નજરાણું આજે રવિન્દ્ર નાટ્ય મંદિરમાં સંગીત કાર્યક્રમમાં જવા તૈયાર થયેલા મોહિનદા વિચારમાં પડી ગયાં કેધણાં સમય પછી તે આજે બેંગોલી સંગીત સાંભળશે.મનોમન ખુશ હતાં મુંબઈમાં આવ્યાને પંદર વર્ષ વીતી ગયાં. ક્યારેક બેંગોલી સોસાયટીમાં ઉઠક બેઠક હતી.ત્યાં અનુરાધાદેવી, માહેશ્વરીદેવી સુંદર કંઠને લીધે એકબે મિત્રોનાં આગ્રહ ને લીધે ગાતા ત્યારે તેને બોન્દુંદીદીને વિશાદીદી યાદ આવી જતાં.કેવું સરસ તાલીમ સભરસંગીત હતું તેઓ પાસે. વર્ષો પછી આજે સંમોહિનીનો કાર્યક્રમ હતો. જેવું સુંદર ગાતી તેવું તેનું રૂપ હતું.કહેવાય છેને દરેક નરમાં એક રામ તો એક રાવણ પણછુપાયેલો હોય છે.તેવું જ થયું મોહિનદા ક્યારેય આડુંઅવળું ન વિચારતા પણ સૌંદર્ય સામે હારી ગયાં ને પેલો રાવણ સળવળ્યો. જોમળાય તો મંચ પાછળ મળી આવીશ સુભાષદાની ઓળખાણ ક્યારે કામ આવવાની છે! મોંઘામાનું અત્તરને પેલો કૂરતો પાયજામોકાઢ્યાને ટાપટીપ પૂર્ણ કરી ત્યાં સુભાષદાની ભોંપું વાગી ઉઠ્યું. મોહિનદાને એટલો કર્કશ અવાજ લાગતો પણ દફ્તરમાં એ એમના બોસછે એમ માની ચલાવી લેતાં. હોલમાં જઈ ને પોતપોતાની જગ્યા પર બેઠાંને જ્યાં સોની શરૂઆત થવામાટે પરદા ખૂલ્યાને સામે એક રૂપરૂપનો અંબાર સમી તેજ આંખોને ધારદાર હોઠનાં ખૂણાં, કપાળ પર સરકી આવેલીએ કાળી લટ.. જાણેસુંદરતાને હરાવી દે તેવો સૂરને થરકતી હાર્મોનિયમ પરલાંબી આંગળીઓને મધ્યમિકામાં ચમકતો હિરો મોહિદાના હાથની મુઠ્ઠી સજ્જડ બંધ થઈ ગઈ. એમને એવો ભાશ થયો કે સંમોહિનીએએમને જોઈ રહી છે.તેની આંખો જોઈ તેમને લાગ્યું વિજુ જ જોઈલો.હા વિજુપણ તે તો ગંગા પાર કરતાં તણાઈ ગઈ હતી.કેટલા વર્ષોના વહાણાં વહી ગયાં. તેમની નજર સામે એ દ્રશ્યતરવા માંડ્યું. આંખો બંધ થઈ ગઈ, એકદમ તાળિયોનાંગડગડાટથી ઝબકીને ખોલી. કાર્યક્રમ પત્યો કે તે ઊભાથઈ જવાની તૈયારી કરે ત્યાં જ,માહેશવરીદેવી તેની પાસેઆવ્યા અને નમસ્તે કરી, કહ્યું,”સંમોહિની બોલાવે છે, ચલો.” મને ! મનોમન આશ્ચર્ય થયું, પણ મોહિનદા ખરેખર જઆકર્ષાયા હતાં.એક ચુંબકીય તત્વ ખેંચી ગયું. મંચ પાછળ પહોંચતાજ એ બેંગોલી પાલવ જમીન પર પાથરી સંમોહિનીએ દડંવત કર્યા, બોલી ઉઠી,” હુંવિજુ દાદા ન ઓળખી?” આંખમાં આંનદાશ્ચર્ય સહિત હર્ષાશું ઢળી પડ્યા. બેંઉં ખભા પકડી ઊભી કરી તેને જોતાં જ રહ્યાં મોહિનદા.આ જ વર્ષો પછી સ્વજન મળ્યું હતું દૂર દેશમાં.તેને ઘરે લઈ જવાનો પ્રસ્તાવ તેના મેનેજર પાસે મૂકી જવાબની રાહજોતા ઊભા રહ્યાં. મેનેજરનાં હાવ ભાવ પરથી લાગ્યું કે તેને પસંદ નથી પણ માહેશ્વરીદેવીએ તેની સાથે વાત કરી.મંજૂરી મળતાં મોહિનદા તો અધીરા જ થઈ ગયાં. બન્ને ઘરે પહોંચ્યા કે મોહિનદાએ ઘર ખોલ્યું , વિજુપ્રવેશતા જ મોહિનદાના પગમાં ઢળી પડી.બન્ને કેટલાયકલાકો અંધારામાં આસું સારતા બેસી રહ્યાં. સ્વસ્થ થયાંપછી લાઈટ ચાલું કરી મોહિનદાએ તેણીને પાણી આપ્યું અને વિજુએ વાત શરું કરી. “ મોહિનદા, હોડી ઊંધી પડી તો મારો હાથ માના હાથમાં જ હતો, ક્યાંય સુધી તણાતા રહ્યાં અમે બન્ને, બધાં જ વિખરાય ગયાંહતાં. આંખ ખુલી તો હું એક ખાટલામાં પડી હતી, મારી આસપાસ ચાર પાંચ સ્ત્રીઓનું ટોળું જમા હતું. તેમાં જ આ મેનેજરની માતા પણહતી. તેણીએ મારી ખૂબ દેખભાળ રાખી.