યુવાનીની લાજ રાખો...!
આપણી પેઢીઓ જયારે હજુ વધુ ટેકનોલોજીથી ધેરાયેલી હશે, બધું હાથમાં હશે, અને અત્યારે તમને અસંભવ લાગી રહી છે તેવી વસ્તુઓ કરી રહી હશે ત્યારે મારી એક વાત સાચી ઠરશે. મારા શબ્દો લખી લેજો: આ પેઢી ક્વોટ-જનરેશન બની જશે, તેઓ જયારે દુઃખમાં હશે, કે કોઈ કામને પાર પાડવા માંગતા હશે, જયારે લાઈફમાં તેમને કોઈ રસ્તો સૂઝતો નહી હોય ત્યારે આ પેઢી ઉભા થઈને લડવાને બદલે એક અલાયદા ઇન્ટરનેટ જેવા વિશ્વમાંથી સુવિચારો શોધતી હશે. ઈચ્છતી હશે કે કોઈ એવું વાક્ય, કોઈ ફિલોસોફી મળી જાય જે તેના દુઃખને લાગુ પડે, અને તેને તે ક્વોટ થકી પીડામાંથી ઉભા થવાનો રસ્તો મળે. આ પેઢીને ખબર નહી હોય કે તેઓ જે શબ્દોથી પોતાના વિચાર-વિહીન દિમાગને ભરી રહી છે તે બધા જ જીવનના નિચોડ કોઈ માણસ જીવીને પછી લખી ગયું છે, જયારે તમે એ વાંચીને જીવવાના પ્લાનિંગ કરી રહ્યા છો.
આ લેખમાં બીજી કોઈ પણ મીઠી વાત કરતા પહેલા નિરાશાજનક વાતો એટલે કહી દઉં છું કારણકે એ જ દેખાય છે મને ચારે તરફ! ફેસબુક કે વોટ્સએપ કે ટ્વીટર કઈ પણ ખોલો, જયા પણ જુઓ, યુવાનો મચી પડ્યા હોય છે ક્વોટસ-ફિલોસોફીને ફોરવર્ડ કરવામાં. એ જ યુવાનો (એમાં હું પણ ખરો જ) જયારે વાસ્તવના મંચ પર એકલા ઉભા હોય છે ત્યારે હારતા મેં જોયા છે. હું ખુદ એવી રીતે નાસીપાસ થતો હોઉં છું કે જાણે અત્યાર સુધી લખેલી-બોલેલી વાતો માત્ર શબ્દો જ હતી.
ના.
વાત ખોટી છે.
ઉપર લખી તે બંને વાત ક્યાંક ખોટી છે. તમે ખોટી પાડી શકો છો.
મારા અનુભવ પરથી કહું છું: માણસ સ્વીકાર કરવામાં જેટલો પાવરધો છે એટલો જ જમાના સામે થૂંકવામાં કાચો છે. મોટાભાગના ફરિયાદ કરતા યુવાનોને ક્યાંકથી એટલા બહાનાં મળી જતા હોય છે કે એમને સાંભળીને જ થાય: બેટા તુમસે નહી હોગા.
સમાજ શું કહેશે, માં-બાપ માનતા નથી, એ ધંધામાં ફ્યુચર ક્યાં? લોકો મારી સામે હસશે, હું ક્યાંયનો નહી રહું. યુવાનો એટલા બહાનાં ધરી દેતા હોય છે કે એમ કહેવાનું મન થાય કે એક કામ કરો: લાજ કાઢીને ચાલવાનું રાખો રસ્તા પર. તમારા ફેસબુક-વોટ્સએપ માંથી જે ફિલોસોફીના ડોઝ રોજેરોજ ભર્યા કરો છો એજ કરો જીંદગીભર. તમારાથી નહી થાય કોઈ કાળજા ભરેલું કામ. કારણકે તમને બધા સત્યો ખબર છે. તમને નિષ્ફળતા ખબર છે, સફળતા પણ ખબર છે, દુનિયાના રંગ-રૂપ બધું જ ખબર છે તમને...અને એટલે જ લાજ કાઢીને ફરો, કારણકે માણસને જયારે બધી જ થીયરી ખબર છે ત્યારે એ આમેય ફ્લોપ છે. તમે નિષ્ફળ જ નહી જવાના ક્યારેય,અને એ જ તમારી સૌથી મોટી નિષ્ફળતા હશે. એક-એક પગલું ભરવામાં જે યુવાન સમાજ,આખું ગામ, અને ભવિષ્ય શું કહેશે એવી કુતરાને પણ ખબર ન હોય એવી વાતો ફાડ્યે રાખતો હોય ત્યારે થાય છે કે તમને ફરિયાદ કરવાનો અધિકાર જ નથી. મૂંગા મરો. ફિલોસોફીને થીયરી જ સમજો. દુનિયાને જેવી છે તેવી સ્વીકારો, અને શાંતિથી મરી જાવ. પૃથ્વીનો ભાર ઓછો થશે.
