतर महीला त्याचे दर्शन करण्यासाठी एकत्र जमल्या .
फुले फळे गोळा करण्याच्या बहाण्याने त्या शिवाला भेटायला गेल्या ..
शिव आपल्या समाधीत मग्न होते आणि सर्व स्त्रिया त्यांच्या रुपामुळे मूर्च्छित झाल्या होत्या.
या गोष्टीचा शिव शंकरांना पत्ता लागला नाही कारण ते स्वतःतच मग्न होते .
रात्रभर या स्त्रिया जंगलातच होत्या .
सकाळी सुद्धा या स्त्रिया परत आल्या नाहीत तेव्हा सर्व ऋषी संतापले, आणि ज्या तपस्व्याने त्यांच्या बायकांना मोहित केले होते त्याला शोधायला बाहेर पडले.
जेव्हा त्यांनी पाहिले की शिव समाधीत मग्न आहेत आणि त्याच्या बायका बेशुद्ध पडल्या आहेत, तेव्हा त्यांनी संशयाने शिवशंकरांना शाप दिला आणि म्हणाले की तुम्ही आमच्या बायकाबरोबर व्यभिचार केला आहे, म्हणून तुमचे लिंग त्वरित तुमच्या शरीराबाहेर पडेल.
तेव्हा शिव शंकरांनी डोळे उघडले आणि ते म्हणाले की, संशयास्पद परिस्थितीत मला पाहुन तुम्ही अज्ञानामुळे हा शाप दिला आहे, म्हणून मी या शापाचा विरोध करणार नाही.
माझे टोक आपोआप पडेल आणि या ठिकाणी स्थापित होईल.
आपण सर्व ऋषी व सप्तर्षी देखील चिरंतन आकाशात तार्‍यांसह लटकले जातील.
जगाला या शिव शंकराच्या रागापासुन वाचवण्यासाठी ब्रह्माजींनी पार्वती देवीच्या पुजकांना सल्ला दिला की शिव हा पार्वतीचा राग दूर करू शकेल तेव्हा तुम्ही पार्वतीची पूजा करा .
ऋषींनी पार्वतीची पूजा केली,व शंकरांचा राग दूर करण्यास सांगितले.
तेव्हाच भगवान शिव शांत झाले.
भगवान शिवानी त्या वेळेस एका लहान मुलाचे रूप घेतले होते.
तेव्हापासुन इथे भगवान शिवाची की पूजा बाल जागेश्वर या रूपात केली जाते .
मंदिरात शिवलिंग दोन भागात आहे ज्यातील मोठा भाग भगवान शिव यांचे प्रतीक आहे
आणि तिथेच असलेला छोटा भाग त्यांची पत्नी देवी पार्वती यांचे प्रतीक आहे .
येथे भक्तांची यज्ञ व कर्मकांडांची इच्छा पूर्ण होऊ शकते.
क्रमशः