તમે જાણો છો મને આપણાં ગામનું નામ જ યાદ હતું તે હું રટ્યા કરતી. ત્યાં આવવા કે મૂકી જવાજીદ કરતી. કોઈ જ સાંભળતું નહિ.મારો પગ જળચર પ્રાણીઓ એ ખાઈ કાઢી ખોખલો કરી દીધો હતો.મા મારી સંભાળ ખૂબ જકરતાં, જેમ જેમ સાજી થતી ગઈ તેમ તેમ હું વિચારતીગઈ હવે ગામમાં કોણ હશે? કોઈ નહિ અહીં આટલો પ્રેમ મળ્યો છે તો હવે રહી જાઉં, મનોમન તમને ચાહતી હતી,તેથી ઘણીવાર યાદ કરી રડી લેતી, શું તમે મારી શોધ નહોતી કરી?” આટલું બોલી વિજુ જોઈ રહી. મોહિનદાએ બોલવા માંડ્યું ,” તારી હોડીનાં ડૂબવાના સમાચાર આવ્યા, તે જ ક્ષણે હું કોલેજથી ભાગ્યો, કિનારે પહોંચ્યા પછી નદીખૂંદી નાંખી મે મારા મિત્રોએ તેમજ પોલીસે પણ કેટલીક લાશો મળી પણ તુંકે માસીમા ન મળ્યા. અમે આશ છોડી દીધી હતી.પછીતો મારું મન ન લાગતું. પણ અભ્યાસ પૂર્ણ કરી, હું તનેભૂલવા મુંબઈ તરફ જ આવી ગયો. ફક્ત એક વાર માનામૃત્યું પર ક્રિયા કરવા ગયો પછી... કલકત્તા જવાનું મન જ ન થયું.” વિજુ ભાવ વિભોર થઈ ગઈ, તે મોહિનદાને હૃદયપૂર્વક ચાહતી હતી. મનોભાવ હોય તો જ વ્યક્તિ ફરી જીવનમાં પાછું આવે એવું તેમાનતી. તે બે ક્ષણ માટેમોહિનદાને જોતી રહી, પછી એટલું જ બોલી,”શું તમે મનેઅપનાવશો?” આ વાક્ય સાંભળી મોહિનદાએ તેને નજીક લઈ તેના હોઠ પર મધુર મિલનનું એક નજરાણું ભેટ રૂપે આપ્યું. બન્ને પછી એકબીજાનીબાહોમાં ગાઢ આલિંગનઆપી સૂઈ ગયાં. સવાર પડતા જ મોહિનદા તેણીને લઈ પેલા મેનેજર પાસે પહોંચ્યા. અંત:કરણથી તેનો આભાર માન્યો અને વિજુ સાથેપોતે લગ્ન કરવા માંગે છે તે જણાવ્યું. મેનેજર સોહનલાલ વિફરી પડ્યો, તેની તો ધીકતી કમાણી હતી સંમોહની! તે લાલચું માણસેપોલીસની ધમકી અને ગુંડાઓ ઊભા કરી દીધાં. માહેશ્વરીદેવી જેમણે આ કાર્યક્રમ ગોઠવ્યો હતો તેમણેઅને તેમના પતિદેવે જ્યારે વિગત જાણી ત્યારે મામલોસંભાળ્યો. મેનેજર પાસે કોઈ કાગળ પત્ર કે કરાર પત્ર નહોતું કે તે સંમોહિની સાથે જબરજસ્તી કરી શકે! છતાં આ રીતેસંમોહિનીનો ગેર ઉપયોગ કરવા માટે, તેની પર આ રીતેજબરજસ્તી કરવા માટે તેને પોલીસ અને કલકત્તા કોર્ટમાંચાલતા તેના બીજા કેસ માટે મોટી સજા થઈ. વિજુને જોઈમાહેશ્વરીદેવીએ તેણીને સરસ બેંગોલી સંગીતની તાલિમઆપી.મોહિનદાએ તેને ખૂબ જ પ્રેમથી સ્વીકારી. તેના પગની સરસ રીતે ટ્રીટમેન્ટ કરાવી તેને ચાલતી ફરતી કરી. એક સવારે મોહિનદાએ તેની સામે સરસ પરબીડિયુંમૂક્યું. ખોલતાં જ તેણી ખુશ થઈ ગઈ. કલકત્તાની બે એર ટિકિટ હતી. તે પ્રેમ સભર આંખોએ એટલું જ બોલીશકી,”આભાર ,મારા મનની વાત સમજવા માટે.” લગ્નને છ મહિના વીતી ગયા હતાં, મુંબઈની એ જ બેંગોલી સોસાયટીનો આજે દુર્ગાપૂજાનો કાર્યક્રમ હતો.ત્યાં આજે સંમોહિની દેવીનો સંગીત કાર્યક્રમ હતો.મંચ પર જતાં સંમોહિનીદેવીએ મોહિનદા પાસે પાલવ પાથરીનમન કરતાં એક નજરાણું માંગ્યું ,”આ મારો અંતિમ કાર્યક્રમ હશે,એવું વચન આપો.” મોહિનદાએ તેણીની આંખોમાં જોઈ વચન સ્વીકૃતકર્યુ, સંમોહિની તે જ ક્ષણે મૃત્યું પામી અને વિજુનો ફરીજન્મ થયો.જયશ્રી પટેલ૭/૪/૨૧