યુવાની થૂંકવાની ઉમર છે યારો, ફૂંકવાની નહી. ફૂંકી-ફૂંકીને જીવવાની નહી. આ લેખકે જે વીસ વાર લખ્યું છે: જો મ્યુઝીશીયન બનવાના ઓરતા હોય તો ગળાની નસો ફાટી જાય ત્યાં સુધી ગાવાની પ્રેક્ટીસ કરો, જો લેખક બનવું હોય તો નીચું ઘાલીને લખવા બેસી જાવ, જો ધંધામાં પડવું હોય તો આ જમાનો-સમય સર્વશ્રેષ્ઠ છે, જો ડાન્સર બનવું હોય તો રૂમમાં પોતાની જાતને પૂરીને ગાંડા થાવ.
પણ નહી...એ શું કરશે? એ ગુગલ કરવા બેસશે, બીજા હજાર માણસને પૂછશે, શું પોસિબલ છે અને શું નહી એ ચકાસશે, અને પછી પોતાની એક સરહદ બનાવી લેશે. બહાનાં આપશે; ‘ઇન્ડિયામાં એક્ચ્યુલી ફુટબોલર બનવું ખુબ અઘરું મલે જીતેશભાઈ. એટલે છેવટે જોબ જ લીધી, જે હવે પસંદ નહી પડતી’
મનમાં એમ થાય: આ એજ ઇન્ડિયા હશે ને જે સ્વતંત્ર થાય એ પહેલા કોઈ ગાંધી વિચારીને બેસી ગયો હશે કે ‘અહી તો આપડું રાજ પાછું ન મલે, બેટર છે કે હું બેરિસ્ટર જ બનું!’
હકીકત એ છે કે યુવાનીમાં ભૂલો કરાય. કોઈની સામે થવાય, બે ગાળો બોલાય, અને કહેવાય કે મારું સપનું છે એને હું સાકાર કરીને જ રહીશ, વચ્ચે કોઈ આવ્યું છે તો ખેર નથી. અને પછી સવા શેર સુંઠની તાકાત દેખાડીને એ સપનાને ફાડીને છોતરા કાઢવા બેસવાનું હોય. સમયને નીચોવવાનો હોય, એક-એક મિનીટ બચાવીને, ચાલુ જોબ પછી રાત્રે ઘરે આવીને પોતાના ગમતા કામ પાર પાડવાના હોય. જયારે ફેફસા ફાંટી જાય એટલી ભયંકર દોડ દોડો ત્યારે ફીનીશીંગ-લાઈન પર તમારી જીતનું સ્વાગત કરવા જગત હંમેશા ઉભું હોય છે. મને ગુસ્સો એ છે કે સાલા યુવાનો દોડવાની શરૂઆત પહેલા જ હજાર સવાલ કરી નાખે છે, અને પછી સામે જગત પણ હજાર બહાનાં આપીને કહે છે: બેટા...તુમસે ના હોગા.
Pursuit of Happiness ફિલ્મનો પ્રખ્યાત સંવાદ. જગતની સામે બાથ ભીડીને સ્ટ્રગલ કરતો બાપ પોતાના દીકરાને કહે છે: “કોઈને પણ ક્યારેય કહેવા દેતો નહી કે તું કઈ કરી શકતો નથી. મને પણ નહી. જો તારું કોઈ સ્વપ્નું હોય તો તેનું રક્ષણ તારે જ કરવાનું છે. જયારે આ માણસો પોતાની જાતે કશું કરી નથી શકતા ત્યારે તેઓ તમને કહેવા ઈચ્છે છે કે – તમે એ વસ્તુ ન કરી શકો. જો તું કશુક ચાહતો હોય, તો ઉભો થા અને લઇ લે. બસ.”
યુવાનીનો સાચો સ્પીરીટ આ છે. આ ક્વોટ અહી લખ્યું છે તે લેખકે સીધીસાદી રીતે કોપી-પેસ્ટ નથી કર્યું પણ પોતાના બળે જીવીને પછી અહી મુકવાની લાયકાત ધારણ કરી છે.
