"ગુજરાતનો છેલ્લો રજપૂત રાજા" નામની આ કહાણીમાં, લેખક નંદશંકર તુળજાશંકર મહેતા ગુજરાતના અણહિલપુર પાટણ શહેરના સ્થાપન અને તેના ઇતિહાસ વિશે ચર્ચા કરે છે. સંવત ૮૦ર (ઈસવી સન ૭૪૬)માં આ શહેર સ્થાપિત થયું હતું, અને જ્યોતિષીઓ અનુસાર તેનો નાશ ૧ર૯૭માં થવાનો હતો. આ શહેરનું મહત્વ અને સુંદરતા પર ઘણા કવિઓ અને ઇતિહાસકારોએ લખ્યું છે. અણહિલપુર પાટણનો વિસ્તાર ૧૧ કોસનો હતો, જ્યાં ઘણા દેવાલય, શિક્ષણની સંસ્થાઓ અને વેપાર માટેના સ્થળો હતા. શહેરમાં વિવિધ વ્યવસાયો માટે અલગ-અલગ સ્થળો હતા, અને લોકો સુખી જીવન જીવતા હતા. રાજાનું મહેલ અને તેના આસપાસના ઘરો, લડાઈના હથિયારો, હાથી, ઘોડા અને અગત્યના લોકો માટેના અવાસ પણ આ શહેરમાં હતા. આશરે ૭૦૦ વર્ષ પહેલા, આ શહેર રાજાનું મુખ્ય સ્થાન હતું, અને તેના પરિપ્રેક્ષ્યમાં અનેક ઐતિહાસિક ઘટનાઓ અને લડાઈઓનો ઉલ્લેખ થાય છે.
કરણઘેલો - ભાગ ૧
by Nandshankar Tuljashankar Mehta 
in
Gujarati Classic Stories
Description
કરણઘેલો એ ઈ.સ. ૧૮૬૬માં લખાયેલ ગુજરાતી સાહિત્યની પ્રથમ નવલકથા છે. નંદશંકરે આ નવલકથા ૩૦ વર્ષની નાની વયે લખાયેલ છે. વાર્તાનું કેન્દ્રસ્થાન પુરાતન પાટણ શહેર છે. ફાર્બસ સંપાદિત ‘ રાસમાળા’ માંથી ગુજરાતના અંતિમ રાજપૂત રાજા કરણઘેલાને પાત્ર બનાવી નંદશંકરે તેની આસપાસ કલ્પનાસૃષ્ટિ રચી છે. ઘણીખરી ઘટનાઓ અને પાત્રો ઐતિહાસિક છે. પાટણનો ઇતિહાસ જાણનારાઓને આ વાર્તા જાણીતી લાગશે. આ ભાગ ૧ છે, વાર્તા લાંબી છે એટલે અહીં ૩ ભાગમાં પ્રકાશિત કરી છે.