-------------------------------------------------------------
આથી વિરુદ્ધ વાત છે. છેલ્લા લેખમાં મેં પોતાના કામથી મહાન બનવાની વાતો કરેલી. એક વાંચકે કહેલું: તમારી ફિલોસોફી કદાચ તમને લાગુ પડી શકે, આ દુનિયામા બેજ લોકો જલસાથી જીવી શકે છે એક એ કે જેની પાસે ગુમાવવા માટે કશુજ નથી
અને બીજા એ કે જેની પાસે વાપરવા માટે પુષ્કળ રુપિયા છે. બાકીના મિડલ ક્લાસ લોકોની જીદંગી તો એક BHK ફલેટ, એક કાર, અને છોકરાવ ને ભણાવવાને પરણાવવામા પુરી થઈ જાઈ છે. ખુશી એય લોકો દર મહિને બેક લોનના EMI ની જેમ ટુકડે ટુકડે મનાવે છે. ઓફિસમા બોસની કચકચ હોય, ઘરે જાઈ ત્યારે છોકરાવના હોમવર્કને સાસુ-વહુના ઝઘડાની માથાકુટ હોય એમા તુ આ કહે છે એવુ એ બિચારા કયારે વિચારે.”
“આ સ્વીકાર તમારો દુશ્મન છે. યુવાની દુનિયાના દેખાતા સ્વીકારાયેલા સત્યો સામે ‘થું’ કહેવાની, એની સામે બળવો પોકારવાની, સામે પાણીએ ચાલવાની અને એક દિવસ પોતાનો નવો ચીલો ચાતરવાની ઉંમર છે, કારણકે આ ઉંમરમાં માણસ પાસે ગુમાવવા માટે ખુબ થોડું હોય છે. એવું મેં કહેલું. પરંતુ આ ફિલોસોફી જ્યાં એ યુવાન ગળાડૂબ પામે ત્યાં જ એક વિલન ઉભો હોય છે જેને સ્વીકારી લે છે. એ વિલન એટલે સમાજ. ના...સમાજ નહી, પરંતુ સમજ વગર સમાજની દોરી, કોઈની લાઈફના ડીસીઝનની દોરી પોતાના હાથમાં છે એવા અબુધોની ટોળી. લેખક છો એટલે તમે આવું બધું લખી શકો છો, તમે અલગ માટીના છો, આવા પ્રવાસ કરી શકો છો, અમે હવે ઠરી-ઠામ થયેલા માણસો છીએ એટલે તમારી વાત માનીએ ખરા, પરંતુ...”
“એટલું જ કહી શકું કે તમને ફરિયાદ કરવાનો પણ કોઈ અધિકાર નથી પછી. યુવાનો, વાંચકો યાદ રહે: આજે જે કરી નથી શક્યા, જેમણે બહાનાં જ બતાવ્યા છે, પોતાના કમ્ફર્ટ ઝોનથી બહાર નીકળીને એ કશું કામ કરી શક્યા નથી એ બધા જ આવતીકાલના આવા વડીલોની ટોળકીના સભ્યો હશે જેને આવતી પેઢીનો યુવાન કચરો ગણતો હશે. એટલે જયારે એમ લાગે કે તમે જે રસ્તે ચાલી રહ્યા છો તે રસ્તા પર કોઈ ચાલ્યું જ નથી, તો એમ સમજવું કે આપણે તો નવો રસ્તો સર્જ્યો છે, તમે પાયોનીયર છો, તમે કદાચ ભલે નિષ્ફળ થાવ પરંતુ એ અનુભવ એટલો વિશાળ મળવાનો છે કે એ અનુભવના સહારે હું જીંદગી તરી જવાનો છું.
તો યારો...પાટું મારો એ સીસ્ટમને જેને બહાનું બનાવીને તમે કશું કરતા નથી, ઉભા થઈને કામે વળગો, નીચું ઘાલીને કામનો એવો નશો કરો કે દુનિયા ડરાવે તો એને પણ કહી શકો કે આ મારો રસ્તો છે...મારો. સ્વીકાર કરવો નહી. જુના રીવાજો તોડી નાખવા. દિલને ગણતા કામમાં જુના માણસોને અનુસરવા કરતા નવા ચીલા પાડવા. આ સમય શ્રેષ્ઠ છે પોતાના ગમતા કામ કરવા માટે. જો ગણતું કામ ખબર ન હોય તો એને શોધવા બેસવા માટે પણ એક જ કામ છે: ક્વોટસ-ફેસબુક કે વોટ્સએપ બંધ કરી, શું કરવું, શું ન કરવું એવું વધારે વિચાર્યા વિના મનમાં આવે એવું કામ પોતાના કમ્ફર્ટઝોનને તોડીને કરો. ઊંડા ઉતરો, અને કોઈ કામ ન ગમે તો હજાર બીજા કરો.
યુવાની છે તો યુવાનીની લાજ રાખો, નહી તો લાજ કાઢીને ચાલવાનું શરુ કરી દો.
